Wiąz górski

Wiąz górski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	wiązowate
Rodzaj	wiąz
Gatunek	wiąz górski
	Nazwa systematyczna
	Ulmus glabra Huds.; Fl.Angl.(Hudson), ed.2.95, 1762
Synonimy
	U. scabra Mill.; U. montana With.; Ulmus sukaczevii Andronov;
	U. scabra Mill.; U. montana With.; Ulmus sukaczevii Andronov;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; brak danych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiąz górski, w. szorstki, brzost (Ulmus glabra Huds.) – gatunek drzewa należący do rodziny wiązowatych (Ulmaceae). Jest gatunkiem pospolitym w całej Polsce. Występuje także na Bałkanach, Krymie, Kaukazie i w Azji Mniejszej.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Jest drzewem o wysokiej koronie, zrzucającym liście na zimę, jego wysokość dochodzi do 40 m.
Pień: Widoczny prawie do środka korony, rozwidlony na liczne, grube i masywne, często skręcone konary. Kora gładka i równa, słabo podzielona bruzdami na płaty, matowoszara lub ciemnoszara.
Drewno: Ciężkie, twarde, odporne na gnicie, jasnobrunatnej barwy.
Liście: Ułożone skrętolegle, na krótkich, mocnych ogonkach, u nasady asymetryczne, z wierzchu szorstkie. Podwójnie piłkowane, z ząbkami skierowanymi ku przodowi. Mają około 10–16 cm długości. Z długim, smukłym wierzchołkiem^[5]. Charakterystyczna, asymetryczna podstawa blaszki.
Kwiaty: Niepozorne. Wiąz kwitnie na długo przed rozwojem liści i w drugiej połowie marca sprawia wrażenie ulistnionego drzewa.
Owoce: Orzeszki do 2 cm szerokości, dojrzewające na początku czerwca, otoczone błonkowatymi skrzydełkami. Dojrzałe nasiona są zdolne do kiełkowania tylko przez kilka dni^[5].

Liście
Kwiaty
Owoce

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Najczęściej występuje na wyżynach i górach, nawet do wysokości 1200 m n.p.m.; ponadto na cienistych stokach i w wąwozach, rzadziej na nizinach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Tilio platyphylli-Acerion pseudoplatani^[6]. Gatunek ten jest rośliną żywicielską (podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju wiąz) gąsienic motyla ogończyka wiązowca^[7]. Wiązy górskie mogą być dość stare i liczyć sobie nawet 400 lat, przy trzymetrowej pierśnicy^[5].

Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Dawniej pospolity wiąz górski staje się coraz rzadszy i jest poważnie zagrożony. Przyczyną jest infekcja grzybowa przenoszona przez owada ogłodka wiązowca^[8]. Grzyb ten atakuje wiązki naczyniowe w drewnie, wywołując chorobę zwaną holenderską chorobą wiązu, która powoduje w krótkim czasie obumarcie drzewa^[8]. Choroba ta atakuje wszystkie gatunki wiązów i nie można jej zwalczyć chemicznie^[8].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Jako drzewo ozdobne często sadzony w parkach i ogrodach. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne (kultywary).
Drewno wiązów jest powszechnie używane w meblarstwie. Jest to drewno ciężkie i twarde, o jasnożółtej bieli i brunatnej twardzieli. Ma wyraźne, pofalowane słoje i jest odporne na gnicie.

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Wybrane odmiany uprawne

'Camperdownii': Korona parasolowata z wszystkimi gałęziami silnie przewisającymi, opadającymi do ziemi. Popularnie nazywana "płaczącym wiązem". W ogrodnictwie szczepi się gałązki (zrazy) na pniu kilkuletnich siewek gatunku.
'Pendula': Konary boczne szeroko rozpostarte, tylko na końcach przewisające. Rozmnażana wegetatywnie tworzy większe drzewa niż poprzednia odmiana.

Okazy pomnikowe[edytuj | edytuj kod]

Najokazalsze niegdyś osobniki nie przetrwały holenderskiej choroby wiązów, to między innymi okaz z Iwli w powiecie krośnieńskim, zwany Beskidnikiem, który osiągnął ponad 620 cm obwodu oraz około 40 m wysokości^[9]. Obecnie najokazalszy jest wiąz z Suchej Beskidzkiej, mający w 2016 r. 270 lat – to Brzost Sobieskiego, o obwodzie 528 cm (w 2014 r.)^[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ Ulmus glabra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 130-131. ISBN 83-7129-141-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Buszko J., Masłowski J.: Motyle dzienne Polski. Nowy Sącz: Wydawnictwo "Koliber", 2008, s. 80. ISBN 978-83-925150-4-3.
↑ ^a ^b ^c Joachim Mayer, Heinz-Werner Schwegler: Wielki atlas drzew i krzewów. Oficyna Wyd. „Delta W-Z”. ISBN 978-83-7175-627-6.
↑ Wiąz górski 'Beskidnik' obumarł. [w:] Gmina Dukla [on-line]. [dostęp 2016-01-09].
↑ Brzost Sobieskiego. [w:] Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych [on-line]. [dostęp 2016-09-01].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[iucn-4] Ulmus glabra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[G-5] Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 130-131. ISBN 83-7129-141-8.

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[7] Buszko J., Masłowski J.: Motyle dzienne Polski. Nowy Sącz: Wydawnictwo "Koliber", 2008, s. 80. ISBN 978-83-925150-4-3.

[E-8] Joachim Mayer, Heinz-Werner Schwegler: Wielki atlas drzew i krzewów. Oficyna Wyd. „Delta W-Z”. ISBN 978-83-7175-627-6.

[dukla-9] Wiąz górski 'Beskidnik' obumarł. [w:] Gmina Dukla [on-line]. [dostęp 2016-01-09].

[rpdp-10] Brzost Sobieskiego. [w:] Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych [on-line]. [dostęp 2016-09-01].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]