WWE Raw

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
WWE Raw
Ilustracja
Logo Raw (od 2019)
Rodzaj programu

Rozrywka sportowa[1][2], Wrestling[3]
program rozrywkowy

Kraj produkcji

 Stany Zjednoczone

Język

angielski

Prowadzący
Jury

Roster Raw

Data premiery

11 stycznia 1993

Lata emisji

od 1993

Pora emisji

poniedziałek 20.00

Liczba odcinków

1604 (32)

Czas trwania odcinka

180 minut

Format nadawania

4:3/16:9 480i (SDTV)
16:9 720p (HDTV)
16:9 1080i (HDTV)
Stereo
Dolby Digital 5.1

Produkcja
Produkcja

WWE

Reżyseria
Stacja telewizyjna

USA Network (1993 – 2000; 2005 – obecnie)
TNN/Spike (2000 – 2005)
Extreme Sports Channel (2007 – obecnie)

Chronologia
Poprzednik:
WWF Prime Time Wrestling (1985 – 1993)
Strona internetowa

WWE Raw (również WWE Monday Night Raw lub Raw) – program telewizyjny o tematyce wrestlingowej, emitowany na żywo co poniedziałek na amerykańskiej stacji USA Network. Nazwa programu używana jest też w odniesieniu do brandu Raw, do którego przypisana jest większa część zawodników WWE. Pierwsza emisja Raw odbyła się 11 stycznia 1993 i od tego czasu program uznawany jest za najważniejszą tygodniówkę WWE[4].

Raw zostało przeniesione z USA Network na TNN (późniejsze Spike TV) we wrześniu 2000. 3 października 2005, WWE Raw powróciło na stację USA Network, za pośrednictwem której transmitowane jest do dzisiaj[5]. Archiwalne odcinki WWE Raw są dostępne do obejrzenia na WWE Network.

Od pierwszego odcinka, Raw transmitowano na żywo z 208 różnych aren w 171 miastach jedenastu różnych krajów (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania Kanada, Afganistan, Irak, Południowa Afryka, Niemcy, Japonia, Włochy, Indie i Meksyk)[6][7][8][9][10]. Od czasu emisji tysięcznego odcinka Raw, 23 lipca 2012, transmisja programu trwa trzy godziny. Wcześniej format trzygodzinny zarezerwowany był dla odcinków specjalnych programu.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Vince McMahon, właściciel WWF (obecnie WWE), twórca Raw i komentator programu w latach 1993–1997

USA Network (1993–1999)[edytuj | edytuj kod]

Jerry Lawler, komentator Raw w latach 1995–2015
Logo Raw w latach 1993–1997

Pierwszy odcinek WWF Monday Night Raw został wyemitowany 11 stycznia 1993 na USA Network. Nowy program miał zastąpić Prime Time Wrestling, które było emitowane na kanale przez osiem lat. Raw stało się pionierem profesjonalnego wrestlingu w telewizji. Do tej pory, gale wrestlingu nagrywane były w małych halach z niewielką widownią lub na nieco większych arenach. Format Raw różnił się od formatów ówczesnych, nagrywanych z wyprzedzeniem weekendowych gal WWF (Superstars i Wrestling Challenge). Zamiast nagrywania walk, komentarza i monologów wrestlerów z wyprzedzeniem, całość Raw nadawana była na żywo[4].

Pierwotnie, Raw transmitowane było co tydzień z Grand Ballroom at Manhattan Center Studios, małego teatru w Nowym Jorku. Połączenie przytulnych aren i akcji na żywo przyniosło zyski federacji, lecz po pewnym czasie, cotygodniowe gale na żywo spowodowały straty finansowe w WWF. Od wiosny 1993 do wiosny 1997, po jednym Raw na żywo (zazwyczaj po gali pay-per-view) nagrywano kilka kolejnych odcinków. WWF nagrało kilkanaście gal Raw w Mid-Hudson Civic Center w Poughkeepsie w stanie Nowy Jork (w latach 1984–1986, w Civic Center nagrywano inną tygodniówkę WWF – Championship Wrestling). W listopadzie 1993 nagrano pierwszy odcinek Raw spoza Nowego Jorku (gala odbyła się w Bushkill w Pensylwanii)[11]. Wkrótce Raw opuściło Manhattan Center, a kolejne odcinki programu produkowane były w różnych miastach w Stanach Zjednoczonych.

Kolejną cechą charakterystyczną Raw były walki pomiędzy ważniejszymi zawodnikami federacji (Shawn Michaels, Bret Hart, Mr. Perfect, Doink the Clown, The Undertaker, Yokozuna czy 1-2-3 Kid). Wcześniej, większość walk w cotygodniowych programach WWF była „squashami” (krótkimi walkami znanych zawodników z nieznanymi lokalnymi wrestlerami). Jedynie na Saturday Night’s Main Event i The Main Event organizowano walki podobne do tych z Raw, lecz, w przeciwieństwie do poniedziałkowego programu, te dwie gale odbywały się nieregularnie. Na Raw odbywały się również walki rozwijające wizerunki wrestlerów i rywalizacje między nimi.

Vince McMahon, „Macho Man” Randy Savage i Rob Bartlett byli pierwotnymi gospodarzami show; brali też udział w komentowaniu gali[12]. Bartlett – komik nieznający się na wrestlingu – został wkrótce zastąpiony przez Bobby’ego Heenana[13]. Heenan opuścił federację w grudniu 1993, zaś Savage pożegnał się z WWF w październiku 1994. McMahon stał się głównym prowadzącym Raw. W kwietniu 1995, do McMahona dołączył Jerry Lawler, który rolę komentatora pełnił aż do stycznia 2015[14][15].

