Wałasi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wałasi
Miejsce zamieszkania

Śląsk Cieszyński (Polska, Czechy)

Język

polski standardowy, etnolekt śląski (gwara cieszyńska)

Religia

luteranizm, katolicyzm

Grupa

Ślązacy

Kobiety w strojach ludowych w Skoczowie, 1938 r.

Wałasi (Wałasi cieszyńscy, Wałachy, Wałachowie) – grupa etnograficzna ludności polskiej (w XIX wieku określanej jako Wasserpolaken[1]) zamieszkująca obszar Śląska Cieszyńskiego, w okolicy Cieszyna i Skoczowa[2], na południowy wschód od grupy Lachów śląskich[3]. Pierwsi Wołosi (później Wałachowie) dotarli na obszar Pogórza Śląskiego pod koniec XV wieku[4][5]. Rozkwit kultury ludowej na Śląsku Cieszyńskim nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, po zniesieniu poddaństwa[6]. Jednym z pierwszorzędnych czynników odróżniających tę grupę od sąsiednich było wówczas rozpowszechnienie stroju cieszyńskiego, miejscowo zwanego też wałaskim lub śląskim.

Wałasi zamieszkują tereny Pogórza Śląskiego i północno-zachodnie pochyłości Beskidu Śląskiego[7] w dorzeczu Wisły i bezpośrednim dorzeczu Olzy, w granicach Śląska Cieszyńskiego[8]. Wałasi sąsiadują od północy z polskimi Lachami śląskimi, od zachodu Lachami czeskimi, od wschodu z polską ludnością napływową Bielska-Białej (terenu dawnej bielskiej wyspy językowej), a od południa z Góralami śląskimi[2].

Wyznaczenie dokładnego zasięgu obszaru etnograficznego jest trudne ze względu na nawarstwianie się różnych elementów kulturowych, np. żeński strój cieszyński cieszył się popularnością wśród Górali śląskich. Zdaniem Jana Stanisława Bystronia nie jest on jednak związany z granicami językowymi (gwara cieszyńska na wschodzie i gwary laskie na zachodzie), jako że według niego Wałasi zamieszkują także tereny dalej na zachodzie[3]. Wyróżnia się także podział Wałachów śląskich na dwie grupy: liczniejszą wschodnią (zwaną cieszyńską) oraz mniej liczną zachodnią (frydecką) wyłącznie na Zaolziu, która została już zdominowana przez napływową ludność czeską[9].

Charakterystyczna odrębność kulturowa łączy cechy typowe dla górali z cechami wołoskimi[9]. Od górali odróżniało ich przykładowo bogatsze wystrój i wyposażenie wnętrza domów[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ethnographische Karte der Österreichischen Monarchie von Carl Freiherr von Czörnig(inne języki) (1855)
  2. a b Zróżnicowanie etnograficzne obecnego województwa śląskiego. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach. [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-28)].
  3. a b Jan Stanisław Bystroń: Ugrupowanie etniczne ludu polskiego. Kraków: Orbis, 1925, s. 11.
  4. Krzysztof Nowak, Na wołoskich rubieżach. Pochodzenie i stosunki etniczne ludności wołoskiej/wałaskiej na pograniczu śląsko-kisucko-morawskim (w świetle historiografii), „Wieki Stare i Nowe”, 17 (22), 2022, s. 2, DOI10.31261/WSN.2022.22.14, ISSN 2353-9739 [dostęp 2024-02-25], Cytat: W przypadku kierunków migracyjnych czy zasięgu wałaskiej kolonizacji dawni i współcześni historycy, językoznawcy i etnolodzy są już jednak generalnie zgodni, że pierwsze ślady Wałachów na omawianym pograniczu pochodzą z końca XV wieku.
  5. Stanisław Warcholik, Śląsk Cieszyński i jego odrodzenie narodowe, 1909, s. 24-27 (pol.).
  6. M. Dembiniok, 2010, s. 3.
  7. Wałasi cieszyńscy. W: Marian Dembiniok: O Góralach, Wałachach, Lachach i Jackach na Śląsku Cieszyńskim. REGIO, 2010, s. 47. ISBN 978-80-904230-4-6.
  8. Longin Malicki: Strój Górali Śląskich. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1956, s. 23, seria: Atlas polskich strojów ludowych ; cz. 3. Śląsk ; z. 3., a: Gustaw Fierla: Strój Lachów Śląskich. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1969, s. 19, seria: Atlas polskich strojów ludowych. cz. 3, Śląsk ; z. 4.
  9. a b Marek Skawiński: Góralszczyzna Polska. Związek Podhalan Oddział Górali Śląskich. [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
  10. M. Dembiniok, 2010, s. 47

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Wałasi cieszyńscy. W: Marian Dembiniok: O Góralach, Wałachach, Lachach i Jackach na Śląsku Cieszyńskim. REGIO, 2010. ISBN 978-80-904230-4-6.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]