Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Glosariusz hinduizmu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Oto lista pojęć związanych z hinduizmem, które znajdują się (niebieskie) lub powinny się znaleźć (czerwone) w polskiej Wikipedii. Oczywiście listę tę można rozszerzać. Podstawowe zagadnienia z innych dziedzin wiedzy znajdziesz na liście przegląd dziedzin wiedzy.
 


Indeks[edytuj | edytuj kod]

ABCDEFGHIJKLMNOPRSŚTUWZ


A[edytuj | edytuj kod]

  • adi - pierwszy, pierwotny, najwyższy, odwieczny
  • adwajtawedanta – indyjska filozofia niedualna, doktryna, główna szkoła wedanty
  • agamy – pisemny przekaz nauk
  • Agni – Ogień, Płomień; żywioł ognia; bóstwo czy anioł Ognia
  • agnihotra – wedyjski rytuał ogniowy
  • Ahi Bundhnja – wąż głębiny w mitologii wedyjskiej
  • Ahinsa – zasada niekrzywdzenia i niezabijania stworzeń
  • Akhara - miejsce do treningu
  • amryta / amata / dutsi / kanro – nektar nieśmiertelności, boski napój
  • ananda – stan szczęścia i błogości, wrodzona rozkosz ducha
  • Ananta – nieskończoność; imię węża w mitologii Indii
  • anawaego, egotyzm, złudna niższa jaźń w naukach jogi
  • Anuradha - nakszatra
  • Atal - jedna z podstawowych szkół ascetów
  • Arati - hinduistyczny rytuał
  • Ardra - nakszatra
  • Ardźuna, Arjuna – dowódca armii Pandawów z Mahabharaty
  • asana – pozycja ciała i postawa umysłu w jodze; mata do siedzenia, siedzisko
  • asura – nienaturalny, nienormalny, demon lub diabeł, zły duch
  • Aślesza - nakszatara
  • aśrama – świątynia, pustelnia; etap życia
  • Aświni - nakszatra
  • aświnowie – bliźnięta; para boskich braci bliźniaków
  • Atharwaweda – czwarta Weda, hinduskie pisma święte
  • atman – jaźń, dusza, mieszkaniec serca
  • Akszauhini - formacja bojowa
  • awatara – zstąpienie bóstwa w ludzką postać
  • awidja – niewiedza, ignorancja, głupota

B[edytuj | edytuj kod]

  • Balarama – brat Śri Kryszny
  • Bhagawad Gita – święta księga hinduizmu; traktat 18 lekcji jogi
  • bhagawan – pan, władca, mistrz, błogosławieństw dawca
  • bhagawatapurana - jedna z najbardziej znanych i najczęściej studiowanych puran
  • bhakta – wielbiciel, ofiarnik, czciciel
  • bhakti – oddanie duchowe, uwielbienie, żarliwość, adoracja bóstwa
  • bhakti joga – joga duchowego oddania i wielbienia
  • Bharani - nakszatra
  • bharatanatiam – klasyczny taniec indyjski
  • Bhima – jeden z Pandawów; groźne imię Boga Śiwy
  • Bhuwaneśwari - jedna z najpotężniejszych bogiń hinduistycznych
  • bindi – kropka z pasty sandałowej malowana na czole hinduskich kobiet
  • bodhi – oświecenie, ucieleśnienie światłości
  • brahmaćarja – wstrzemięźliwość, celibat, boskie przewodnictwo, posłannictwo
  • Brahma – pierwsza forma boskiej trójcy, stwórca życia, kreator
  • Brahmamuhurta - miara czasu
  • Brahman – Wszechduch, Absolut, Bóg-Duch; kapłan hinduistyczny, "oddech umysłu"
  • Brahmany – komentarze objaśniające rytuały wedyjskie i sens ofiary
  • braminizm – powedyjski nurt religijny kasty braminów

C[edytuj | edytuj kod]

  • czakra – krąg, okrąg, wir, ośrodek skupienia ducha w ciele
  • czintamani – ćinta-mani, świadomości klejnot, moc spełniająca życzenia

Ć[edytuj | edytuj kod]