Raw is War i Monday Night Wars (1995–1999)[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1995, główny rywal WWF – federacja World Championship Wrestling (WCW) – rozpoczęła transmitować na żywo swoją tygodniówkę, WCW Monday Nitro[16]. Godzina transmisji Raw i Nitro zaczęła się pokrywać 11 września 1995. Przez to, że Raw nadal było nagrywane na zapas, komentator Nitro i wicedyrektor WCW Eric Bischoff często ujawniał widzom wyniki walk nagrywanych gal odcinków Raw. Przyczyniło się to do spadku oglądalności tygodniówki WWF[4]. Do połowy 1996, Raw i Nitro dorównywały sobie pod względem oglądalności. Stan rzeczy zmienił się jednak w maju 1996, kiedy to WCW rozpoczęło storyline związany z ugrupowaniem New World Order. Dzięki temu storyline’owi, Nitro zaczęło wygrywać w poniedziałkowej wojnie o oglądalność[17].

Michael Cole – komentator Raw w latach 1997–1999 i 2008–obecnie

Kontrowersje wzbudził odcinek Raw z 4 listopada 1996, podczas którego Brian Pillman wyciągnął broń i wycelował w Steve’a Austina podczas segmentu we własnym domu. Ponadto, Pillman zaczął przeklinać na wizji, a ponieważ Raw nadawane było na żywo, jego wypowiedzi nie zostały ocenzurowane. Kierownictwo USA Network nie było zadowolone z odcinka i zmusiło WWF i Pillmana do przeprosin za incydent. Kilka dni później, Pillman został wysłany do szpitala psychiatrycznego[18]. Tej samej nocy zadebiutował znany wówczas jako Rocky Mavia Dwayne Johnson[19].

Kiepska oglądalność poniedziałkowej tygodniówki WWF w styczniu 1997 spowodowała wydłużenie czasu transmisji Raw do dwóch godzin. WWF zaczęło też częściej nadawać Raw na żywo. Od lutego, jedno Raw na żywo przeplatało się z jednym nagranym odcinkiem.

Wraz z wdrążeniem dwugodzinnego formatu rozpoczęła się tzw. Attitude Era. Na Monday Night Raw zaczęto przedstawiać ostrzejsze storyline’y, kierowane raczej do nastolatków i dorosłych, niźli, jak miało to miejsce do tej pory, do młodszej części widowni. Kolejną próbą przerwania dominacji Nitro była współpraca WWF z Extreme Championship Wrestling (ECW). Na wyzwanie ECW do walki przez Jerry’ego Lawlera odpowiedzieli Tazz, Mikey Whipwreck, Sabu, Tommy Dreamer, D-Vona Dudley i The Sandman, a także „reprezentant ECW” Paul Heyman. Reprezentanci ECW zaczęli pojawiać się i walczyć na galach organizowanych przez WWF[20].

Po tym, jak odcinek Raw z 3 marca 1997 został bardzo źle przyjęty przez fanów (zyskując oglądalność 1,9 mln, jedną z najniższych w historii WWF), postanowiono całkowicie zmienić wizerunek poniedziałkowej tygodniówki. Program otrzymał nowy set, nazwę (Raw is War) oraz motyw muzyczny („The Beautiful PeopleMarilyna Mansona). Odcinek z 17 marca 1997 ukazał ostrą kłótnię Breta Harta z Vince’em McMahonem; większość wyzwisk i wulgaryzmów użytych przez Harta nie objęto cenzurą[21].

W 1997 wprowadzono do Raw wiele kontrowersyjnych rywalizacji, storyline’ów i postaci: deklaracja walki Breta Harta i jego Hart Foundation ze stylem życia Amerykanów[22], debiut Kane’a i jego rywalizacja z własnym bratem i niedoszłym mordercą – The Undertakerem[23], wojny gangów pomiędzy Nation of Domination, Disciples of Apocalypse i Los Boricuas[24], rywalizacja Steve’a Austina z władzami WWF (w tym z właścicielem WWF – Vince’em McMahonem)[25] oraz powstanie ugrupowania D-Generation X[26]. Na gali Survivor Series w listopadzie miał miejsce niesławny Montreal Screwjob; sędzia walki o WWF Championship między Bretem Hartem a Shawnem Michaelsem, pod nakazem Vince’a McMahona przerwał starcie, ogłaszając Michaelsa nowym mistrzem WWF[27]. Wydarzenie to wywołało chaos na zapleczu, ponieważ pracownicy WWF, w tym sam Bret Hart, nie wiedzieli o zmianie wyniku walki[28]. Dzień po Survivor Series, Hart opuścił WWF na rzecz WCW. 17 listopada, McMahon, zapytany w wywiadzie o incydent w Montrealu wypowiedział słynne słowa „Bret Hart screwed Bret Hart”[29].

Jim Ross, wieloletni komentator Raw

Po WrestleManii XIV w marcu 1998, WWF zaczęło wygrywać w poniedziałkowej wojnie z WCW. Do przejęcia przewagi przyczyniły się gwiazdy takie jak Stone Cold Steve Austin, The Rock, Triple H, Mankind oraz The Undertaker. Uwagę fanów przyciągnęła rywalizacja między Vince’em McMahonem a faworytem publiczności Stone Coldem Steve’em Austinem. Odcinek Raw is War z 13 kwietnia 1998, na którym odbyła się walka pomiędzy Austinem i McMahonem, przerwał zwycięską serię Nitro[17][30]. Roster WWF wypełniony był młodymi zawodnikami, w przeciwieństwie do rosteru WCW, w którym dominowali starsi wrestlerzy. 27 kwietnia 1998, D-Generation X udało się wozem wojskowym pod arenę, w której tego dnia miało odbyć się Nitro. Cały dzień ugrupowanie prowokowało WCW i przeprowadzało wywiady z fanami, którzy informowali ich, że bilety na Nitro otrzymali za darmo (WCW chciało wypełnić arenę rozdając niewykupione bilety). Cała „inwazja” D-Generation X została nagrana, a jej fragmenty opublikowane podczas transmisji Raw is War[31].

