Wiele (województwo pomorskie)
53°55′24″N 17°51′44″E/53,923333 17,862222| wieś | |
 Kościół parafialny w Wielu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
1257 |
| Strefa numeracyjna |
58 |
| Kod pocztowy |
83-441[2] |
| Tablice rejestracyjne |
GKS |
| SIMC |
0162783 |
Położenie na mapie gminy Karsin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościerskiego  | |
| 53°55′24″N 17°51′44″E/53,923333 17,862222[1]
| |
Wiele (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Wielé; niem. Wielle[3][4]) – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Karsin, na południowym krańcu Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i nad jeziorem Wielewskim.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gdańskiego.
W obszar wsi wchodzą ponadto:
| Integralne części wsi Wiele[5][6] | ||
|---|---|---|
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
| 0162790 | Abisynia | część wsi |
| 0162808 | Bekasowo | część wsi |
| 0162814 | Będomin | część wsi |
| 0162820 | Biała Góra | część wsi |
| 1067124 | Chojny | osada |
| 0162850 | Jeżewo | osada leśna |
| 0162866 | Mrówkowo | osada leśna |
| 0162872 | Piątkowo | osada leśna |
| 0162889 | Przydół | osada leśna |
| 0162895 | Rogalewo | osada leśna |
| 1061475 | Wiele-Wybudowanie | część wsi |
Opis miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Najstarsza pośrednia wzmianka pochodzi z 1352, gdzie mowa jest o „puszczy wielewskiej” (niem. Velymschen heyde) nad Wdą, w tekście przywileju nadania wsi Górki Wangeriszowi z Cisewia. Pierwszy zapis nazwy Wiele pochodzi z 1382, z przywileju nadania tej miejscowości prawa niemieckiego przez komtura z Tucholi – brata Henryka von Bullendorfa[7].
Miejsce urodzin kaszubskich działaczy: Hieronima Derdowskiego oraz Tomasza i Wincentego Rogalów.
Wiele to miejscowość letniskowo - wypoczynkowa i rolnicza. Nad jeziorem Wielewskim znajdują się ośrodki wypoczynkowe, a także zakład przeróbki drewna.
Siedziba Muzeum Ziemi Zaborskiej, z największą w kraju kolekcją haftów jednego autora (ok. 500 dzieł) – Leonarda Brzezińskiego, twórcy szkoły haftu wielewskiego.
We wsi odbywają się również Turnieje Gawędziarzy Ludowych Kaszub i Kociewia. Od 2004 rokrocznie latem Wiele jest jedną ze scen Międzynarodowego Festiwalu Folkloru.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[8] na listę zabytków wpisany są:
- zespół ruralistyczny wsi, nr rej.: 966 z 2.06.1986
- kościół parafialny pw. św. Mikołaja, 1904-05, nr rej.: A-1188 z 4.06.1998
- cmentarz grzebalny, nr rej.: j.w.
- Kalwaria Wielewska, 1915-24, nr rej.: A-1189 z 1.07.1998:
- park kalwaryjski
- 16 kaplic
- 6 stacji drogi krzyżowej (figury)
- pustelnia (dom dla stróża).
Neobarokowy kościół z 1906 pod wezwaniem św. Mikołaja został zbudowany na miejscu dawnego, drewnianego z 1728[7]. Część materiału starego kościoła wykorzystano do budowy kościoła w pobliskim Karsinie. Na wzgórzach otaczających jezioro Wielewskie znajduje się Kalwaria Wielewska, drugi taki obiekt na Pomorzu Gdańskim obok Kalwarii Wejherowskiej, założona w latach 1915–1927.
Kalendarium[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
- XIV w. – pierwsze wzmianki o miejscowości
- 1382 – lokacja wsi na prawie niemieckim
- 1466 – na mocy II pokoju toruńskiego włączenie w obszar Prus Królewskich
- 1569 – w granicach Korony Królestwa Polskiego (prowincja Prusy Królewskie, województwo pomorskie)
- 1583 – pierwsza wzmianka o cmentarzu[9]
- 1728 – zakończenie budowy drewnianego kościoła w miejsce dawnego
- 1772 – zabór pruski
- 1852 – przeniesienie obrazu Matki Bożej Pocieszenia z Chojnic do Wiela
- 1906 – zakończenie budowy obecnego kościoła parafialnego
- 1915 – rozpoczęcie budowy Kalwarii
- 1920 – ponownie w granicach Polski
- 1924 – wizyta prezydenta Stanisława Wojciechowskiego
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku liczba ludności we wsi Wiele to 1257 z czego 50,6% to kobiety, a 49,4% to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 20,2% mieszkańców gminy[10].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Kalwaria Wielewska, Parafia Świętego Mikołaja – Sanktuarium Kalwaryjskie w Wielu, Pomnik Ofiar Faszyzmu w Wielu
- Karsin, Przytarnia, Czersk, Wiele (województwo kujawsko-pomorskie)
- Wiele, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 310.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145892
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1461, 1462 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem”.
- ↑ „Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych” pod. redakcją Andrzeja Chludzińskiego, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 2006 ISBN 978-83-87258-86-3.
- ↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Józef Borzyszkowski, Wielewskie Góry.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 48 [dostęp 2019-12-25].
- ↑ Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 78.
- ↑ Wieś Wiele w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-07-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zbiór informacji o wsi i kalwarii. szramka.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-03)].
- Siedziba gminy: Karsin
| Wsie | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Osady |
| ||||
| Osady leśne |
| ||||
| Części wsi |
| ||||