  • ćajtanja – światłość, duchowo obudzona świadomość; wielki święty indyjski (1485-1534)
  • Ćajtanjaćaritamryta - teologiczne dzieło autorstwa Krisznadasa opisujące życie Ćajtanji
  • Ćajtra - nakszatra
  • ćakra – koło, okrąg; krąg czcicieli Boga; ośrodek subtelnej energii
  • ćandra – księżyc, bóstwo księżyca
  • ćela – sługa, służebnik, wierny uczeń mistrza, adept
  • ćetas – inteligencja, świadome myślenie, zrozumienie, zdolność pojmowania
  • ćit, ćitta, ćittam – trzy pojęcia oznaczające świadomość siebie osadzoną w ośrodku serca

D[edytuj | edytuj kod]

  • Daksza – jeden z siedmiu wieszczów wedyjskich
  • damaru – śiwaicki bębenek rytualny zwężony w środku, używany też w Tybecie
  • danda – święta laska, kij dharmy samnjasina
  • darśan (darśana) – widzenie bóstwa lub guru
  • Dattatreja – wielki jogin, troista inkarnacja
  • dewa – Bóg, Anioł, Świetlista Istota, Niebianin
  • Dewi – Bogini, dziewica, niebianka, anielica
  • Dewimahatmja - popularny hinduistyczny tekst religijny
  • Dewaczan – Niebiosa zapełnione przez Anioły
  • dewadasi – tancerka świątynna, "służebnica bogów"
  • Dhanisztha - nakszatra
  • dharma – prawo, zasady duchowe, nauka i praktyka, reguły drogi
  • dhjana (dhyāna) – medytacja, płynięcie ku światłu, pojazd światła
  • Djaus, Diwa – Niebo, Bóg niebios, ojciec niebios
  • Draupadi - w Mahabharacie żona pięciu braci Pandawów
  • dryszti - aspekt planetarny w horoskopie indyjskim
  • Durga – groźna forma Bogini Śakti, niszczycielka zła i demonów
  • dwapara juga – trzeci okres Mahajugi, wiek brązowy w hinduizmie
  • Dwarka - jedne z najstarszych siedmiu miast Indii
  • Dźagannatha – "Strażnik Planety", znana forma Kryszny czczona w wisznuizmie
  • Dźapa - intonowanie imion Wisznu na koralch medytacyjnych mala
  • Dźjesztha - nakszatra
  • dżina – zwycięzca, adept hathajogi, mistrz dżinizmu
  • dźiwa – dusza, jaźń żyjąca wewnątrz cielesnej powłoki
  • dźjotisz – światło, blask, astrologia wedyjska
  • dźniana – cudowny dar Bożej mądrości, przenikliwe zrozumienie boskich spraw i zasad

E[edytuj | edytuj kod]

  • ekagrata – jednolitość, zwartość, stały stan skupienia w jodze

F[edytuj | edytuj kod]

G[edytuj | edytuj kod]

  • gandharwa – klasa niebiańskich istot, półbogów Upadewa o dobrej naturze i wielkim artyzmie
  • Ganeśa – "Pan Zastępów", starszy Syn Boga Śiwa i Bogini Parwati, ucieleśnia mądrość i wiedzę
  • Ganga – spolszcz. Ganges, święta rzeka w Indii
  • Garbhodakaśaji - druga inkarnacja Wisznu
  • Garuda – ptak wahana Boga Wisznu, rodzaj wielkiego orła
  • gatha – duchowe nauki i instrukcje podane rytmicznym wierszem do recytacji
  • ghatika - miara czasu
  • gopi – pasterka, tancerka, dusza wielbiąca pana Krysznę
  • gryhastha – etap gospodarza domu w życiu
  • guna – więź, związanie, połączenie, zasada twórcza
  • guru – mistrz i przewodnik duchowy, nauczyciel
  • guru-dakśina – datek na rzecz mistrza i jego świątyni czy szkoły religijnej
  • gurukula – dom guru, aśrama, stała rezydencja mistrza, centrum duchowe

H[edytuj | edytuj kod]

  • Hanuman – król małp, koalicjant Ramy w walce z demonem Rawaną
  • Hare Kryszna – nazwa organizacji wisznuickiej; mantra indyjska
  • Harihara – bóstwo będące zjednoczeniem Boga Śiwa i Wisznu
  • Hariwamśa - dodatek do Mahabharaty
  • Hasta - nakszatra
  • Himawati – ezoteryczna Bogini znana z północnoindyjskiego śiwaizmu, matka Parwati
  • hinduista – specjalista z zakresu religii lub wyznawca hinduizmu
  • hinduizm – licząca około miliard wyznawców najstarsza religia ludzkości
  • holi – indyjskie święto wiosny w pełnię Księżyca