4 stycznia 1999, Mick Foley, wówczas znany jako Mankind, zdobył WWF Championship. Na polecenie Erica Bischoffa, komentator Nitro Tony Schiavone na żywo poinformował o wynikach wcześniej nagranego odcinka Raw is War[32]. Co w zamierzeniach miało powstrzymać fanów od przełączenia kanału na Raw is War, przyniosło zupełnie odwrotne skutki. Zwycięstwo Mankinda odciągnęło od Nitro ponad 600 000 oglądających[33]. Tej samej nocy, na Nitro odbyła się niesławna walka Hollywood Hogana z Kevinem Nashem, do wygrania której Hogan użył tylko jednego palca[34].

Odcinek Raw is War z 10 maja 1999 osiągnął najwyższy w historii programu wynik oglądalności – tego dnia WWF zgromadziło widownię 9,1 mln osób przed telewizorami[35].

Niedługo później, całym WWF wstrząsnęła tragedia, która wydarzyła się na gali Over the Edge, 23 maja 1999. Owej nocy, Owen Hart zginął, spadając z kilkunastu metrów wprost na narożnik ringu podczas wykonywania wejściówki[36]. WWF zadedykowało mu następny odcinek Raw is War. Odcinek ten był drugim pod względem oglądalności epizodem Raw w historii, lecz przez wielu uznany został za niesmaczny.

The Nashville Network/The National Network/Spike TV (2000–2005)[edytuj | edytuj kod]

Kupno WCW (2000−2002)[edytuj | edytuj kod]

Podpisanie przez WWF nowego kontraktu telewizyjnego z Viacom spowodowało zmiany w emisji programów federacji. 25 września 2000, Raw zostało przeniesione z USA Network do TNN (późniejsze Spike TV).

W marcu 2001 WWF zakupiło wyniszczone stratami w przychodach i słabą oglądalnością WCW, zawodników, nagrania i prawa autorskie federacji. Ostatni odcinek Nitro odbył się 26 marca 2001. Na samym początku odcinka Vince McMahon ujawnił, że zakupił WCW. Ostatecznie okazało się, że nowym właścicielem WCW nie był Vince, a jego syn – Shane[37]. Doprowadziło to do storyline’u z „The Invasion”, w której zawodnicy WCW rywalizowali z wrestlerami WWF[38]. 1 października 2001, WWF zrezygnowało z nazwy Raw is War na rzecz dawnej nazwy – WWF Raw.

Logo Raw w latach 2002–2006

WWE Raw i podział na brandy (2002–2005)[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Podział WWE na brandy.

W 2002 roku, WWF postanowiło podzielić swoich zawodników na dwa brandy. Brandy miały otrzymać własne programy, gale, storyline’y i zarząd. Pierwszy „WWE Draft” odbył się na Raw, 25 marca 2002. Każdy wrestler WWF został przypisany do Raw lub SmackDown![39]. 5 maja 2002, WWF zmieniło nazwę federacji na World Wrestling Entertainment (WWE)[40].

Wrestlerzy mogli występować tylko na przypisanej tygodniówce, a jedynymi wyjątkami od tej zasady byli posiadacze WWE Undisputed Championship i Women’s Championship. W sierpniu 2002, WWE Undisputed Champion Brock Lesnar odmówił obrony tytułu na Raw, podpisując ekskluzywny kontrakt z brandem SmackDown![41]. Tydzień później, Generalny Menadżer Raw Eric Bischoff podarował World Heavyweight Championship ówczesnemu pretendentowi do WWE Undisputed Championship – Triple H’owi[42]. Ponieważ WWE Undisputed Championship stało się ekskluzywne dla SmackDown!, straciło wyraz „undisputed” w nazwie. Niedługo później, WWE Women’s Championship stało się ekskluzywne dla Raw. Co roku odbywał się nowy WWE Draft, podczas którego brandy wymieniały się zawodnikami.

Powrót na USA Network (2005–2024)[edytuj | edytuj kod]

Kontynuacja podziału na brandy (2005–2011)[edytuj | edytuj kod]

Set Raw używany w latach 2005–2008

W 2005, WWE zdecydowało się nie przedłużać kontraktu ze Spike TV. 4 kwietnia 2005, WWE ogłosiło rozpoczęcie trzyletniej współpracy z NBCUniversal. Raw powróciło na USA Network, a WWE zaczęło sporadycznie transmitować gale na NBC. Poniedziałkowa tygodniówka transmitowana też była w języku hiszpańskim na Telemundo. Pierwszy odcinek Raw na USA Network – „„WWE Homecoming” – odbył się 3 października 2005. Specjalny, trzygodzinny odcinek zebrał przed telewizorami sześciomilionową widownię[43]. Był to najwyższy rating Raw od ponad trzech lat. 2 października 2006, podczas „Raw Family Reunion”, tygodniówka otrzymała nowe logo i motyw muzyczny („...To Be Loved” zespołu Papa Roach). Na odcinku pojawili się też wrestlerzy z brandów SmackDown! i ECW. 23 października 2006, WWE wyemitowało 700. odcinek Raw[44].

Odcinek Raw z 25 czerwca 2007 miał być trzygodzinnym specjalnym odcinkiem, którego uwaga miała skupić się na wątku rzekomej śmierci postaci Mr. McMahona (dwa tygodnie wcześniej, WWE pokazało segment, w którym Mr. McMahon został zamordowany; w jego limuzynie wybuchła bomba). Odcinek specjalny i wątek śmierci McMahona został jednak wycofany, gdyż dzień wcześniej wrestler WWE, Chris Benoit i jego rodzina zostali znalezieni martwi. Fanów nie wpuszczono na arenę, zaś Raw stało się trzygodzinnym odcinkiem specjalnym, upamiętniającym Chrisa Benoit[45]. Jednakże kiedy dzień później światło dzienne ujrzały informacje o podwójnym morderstwie i samobójstwie wrestlera, WWE wycofało odcinek z emisji (poza Stanami Zjednoczonymi, Raw nadawane było z kilkudniowym opóźnieniem)[46]. Niektóre kanały informowały, że odcinek został usunięty z powodów prawnych. Niesławny odcinek specjalny zastąpiono kompilacją walk Johna Ceny. „Zastępcze Raw” oraz odcinek ECW nadany dzień później rozpoczęły się komunikatem Vince’a McMahona, który poinformował fanów, że żadna wzmianka o Chrisie Benoit nie pojawi się już nigdy w programach WWE[47]. Niektóre stacje, emitujące odcinki z kilkutygodniowym opóźnieniem, otrzymały nakaz wycięcia fragmentów z walkami Benoit.

