Władysław Zambrzycki
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki |
Władysław Zambrzycki (ur. 14 listopada 1891 w Radomiu, zm. 28 kwietnia 1962 w Warszawie) – polski pisarz i dziennikarz.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Na początku lat 20. zajął się dziennikarstwem, współpracując między innymi z „Expressem Porannym”, „Nowinami Codziennymi”, „Tygodnikiem Ilustrowanym” i „Naokoło Świata”.
W latach 1933–1939 wraz z Julianem Babińskim i Jerzym Braunem wydawali prawicowe tygodniki polityczno-społeczne: „Merkuriusz Polski Ordynaryjny” oraz „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone". Publicystyka w tych tygodnikach była bardzo uszczypliwa i agresywna (w treści a nie w używanych słowach), skierowana głównie przeciwko osobom o poglądach lewicowych, demokratycznych oraz przeciw osobom pochodzenia żydowskiego (ale nie wyłącznie przeciwko takim osobom), przez co redaktorom wytaczano kilkukrotnie procesy sądowe[1]. Jeden z takich procesów zakończył się w czerwcu 1939 roku skazaniem Władysława Zambrzyckiego na 6 miesięcy aresztu[2].
Równolegle z wydawaniem własnego czasopisma, Zambrzycki zajmował stanowisko kierownika Oddziału Prasowo-Widowiskowego Komisariatu Rządu na m.st. Warszawę co oznaczało, że kierował cenzurą prasową gazet i czasopism warszawskich[3].
W czasie wojny był m.in. współwłaścicielem laboratorium chemicznego; w latach 1942-43 ukrywał się przed Gestapo.
W latach 1947–1959 prowadził w „Expressie Wieczornym” cotygodniową rubrykę zatytułowaną najpierw "Kto chce niech wierzy", później przemianowaną na "Kto chce niech czyta".
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Studiował w Belgii, co znalazło odbicie w późniejszych powieściach Mgła nad Skaldą i Kaskada Franchimont. W Warszawie pracował jako dziennikarz, w okresie międzywojennym był sprawozdawcą sądowym. Na podstawie tych doświadczeń pisał humoreski wydane jako zbiór Większa z kropelkami (1929), będąc poprzednikiem podobnej twórczości Stefana Wiecheckiego. Największą popularność zyskał jednak jako prozaik, autor przygodowej powieści humorystycznej Nasza Pani Radosna (1931), w której opisał przejścia współczesnych bohaterów przeniesionych w fantastyczny sposób do starożytnych Pompejów tuż przed zagładą miasta wskutek wybuchu Wezuwiusza.
Po wojnie wydał kilka powieści: Mgłę nad Skaldą (1947, której nową wersją jest Kaskada Franchimont z 1962), a także powieść historyczną z okresu Księstwa Warszawskiego Pamiętnik Filipka (1956) oraz Kwaterę bożych pomyleńców (1959), w której pogoda i humor uwydatniają tragizm powstania warszawskiego[4]. Napisana w połowie lat 50. powieść W oficynie Elerta, poruszająca kwestię stosunków Rzeczypospolitej z Moskwą w XVII wieku, a inspirowana szkicem Ludwika Kubali Poselstwo Puszkina w Polsce (ze względów cenzuralnych niewydana za życia autora), pozostawała w maszynopisie aż do 2007 roku, kiedy opublikowało ją wydawnictwo Antykwariat Książek. Utwory Zambrzyckiego, napisane żywym językiem, przepełnione są sympatią do ludzi i świata. Jak zauważył Piotr Kuncewicz (Agonia i nadzieja, t. 4), „książki Zambrzyckiego (…) usiłują w koszmarze świata stworzyć enklawę piękna i rozumu”.
Na podstawie Kwatery bożych pomyleńców powstał spektakl Teatru Telewizji (premiera w TVP1 6 kwietnia 2009), w reżyserii Jerzego Zalewskiego; jako wykonawcy wystąpili Jan Peszek, Jerzy Trela, Jerzy Radziwiłowicz, Daniel Olbrychski oraz Magdalena Cielecka.
Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 71-2-21/22)[5].
Publikacje książkowe[edytuj | edytuj kod]
- 1929 – Większa z kropelkami. Humoreski
- 1931 – Nasza Pani Radosna, czyli dziwne przygody pułkownika armii belgijskiej Gastona Bodineau
- 1947 – Mgła nad Skaldą. Powieść
- 1956 – Pamiętnik Filipka
- 1959 – Kwatera Bożych Pomyleńców (pierwsze, nieocenzurowane wydanie ukazało się dopiero w 2008 roku, nakładem wydawnictwa Antykwariat Książek)
- 1962 – Kaskada Franchimont
- 2007 – W oficynie Elerta. Luźne zapiski księgarskie z roku 1650
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Skazanie 'Merkuriusza' za zniesławienie dyrygenta Fitelberga, „Głos Poranny”, XI (143), 25 maja 1939, s. 2, Cytat: Przez 3 dni toczył się w sądzie proces o zniesławienie znanego dyrygenta Grzegorza Fitelberga [w artykule] 'Girsz-Girszowicz Fitelberg - chluba Polskiego Radia'. [...] Kawecki został skazany na 3 miesiące bezwzględnego aresztu a redaktora 'Merkuriusza' na 6 tygodni aresztu. Współoskarżony red. Zambrzycki został uniewinniony.
- ↑ 'Merkuriusz' znów skazany. Tym razem za zniesławienie min. Poniatowskiego i sen. prof. Bartla, „Głos Poranny”, XI (158), Łódź, 10 czerwca 1939, s. 3, Cytat: Sąd uznał winę redaktorów 'Merkuriusza' [...] i skazał [...] Władysława Zambrzyckiego na 6 miesięcy aresztu i 600 zł grzywny. Karę aresztu sąd wymierzył bez zawieszenia, podkreślając, że oskarżeni wyrządzili ciężką, nieuzasadnioną krzywdę, stawiając zarzuty z pełną świadomością ich nieprawdziwości.
- ↑ Narodziny tygodnika, [w:] Agnieszka J. Cieślikowa, O człowieku, który się nie zgadzał. Biografia pułkownika Januarego Grzędzińskiego 1891-1975., Warszawa: Wydawnictwo Neriton i Instytut Historii PAN, 2009, s. 167-168, ISBN 978-83-7543-100-1.
- ↑ Nostalgia za utraconym, naszdziennik.pl, 4-5 kwietnia 2009
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ADAM JASTRZĘBIEC-BOROWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-21].