I[edytuj | edytuj kod]

  • Indra – "siła", wedyjski władca niebios Swargi, anielski Bóg Gromu, władca losu
  • inkarnacja – wcielenie duszy indywidualnej w materialną postać bytu
  • iśa (īśā/na) – pan, władca, duch w sercu;
  • iśwara (īśvara) – pan, władca, czwarta emanacja Boga Śiwa odnoszona do serca
  • itihasy – legendy, bohaterskie sagi, opowieści mitologiczne jak Mahabharata czy Ramajana

J[edytuj | edytuj kod]

  • Jadźurweda – jeden z czterech zbiorów świętych pism Wedy
  • jadźńa – ofiara ogniowa
  • Jama – zakazy moralne; anielskie Bóstwo śmierci i krainy zmarłych
  • joga – zjednoczenie, unia, połączenie, jedność; zbiór dyscyplin duchowych z Indii
  • Jogamaja – wewnętrzna moc Wisznu
  • Jogasutry – księga jogi Patandźalego
  • jogin – adept jogi, który osiąga zjednoczenie, czwarty etap rozwoju, kaiwalin – wyzwolony
  • juga – epoka, długi czas

K[edytuj | edytuj kod]

L[edytuj | edytuj kod]

  • Lajajoga – medytacyjna szkoła jogi oparta na pracy z ćakramami i mocy kundalini
  • LakiniRudrani, małżonka Rudry, trzeciej emanacji Śiwy, królowa przyrody
  • Lakszman – brat króla Rama
  • Lakszmi – wisznuicka bogini, małżonka Wisznu
  • Lalita – bogini, małżonka Śiwy czczona w południowym śiwaizmie i tradycji śrividya
  • Lalla (sanskr. Lalāsa) – śiwaicka święta z XIV wieku
  • lila - rozrywki
  • Linga – śiwaicki symbol Boga-Absolutu, znak prapoczątku stworzenia
  • Literatura sanskrycka – opis literatury w sanskrycie

M[edytuj | edytuj kod]

  • Magha - nakszatra
  • Mahabharata – epopeja opisująca dawne dzieje narodu indyjskiego
  • Mahadewa – Wielki Anioł, Imię Śiwa
  • maha juga – czterowiecze, epoka trwająca 4 miliony 320 tysięcy lat
  • Maha Mantra - Wielka Mantra, zawierająca 3 Imiona Boga - Hare, Kryszna i Rama
  • mahatma – wielka dusza, tytuł wzniosłego mistrza duchowej hierarchii
  • Mahawisznu - pierwsza inkarnacja Wisznu; jedna z przejawień purusza
  • Maheśwara – jedno z imion Śiwy
  • Maitreja – nauczyciel Ludzi i Aniołów, pierwotny Dźagad Guru dla wszystkich
  • maja – iluzja, złuda, zaćmienie
  • mala – różaniec modlitewny, zwykle o 108 lub 1008 koralikach
  • mantra – słowo, wibracja, dźwięk; ochrona umysłu; fraza modlitewna
  • Manu – praojciec i prawodawca ludzkości, idealny wzór człowieczeństwa
  • manusmryti – traktat wieszcza Manu, księga braminów
  • manwantara – cykl czasu dłuższy niż juga, krótszy niż kalpa
  • Mara, Marya – iluzja, koszmar, Zły Duch
  • marutowie – niebiane, bogowie światłości, dworzanie Boga Indra oraz Boga Waju
  • Matsja – ryba, imię jednej z awatar, wcieleń Boga Wisznu; także asana, pozycja w jodze
  • Mitra – wedyjski i perski Bóg przyjaźni, życzliwości i miłosierdzia
  • mitologia indyjska – lista wedyjskich i hinduistycznych Bogów oraz Bogiń
  • moksza – wyzwolenie, ekstaza; skupienie mądrości; czwarty etap praktyki tantry
  • Mrygaśira - nakszatra
  • Mula - nakszatra
  • mudra – pieczęć, pozycja i gest; zaawansowana praktyka jogi lub tantry
  • mumukszu – tęsknota za Bogiem, pragnienie połączenia z Najwyższym

N[edytuj | edytuj kod]