W grudniu 2007, Raw celebrowało 15-lecie istnienia kolejnym trzygodzinnym odcinkiem specjalnym[48]. Podczas WWE Draft Lottery w 2008, CM Punk został przeniesiony na Raw, po czym zdobył World Heavyweight Championship, dotychczas należące do brandu SmackDown. WWE Champion, Triple H, został przeniesiony do niebieskiego brandu, zaś ECW Champion, Kane, trafił do brandu Raw[49]. Rok później, po kolejnym drafcie, WWE Championship powróciło na Raw, a World Heavyweight Championship – na SmackDown.

Zakończenie brand extension (2011–2012)[edytuj | edytuj kod]

Od lipca 2010 do lipca 2012, Raw rządził Anonimowy Generalny Menedżer, którym ostatecznie okazał się Hornswoggle[50]. Podział na brandy został zniesiony w sierpniu 2011, kiedy to gwiazdy ze SmackDown zaczęły pojawiać się na Raw i vice versa, a nazwa tygodniówki została zmieniona na Raw Supershow.

Set Raw Supershow

Wprowadzenie formatu trzygodzinnego (2012–2016)[edytuj | edytuj kod]

23 lipca 2012, WWE wyemitowało 1000. odcinek Raw. Tej nocy Raw przeszło na format trzygodzinny, a człon Supershow został usunięty z nazwy tygodniówki[51]. W styczniu 2013, Raw celebrowało 20-lecie istnienia.

8 września 2012, komentator Jerry Lawler doznał ataku serca na wizji Raw[52]. W obowiązkach zastąpił go John „Bradshaw” Layfield, który dołączył na stałe do stolika komentatorskiego Raw. W styczniu 2015, do ekipy komentatorów Raw dołączył Booker T, zaś Lawler został przeniesiony na SmackDown[53][54]. W czerwcu 2015, Booker T porzucił posadę komentatora czerwonej tygodniówki na rzecz udziału w WWE Tough Enough, a jego miejsce zajął Byron Saxton.

Po tym, jak na odcinku Raw z 23 lutego 2015, Divy WWE wzięły udział w starciu drużynowym trwającym zaledwie 30 sekund, na Twitterze pojawił się trend #GiveDivasAChance. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu fanów na Twitterze, Stephanie McMahon ogłosiła „rewolucję w Dywizji Div”, wprowadzając do głównego rosteru zawodniczki z WWE NXT[55].

22 lutego 2016 na Raw, Vince McMahon wręczył nagrodę „Vincent J. McMahon Legacy of Excellence” swojej córce, Stephanie McMahon. Kiedy Stephanie chciała wypowiedzieć się odnośnie do wygranej, przerwał jej powracający do WWE Shane McMahon. Shane skonfrontował się z ojcem i siostrą, wytykając im błędy[56]. Zażądał pełnej kontroli nad Raw, jednocześnie grożąc ojcu, że jeżeli nie otrzyma od niego kontroli nad tygodniówką, wyjawi jeden z jego sekretów. Vince zgodził się pod warunkiem, że Shane wygra Hell in a Cell match na WrestleManii z The Undertakerem[56][57]. Pomimo przegranej na WrestleManii, Shane otrzymał szansę prowadzenia tygodniówki przez cały miesiąc. Na gali Payback, Vince McMahon podjął ostateczną decyzję: tygodniówkę Raw mają wspólnie prowadzić Shane i Stephanie[58].

Drugi podział na brandy i rewolucja kobiet (od 2016)[edytuj | edytuj kod]

Wygląd areny używany od 25 lipca 2016 do 15 sierpnia 2016

W maju 2016 ogłoszono przywrócenie podziału federacji na brandy z powodu silnego i licznego rosteru oraz ogłoszono, że SmackDown będzie transmitowane na żywo we wtorki. Zmiany miały obowiązywać od 19 lipca.

11 lipca Vince powołał Shane’a na stanowisko komisarza tygodniówki SmackDown, zaś Stephanie – na stanowisko komisarza tygodniówki Raw[59]. 18 lipca, Mick Foley został wybrany przez Stephanie na stanowisko Generalnego Menedżera Raw, zaś Daniel Bryan został wyznaczonym przez Shane’a Generalnym Menedżerem SmackDown[60]. 19 lipca odbył się pierwszy od pięciu lat WWE Draft, w wyniku którego, do Raw przypisano 33 zawodników WWE. 25 lipca ogłoszono wprowadzenie nowego tytułu mistrzowskiego, ekskluzywnego dla poniedziałkowej tygodniówki – WWE Universal Championship[61]. Tego samego dnia, do ekipy komentatorskiej Raw dołączył Corey Graves[62]. Jako część „nowej ery”, Raw otrzymało odświeżony wygląd areny, który powtórnie zmieniono po gali SummerSlam. Tak jak w latach 2002–2005 przesunięto stołek komentatorski przy rampie wejściowej. We wrześniu 2016 przywrócono dywizję cruiserweight, gdzie jej członkowie występują ekskluzywnie na tygodniówkach Raw oraz 205 Live. Z powodu wprowadzenia WWE SmackDown Tag Team Championship oraz WWE SmackDown Women’s Championship dodano człon „Raw” do tytułów WWE Tag Team Championship oraz WWE Women’s Championship.

