Wikariusz Świętego Cesarstwa Rzymskiego

Herb króla Polski Augusta III Sasa jako wikariusza Świętego Cesarstwa

Wikariusz Świętego Cesarstwa Rzymskiego, wikariusz Rzeszy (niem. Reichsvikar) – urząd powstały na mocy Złotej Bulli cesarza Karola IV z 10 stycznia 1356 roku. Zadaniem wikariuszy było wypełnianie zadań interrexa, czyli administrowanie Świętym Cesarstwem Rzymskim w czasie bezkrólewia.

Rola wikariuszy w ustroju Rzeszy

Tron w Rzeszy niemieckiej był elekcyjny. Kiedy władca zmarł, a jego następca nie został wybrany za jego życia, władzę w cesarstwie przejmowali wikariusze. Wszystkie akty wydane przez nich podczas interregnum podlegały ratyfikacji przez nowo wybranego władcę. Wikariuszami byli na mocy Złotej Bulli z 1356, od momentu jej wydania, dwaj elektorzy cesarstwa: Książę Saksonii (palatyn saski) dla Saksonii, Westfalii i reszty północnych terenów cesarstwa, oraz Palatyn reński dla Frankonii, Szwabii, Nadrenii i reszty południowych terenów cesarstwa.

W 1648 roku rozpoczął się spór o to, kto jest prawowitym wikariuszem. W 1623 r. tytuł elektorski palatyna reńskiego został przeniesiony na księcia Bawarii. Jednak już w 1648 roku utworzono osobny elektorski tytuł dla palatyna reńskiego, co doprowadziło do sporów z księciem Bawarii. W 1657 roku obaj ogłosili się wikariuszami, ale książę Saksonii uznał za prawowitego wikariusza elektora Bawarii. W 1711 r. elektor Palatynatu ponownie pełnił funkcję wikariusza, ale jego kuzyn został przywrócony na swoje stanowisko po jego renowacji trzy lata później. W 1724 r. dwaj elektorzy zawarli układ co do wspólnego działania jako wikariusze, lecz Sejm Rzeszy odrzucił to porozumienie. Wreszcie, w 1745 roku, w kolejnym układzie, elektorzy stwierdzili, że będą pełnić tę funkcję zamiennie. Porozumienie to zostało potwierdzone przez Sejm Rzeszy w Ratyzbonie w 1752 roku.

W 1806 r. cesarz Franciszek II ogłosił rozwiązanie Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jego decyzja o rozwiązaniu cesarstwa, a nie jedynie abdykacji miała mieć na celu zapobieżenie przejęciu władzy przez cesarskich wikariuszy i w konsekwencji wybrania Napoleona Bonaparte na cesarza.

Lista wikariuszy Rzeszy 1437–1792

Początek bezkrólewia	Zakończenie bezkrólewia	Czas trwania	Palatyn saski	Palatyn reński
9 grudnia 1437 śmierć Zygmunta Luksemburskiego	18 marca 1438 wybór Albrechta II	3 miesiące i 9 dni	Fryderyk II Łagodny, elektor Saksonii	Ludwik IV, elektor Palatynatu
27 października 1439 śmierć Albrechta II	2 lutego 1440 wybór Fryderyka III	3 miesiące i 6 dni
12 stycznia 1519 śmierć Maksymiliana I	17 czerwca 1519 wybór Karola V	5 miesięcy i 5 dni	Fryderyk III Mądry, elektor Saksonii	Ludwik V, elektor Palatynatu
20 stycznia 1612 śmierć Rudolfa II	13 czerwca 1612 wybór Macieja	4 miesiące i 24 dni	Jan Jerzy I, elektor Saksonii	Fryderyk V, elektor Palatynatu
20 marca 1619 śmierć Macieja	28 sierpnia 1619 wybór Ferdynanda II	5 miesięcy i 8 dni
2 kwietnia 1657 śmierć Ferdynanda III	18 lipca 1658 wybór Leopolda I	15 miesięcy i 16 dni	Jan Jerzy II, elektor Saksonii	Ferdynand Maria, elektor Bawarii
17 kwietnia 1711 śmierć Józefa I	12 października 1711 wybór Karola VI	5 miesięcy i 25 dni	Fryderyk August I Mocny, elektor Saksonii (król Polski)	Jan Wilhelm, elektor Palatynatu
20 października 1740 śmierć Karola VI	14 stycznia 1742 wybór Karola VII	14 miesięcy i 25 dni	Fryderyk August II, elektor Saksonii (król Polski)	Karol I Albrecht, elektor Bawarii (wybrany na cesarza)
20 stycznia 1745 śmierć Karola VII	13 września 1745 wybór Franciszka I	7 miesięcy i 24 dni		Maksymilian III Józef, elektor Bawarii
20 lutego 1790 śmierć Józefa II	30 września 1790 wybór Leopolda II	7 miesięcy i 10 dni	Fryderyk August III Sprawiedliwy, elektor Saksonii	Karol II Teodor, elektor Bawarii
1 marca 1792 śmierć Leopolda II	5 lipca 1792 wybór Franciszka II	4 miesiące i 4 dni

Zobacz też

• Elekcja cesarska
• Cesarz rzymski (Święte Cesarstwo Rzymskie)

Bibliografia

• Zbigniew Góralski: Pierwsza Rzesza Niemiecka, Książka i Wiedza, Warszawa 1975
• Ustrój I Rzeszy niemieckiej w jęz ang.