22 stycznia 2018 roku WWE świętowało 25 lecie Raw, symultanicznym pokazem w Barclay’s Center na Brooklynie i w domu pierwszego Monday Night Raw, Manhattan Center[63]. W następnym tygodniu Raw zaktualizowało swoją grafikę i piosenki przewodnie[64]. 19 lutego na odcinku Raw, sześć dni przed Elimination Chamber, siedmiu uczestników męskiego Elimination Chamber matchu, Braun Strowman, Elias, Finn Bálor, John Cena, Roman Reigns, Seth Rollins i The Miz, wzięło udział w Gauntlet matchu, który zaczął się od Reignsa i Rollinsa. Strowman wygrał Gauntlet matchu, przypinając The Miza w najdłuższym meczu w historii WWE, trwającym prawie dwie godziny[65].

Netflix (od 2025)[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 2023 roku USA Network ogłosiło, że SmackDown powróci do Networka w październiku 2024 roku, po wygaśnięciu kontraktu z Fox; jednocześnie zgłoszono, że prawa do Raw i NXT są na rynku i cieszą się dużym zainteresowaniem wśród sieci liniowych i obiektów cyfrowych[66][67]. 23 stycznia 2024 roku TKO Group ogłosiło, że Netflix nabędzie prawa do Raw począwszy od stycznia 2025 roku, w ramach rzekomo 10-letniej umowy o wartości 500 milionów dolarów rocznie (mniej więcej dwukrotność wartości obecnej umowy WWE z NBCUniversal). Umowa obejmie początkowo Stany Zjednoczone, Kanadę, Wielką Brytanię i Amerykę Łacińską, a w przyszłości zostaną dodane inne terytoria. Umowa obejmuje również międzynarodowe prawa do treści WWE poza Stanami Zjednoczonymi, w tym SmackDown i NXT, gal pay-per-view i innych treści pobocznych. Ponieważ umowa WWE z NBCUniversal wygasa w październiku 2024 roku, nie wiadomo, gdzie w międzyczasie Raw będzie emitowane[68][69][70].

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Set Raw używany w latach 2008–2012

W skład pierwotnego setu Raw wchodził ring z czerwonymi, białymi i niebieskimi linami, niebieskim apronem ringowym oraz niebieskimi schodkami. Ponadto, wrestlerzy wychodzili zza kulis na mały stage zrobiony z neonowych tub[12]. W 1995, nad wejściem do ringu umieszczono wielki napis „RAW”[71]. Od 10 marca 1997, Raw, trwające dwie godziny, zostało podzielone na dwie części w celu polepszenia ratingów. Pierwszą częścią było Raw is War, a drugą – War Zone. W 1997, WWF zmieniło kolor lin na czerwony oraz umieściło logo Raw is War na apronie ringowym i wysoko nad ringiem. Dodatkowo, WWF odświeżyło stage, zastępując napis nad wejściem wielkim ekranem (tzw. TitanTronem)[71]. WWE odświeżyło wygląd TitanTronu Raw w 2002. W tym samym czasie, WWE zaczęło reklamować swoją stronę internetową na apronie ringowym, a czerwone liny były okazjonalnie zastępowane czarnymi[71].

W 2006 stojący do tej pory przy stage’u stolik komentatorski został przeniesiony w pobliże ringu. W 2008, Raw przeszło na format HD, a WWE ujednoliciło styl stage’u wszystkich cotygodniowych programów, każda jednak prezentowała własne barwy[71]. Dwa lata później, czerwone liny ringu zastąpione zostały białymi. Podczas 1000. odcinka Raw w lipcu 2012, WWE odświeżyło logo Raw i grafiki związane z tygodniówką. Od 2014, wszystkie grafiki Raw prezentują nowe logo WWE, wprowadzone przy starcie WWE Network. W 2015, zwrócona do kamery strona apronu ringowego została zastąpiona panelem LEDowym.

Po drugim podziale na brandy w lipcu 2016, WWE przywróciło czerwone liny w ringu tygodniówki Raw. Odświeżono także wygląd stage’u, grafik i loga tygodniówki, zaś stolik komentatorski został przeniesiony w pobliże rampy[61]. Przez kolejne lata WWE zmieniało wygląd setu kilkukrotnie.

Obecne logo Raw (od 2019)

Ze względu na pandemię COVID-19 wszystkie programy WWE zawiesiły występy koncertowe od połowy marca 2020 roku do połowy lipca 2021 roku. Wszystkie transmisje Raw były kręcone za zamkniętymi drzwiami bez udziału widzów, początkowo z WWE Performance Center w Orlando, wcześniej powrót do scenerii areny z zamkniętym planem znanym jako „ThunderDome” - który obejmował produkcję na większą skalę, bardziej nawiązującą do występów objazdowych, ale z wirtualną publicznością wyświetlaną na trybunie zbudowanej z tablic wideo[72]. Wraz z powrotem do występów na żywo w lipcu 2021 roku, zarówno na Raw, jak i SmackDown, przyjęto nową uniwersalną scenę z ekranem LED o wysokiej rozdzielczości i coraz większym wykorzystaniem grafiki rzeczywistości rozszerzonej w produkcji telewizyjnej. We wrześniu 2021 roku ringowe zmieniły kolor z czerwonego na biały, co znalazło również odzwierciedlenie na SmackDown. 22 listopada tego roku wprowadzono zaktualizowaną wersję logo 2019 wraz z nową grafiką. Piosenka przewodnia została zmieniona na „Greatness” przez Vo Williamsa, która pozostała piosenką przewodnią do 20 listopada 2023 roku, kiedy to została zmieniona na „Born to Be” przez def rebel, artystę stojącego za wkładem muzycznym WWE do jego programu, który jest wykonywany przez Supreme Madness. Tematy zderzaków obejmowały „Survival”, „Eye of an Warrior” i „Legacy”.

Motywy muzyczne[edytuj | edytuj kod]

Nazwa piosenki Autor/Zespół Data używania Odn.
„Monday Night Raw” Jim Johnston 11 stycznia 1993 – 3 marca 1997 [73][74]
„Raw” Jim Johnston 1993 – 1995 [73][75]
„I Like it Raw” Jim Johnston 1995 [73][76]
„The Beautiful People” Marilyn Manson 10 marca 1997 – 24 marca 1997 [73][77]
"Thorn In Your Eye WWE Superstars & Slam Jam 31 marca 1997 – 25 marca 2002 [73][78][79]
„We’re All Together Now” WWE Superstars & Slam Jam 31 marca 1997 – 25 marca 2002 [73][80]
„Across the Nation” The Union Underground 1 kwietnia 2002 – 2 października 2006 [73][81]
...To Be Loved Papa Roach 9 października 2006 – 9 listopada 2009 [73][82][83]
Burn It to the Ground Nickelback 16 listopada 2009 – 16 lipca 2012 [73][84][85]
"Tonight Is the Night Outasight 23 lipca 2012 (Użyto tylko dla Raw 1000) [73][86][87]
„The Night” KromestatiK 23 lipca 2012 – 11 sierpnia 2014 [73][88]
„The Night 2014 Remix” CFO$/KromestatiK 18 sierpnia 2014 – 18 lipca 2016 [73][89]
„Enemies” Shinedown 25 lipca 2016 – 22 stycznia 2018 [90]
„Born for Greatness” Papa Roach 29 stycznia 2019 – 23 września 2019
„Legendary” Skillet 30 września 2019 – 12 października 2020 [91]
„The Search” NF 19 października 2020 – 15 listopada 2021 [92]
„Greatness” Vo Williams 22 listopada 2021 – 13 listopada 2023 [93]
„I'm Good (Blue)” David Guetta i Bebe Rexha 23 stycznia 2023 (tylko użyta podczas Raw is XXX) [94]
„Born to Be” def rebel 20 listopada 2023 – obecnie

Specjalne odcinki[edytuj | edytuj kod]

Przez całą historię istnienia Raw, sporadycznie emitowano odcinki specjalne. Przykładowo, od 2008 do 2015 co roku emitowany jest specjalny odcinek Raw z wręczaniem Slammy Awards. Inne są odcinkami poświęconymi niedawno zmarłym wrestlerom lub zawodnikom, którzy odeszli na emeryturę. Niektóre są celebracjami rocznic lub osiągnięć programu.

Osobistości telewizyjne[edytuj | edytuj kod]

Show ma przypisane do siebie osobistości telewizyjne: wrestlerów, wrestlerki, konferansjerów, komentatorów, czy władze tygodniówki. Na Raw odbywają się też prowadzone przez członków rosteru stałe segmenty (talk-showy, wyzwania, czy prezentacje winiet).

Mistrzowie[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Lista obecnych mistrzów w WWE.

Podobnie jak podczas pierwszego podziału na brandy, obecnie na Raw pojawiają się jedynie posiadacze mistrzostw przypisanych do tygodniówki (World Heavyweight Championship, Women’s World Championship i Intercontinental Championship).

Mistrzostwo Obecny mistrz(owie) Panowanie Data zdobycia Dni Dodatkowe informacje
World Heavyweight Championship Seth "Freakin" Rollins 1 2023-05-27 27 maja 2023(dts) 297 Pokonał AJ Stylesa w finale turnieju na Night of Champions stając się inauguracyjnym mistrzem.
Women’s World Championship Rhea Ripley 1 2023-04-01T00:00:00.001 1 kwietnia 2023(dts) 353 Pokonała poprzednią mistrzynię Charlotte Flair podczas pierwszej nocy WrestleManii 39[95].
Intercontinental Championship Gunther 1 2022-06-10 10 czerwca 2022(dts) 648 Pokonał poprzedniego mistrza Ricocheta na odcinku SmackDown[96].
Raw Tag Team Championship
The Judgment Day
(Finn Bálor i Damian Priest)
2 2023-10-16 16 października 2023(dts) 155 Pokonali poprzednich mistrzów Cody’ego Rhodesa i Jeya Uso na odcinku Raw[97].
Dzięki obu mistrzostwom Tag Team, The Judgment Day są uznawani jako Undisputed WWE Tag Team Championi.
SmackDown Tag Team Championship 2
WWE Women’s Tag Team Championship The Kabuki Warriors
(Asuka i Kairi Sane)
2
(4, 2)
2024-01-26 26 stycznia 2024(dts) 53 Pokonały poprzednie mistrzynie Katanę Chance i Kayden Carter na odcinku SmackDown[98].

Transmisja[edytuj | edytuj kod]

Streaming Online[edytuj | edytuj kod]

24 września 2012, Hulu Plus podpisało wieloletni kontrakt z WWE w celu streamowania wszystkich programów WWE, wliczając w to Monday Night Raw. Niektóre odcinki Raw są dostępne już następnego dnia i są skrócone do 90 minut[99].

Wszystkie nowsze odcinki Raw są dostępne na WWE Network, gdzie pojawiają się 30 dni po oryginalnej dacie emisji. Archiwalne odcinki są regularnie dodawane przez WWE[100][101].

Telewizja[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Christopher Lovelock i inni, Administración de Servicios (Services Administration), Pearson Educación Times, 2004, s. 760, ISBN 978-0-273-68826-6 (hiszp.).
  2. John Beech, Simon Chadwick, The marketing of Sport, Prentice Hall and Financial Times, 2006, s. 592, ISBN 978-0-273-68826-6.
  3. Roland Barthes, „The World of Wrestling”, Mythologies, 1957.
  4. a b c Eric Cohen, History of Monday Night Raw [dostęp 2016-07-28].
  5. A Stunning Homecoming. [w:] WWE.com [on-line]. 2005-10-03. [dostęp 2014-09-05].
  6. Axel Saalbach: Wrestlingdata.com – The World’s Largest Wrestling Database. [w:] wrestlingdata.com [on-line].
  7. Axel Saalbach: Wrestlingdata.com – The World’s Largest Wrestling Database. [w:] wrestlingdata.com [on-line].
  8. Online World of Wrestling. [w:] onlineworldofwrestling.com [on-line].
  9. April 16, 2007 RAW results, from Wrestleview.com. [w:] wrestleview.com [on-line].
  10. WWE Raw SuperShow results: Mexican standoff. [w:] WWE [on-line].
  11. Philip Kreikenbohm, Eventy WWE w 1993, cagematch.net [dostęp 2016-07-28].
  12. a b The very first episode of Monday Night Raw – January 11, 1993. WWE [dostęp 2016-07-28].
  13. On This Day: April 26, 1993 – Monday Night Raw 1993: With A Marriage Proposal, KB’s Wrestling Reviews [dostęp 2016-07-28].
  14. pWwew.net: Monday Night Raw – April 10, 1995, pwwew.net [dostęp 2016-07-28].
  15. WWE News: Jerry ‘The King’ Lawler Removed From ‘Monday Night Raw’ Announce Team [dostęp 2016-07-28].
  16. Brian Shields, Kevin Sullivan: WWE: History of WrestleMania. 2009, s. 53.
  17. a b What clinched the Monday Night War?, 7 sierpnia 2015 [dostęp 2016-07-28].
  18. 411MANIA – From the Bowery: Stone Cold Steve Austin: The Bottom Line on the Most Popular Superstar of All Time (Blu-Ray Disc III). [w:] From the Bowery: Stone Cold Steve Austin: The Bottom Line on the Most Popular Superstar of All Time (Blu-Ray Disc III) [on-line].
  19. The Best And Worst Of WWF Monday Night Raw 11/4/96: Trigger Warnings, 21 grudnia 2015 [dostęp 2016-07-28] (ang.).
  20. ECW invades WWE: photos. [w:] WWE [on-line].
  21. Bret Hart is frustrated and fed up: Raw, March 17, 1997. [w:] WWE [on-line].
  22. Erik Beaston, Greatest Moments for the Hart Foundation [dostęp 2016-07-28].
  23. Nick Bolyard, Creature vs. Creature: WWE’s All-Time Greatest Rivalry, Undertaker vs. Kane [dostęp 2016-07-28].
  24. Top 20 Things You Need to Know About The Nation Of Domination [dostęp 2016-07-28].
  25. “Stone Cold” Steve Austin vs. Vince McMahon: The Most Significant Rivalry in the History of Professional Wrestling, markinout.com [dostęp 2016-07-28].
  26. D-Generation X: The Complete Story [dostęp 2016-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-27].
  27. On the Marc Reviews: Survivor Series 1997, On the Marc Reviews: Survivor Series 1997 [dostęp 2016-07-28].
  28. 12 Things You Didn’t Know About The Montreal Screwjob [dostęp 2016-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-28].
  29. Vince McMahon infamous ‘Bret screwed Bret’ interview on WWF Raw is War 1997.11.17 part 1. WrestlingShows4All [dostęp 2016-07-28].
  30. Holy Crap! Remember…The WWF Attitude Era!?. [w:] Panels on Pages [on-line]. [dostęp 2015-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-19)].
  31. D-Generation X invades WCW [dostęp 2016-07-28].
  32. WCW „Monday Nitro”: Commentator Tony Schiavone reveals Mankind’s WWE Title Victory. TheWCWChannel [dostęp 2016-07-28].
  33. Wrestling Flashback – January 4th 1999: RAW IS WAR vs Nitro, The Armbar Express, 5 stycznia 2016 [dostęp 2016-07-28].
  34. Jan. 4, 1999 – The night that changed wrestling: photos [dostęp 2016-07-28].
  35. Ryan Dilbert, Looking Back at the Highest-Rated Raw Episode Ever [dostęp 2016-07-28].
  36. CNN – Wrestler Owen Hart killed in fall during stunt – May 24, 1999, edition.cnn.com [dostęp 2016-07-28].
  37. Keith Elliot Greenberg, Oral History of the Last WCW Monday Nitro [dostęp 2016-07-28].
  38. Alfred Konuwa, WWE’s Best That Never Was: WCW’s ‘Invasion’ [dostęp 2016-07-28].
  39. WWE Flashback: The First WWE Draft – Downtown with Darsie, Camel Clutch Blog [dostęp 2016-07-28].
  40. PWTorch.com – MAY 5 IN HISTORY: WWF becomes WWE 12 years ago today, pwtorch.com [dostęp 2016-07-28].
  41. Brock Lesnar [dostęp 2016-07-28].
  42. Eric Bischoff awards Triple H with the World Heavyweight Championship: Raw, September 2, 2002. [dostęp 2016-07-28].
  43. PWTorch.com – WWE News: WWE Homecoming Raw rating on USA, Velocity vs. TNA, JBL mentions TNA belt, pwtorch.com [dostęp 2016-07-28].
  44. WWE®'s Monday Night RAW® Reaches 700th Episode Milestone, corporate.wwe.com [dostęp 2016-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-28].
  45. Vince McMahon Death Storyline, 10 lipca 2009 [dostęp 2016-07-28] (ang.).
  46. Chris Schad, Ranking the 10 Worst Moments in Raw History [dostęp 2016-07-28].
  47. Vince McMahon statement on Chris Benoit’s death (ECW – 06/26/07). AndSalx [dostęp 2016-07-28].
  48. Online World of Wrestling, onlineworldofwrestling.com [dostęp 2016-07-28].
  49. WWE RAW 2008 06 23 – Online World of Wrestling, onlineworldofwrestling.com [dostęp 2016-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-28].
  50. Who is the Anonymous Raw General Manager? [dostęp 2016-07-28].
  51. Nick Paglino: TNA Notes Chavo’s WWE Career, WWE Drops „Supershow” Name – Wrestlezone. [w:] Wrestlezone [on-line]. 2012-07-30.
  52. ABC News, Wrestling Legend Collapses on Live TV, ABC News [dostęp 2016-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-08].
  53. WWE: Booker T has joined the announce team for Raw as part of a commentary shake-up. [w:] skysports.com [on-line]. 2015-01-09. [dostęp 2015-01-15].
  54. Mike Killam: More on Jerry Lawler Moving to WWE Smackdown, Hulk Hogan Reenacts Scene from One of His Movies. [w:] Wrestle Zone [on-line]. 2015-01-04. [dostęp 2015-01-15].
  55. Kari Williams: Independent wrestlers respond to #GiveDivasAChance. Canoe.ca. [dostęp 2015-03-04].
  56. a b Shane McMahon returns to WWE: Raw, February 22, 2016, wwe.com [dostęp 2016-03-15].
  57. Shane McMahon to battle The Undertaker inside Hell in a Cell, wwe.com [dostęp 2016-03-15].
  58. Mr. McMahon finally revealed who will control Raw, Stephanie or Shane, wwe.com [dostęp 2016-05-31].
  59. 7/11 WWE Raw Results – CALDWELL’S Complete TV Report -, 12 lipca 2016 [dostęp 2016-07-20] (ang.).
  60. 7/18 WWE Raw Results – CALDWELL’S Complete Live TV Report -, 19 lipca 2016 [dostęp 2016-07-20] (ang.).
  61. a b Stephanie McMahon and Mick Foley announce the WWE Universal Championship: Raw, July 25, 2016. WWE [dostęp 2016-07-28].
  62. WWE: Corey Graves joins Raw announce team; JBL to Smackdown.
  63. Monday Night Raw Recap: Raw 25 was fun, but a bit of a mess, 22 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-22] (ang.).
  64. Check Out WWE Raw's New Theme Song And Updated Graphics, 29 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-29] (ang.).
  65. Jason Powell: WWE Raw Live TV Review: Braun Strowman vs. Roman Reigns vs. John Cena vs. Finn Balor vs. The Miz vs. Elias vs. Seth Rollins in a gauntlet match match, Sasha Banks, Bayley, and Mickie James vs. Alexa Bliss, Mandy Rose, and Sonya Deville, final push for WWE Elimination Chamber. [w:] Pro Wrestling Dot Net [on-line]. [dostęp 2018-02-19].
  66. Joe Otterson: WWE's 'Smackdown' to Move From Fox to USA Network in New Rights Deal. [w:] Variety [on-line]. [dostęp 2023-09-21].
  67. Alex Weprin: WWE 'SmackDown' Leaving Fox for USA Next Year, as 'Raw' Hits the Market. [w:] The Hollywood Reporter [on-line]. [dostęp 2023-09-21].
  68. Dade Hayes: Netflix Gets In The Ring, Locking Up WWE’s ‘Monday Night Raw’ In 10-Year, $5B-Plus Deal For Longtime TV Staple. [w:] Deadline [on-line]. [dostęp 2024-01-23].
  69. Alex Pramuk: Netflix to stream WWE's Raw starting next year in its biggest jump into live entertainment. [w:] CNBC [on-line]. [dostęp 2024-01-23].
  70. Joe Otterson: Netflix, WWE Strike Deal to Move ‘Monday Night Raw’ to Streamer Beginning in 2025 for $500 Million per Year. [w:] Variety [on-line]. [dostęp 2024-01-23].
  71. a b c d The evolution of Raw’s sets [dostęp 2016-07-28].
  72. WWE Virtual Fan, wwethunderdome.com [dostęp 2020-10-31].
  73. a b c d e f g h i j k l Earl Rufus: WWF/WWE MONDAY NIGHT RAW IS WAR(ZONE) 1000TH EPISODE CELEBRATION. [w:] nerdsontherocks.com [on-line]. 2012-07-22. [dostęp 2015-05-16].
  74. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  75. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  76. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  77. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  78. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  79. Thorn In Your Eye. [w:] archive.org [on-line]. [dostęp 2015-05-16].
  80. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  81. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  82. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  83. Monday Night RAW / papa Roach To be Loved. [w:] dailymotion.com [on-line]. [dostęp 2015-05-16].
  84. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  85. Nickelback – Burn It To The Ground (Theme song from WWE-RAW). [w:] dailymotion.com [on-line]. [dostęp 2015-05-16].
  86. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  87. wwe raw theme song 2013 Tonight is the Night. [w:] dailymotion.com [on-line]. [dostęp 2015-05-16].
  88. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  89. Ryan Dilbert: WWE Monday Night Raw: Ranking the Show’s Theme Songs & Opening Montages. [w:] bleacherreport.com [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2015-05-16].
  90. John Bills: WWE Raw Gets New Intro And Theme Song. whatculture.com, 2016-07-26. [dostęp 2016-07-28].
  91. WWE reveals new logos, graphics and theme songs for Raw and SmackDown shows, CBSSports.com [dostęp 2020-10-31] (ang.).
  92. PWMania com Staff, WWE RAW Results – October 19, 2020, PWMania, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-31] (ang.).
  93. VoWilliams.eth, I'm proud to announce that 'Greatness' is now the Official Theme Song for @WWE Raw this season. #WWERaw #Greatness #MondayNightRaw, Twitter, 25 listopada 2021 [dostęp 2021-11-25] (ang.).
  94. WWE, Down for the ride? "I'm Good (Blue)" by @DavidGuetta & @BebeRexha is an official theme song of #RAWXXX!, Twitter, 24 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-24] (ang.).
  95. SmackDown Women’s Championship, WWE [dostęp 2020-04-06] (ang.).
  96. Intercontinental Championship, WWE [dostęp 2020-09-03] (ang.).
  97. Raw Tag Team Championship, WWE [dostęp 2020-04-06] (ang.).
  98. WWE Women’s Tag Team Championship, WWE [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  99. Hulu Plus pacts with WWE. [w:] Variety [on-line]. Penske Business Media, 2012-09-24. [dostęp 2015-08-15].
  100. Eric Goldman, WWE Network coming in 2012, IGN, 6 września 2011 [dostęp 2015-08-15].
  101. WWE Network available outside of the U.S. starting Aug. 12. [w:] WWE.com [on-line]. WWE, 2014-07-31. [dostęp 2015-08-15].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]