  • nadi – strumień, subtelny przewód dla energii duchowej; w jodze uczy się o 14 nadi podstawowych
  • nada – Boski Głos wewnątrz, wibracja Wszechświata, "dźwięk" ciszy, wibracja Najwyższych, Bezforemnych Niebios
  • Namaskar - patrz: Padnamaskar
  • Narada Muni - syn Brahmy, upełnomocniony awatara
  • Narajana – Istota Najwyższego Boga, punkt, w którym Brahma, Wisznu i Śiwa są Jednym
  • Narasinha – człowiek-lew, czwarta inkarnacja Pana Wisznu
  • natjaśastra – klasyczny traktat o indyjskim tańcu duchowym
  • Nawagraha - dziewięć planet w astrologii dźjotisz
  • nidra – jogiczny stan świadomości, sen jogiczny bez zjawisk sennych

O[edytuj | edytuj kod]

  • om – święte słowo mocy rozpoczynające praktykę mantramów, inaczej pranawa
  • oświecenie – podstawowy duchowy cel adeptów jogi i tantry, po którym zaczyna się prawdziwa praktyka

P[edytuj | edytuj kod]

  • Padnamaskar - dotknięcie stóp guru lub świętego
  • pańćanga - indyjski kalendarz astronomiczny
  • pandawowie – pięciu bohaterów eposu Mahabharata, symbol zwycięstwa zła nad dobrem
  • paramahansa - tytuł odnoszący się do mistrzów, guru
  • Paramahansa Pradźnanananda - indyjski jogin, mistrz krijajogi
  • paramatma – wyższa jaźń, wyższa dusza, nadjaźń lub naddusza, dusza wszechrzeczy, jaźń wszystkich istot
  • ParaśuramaRama z toporem, jeden z trzech herosów noszących imię Rama
  • Parwati – Bogini Parwati, dobrotliwa małżonka Boga Wisznu
  • parias – członek społeczności pozakastowej; najemnik, parobek, niewolnik
  • Patandźali – indyjski Ryszi, autor traktatu Jogasutry
  • Pradźapati (Pradżapati) – aspekt Boskiego Ojca
  • prasadam – wegetariański pokarm ofiarowany w czasie pudźy do spożycia, komunia
  • pradżnia (prajńa) – prawiedza, mądrość, wszechwiedza, pierwotna zdolność zrozumienia
  • prakryti pierwotna, materialna energia
  • prana – siła, energia witalna, moc życia i oddechu, energia słoneczna
  • pratjaja – odczuwanie, odbiorczość, intuicyjna percepcja, czujność
  • prema – duchowy dar Bożej Miłości, najwyższa i najczystsza postać Miłości
  • Prythiwi – Bogini Ziemi; żywioł ziemi w filozofii indyjskiej
  • pudźa – msza, nabożeństwo, rytuał religijny, ceremonia
  • Punarwasu - nakszatra
  • Purany – rodzaj świętych pism indyjskich
  • Puri – miasto w Indii, jedna z czterech siedzib Śankaraćarja hinduizmu
  • purusza – dusza wszystkich istot planety, doskonały człowiek, dusza doskonałego człowieka
  • Purusza Awatar - trzy przejawienia pierwotnego Boga
  • Purwa Aszadha - nakszatra
  • Purwa Bhadrapada - nakszatra
  • Purwa Phalguni - nakszatra
  • Puszan – wedyjski Bóg rozkwitu i wzrostu, także duchowego
  • Puszja - nakszatra

R[edytuj | edytuj kod]

  • Radha – małżonka Pana Kryszny
  • radźas – druga z trzech gun, pasja, ambicja, namiętność
  • raga – przywiązanie lub rodzaj muzyki indyjskiej
  • Rama – mityczny bohater i awatara Wisznu, zwycięski pogromca demona Rawana
  • Ramajana – epos opisujący dzieje króla Rama i zwycięstwo dobra nad złem
  • rasa – smak; w wisznuizmie rodzaj związku
  • Ratha Jatra – wisznuickie Święto Rydwanu
  • Ratri – wedyjska Bogini nocy, wieczora i zmierzchu; noc
  • reinkarnacja – ponowne wcielanie żyjącej duszy (jaźni), atmana
  • Rewati - nakszatra
  • Rohini - pierwsza żona Wasudewy
  • Rohini - nakszatra
  • Rudra – imię Śiwa, aspekt Natury, Przyrody; trzecia emanacja Boga Śiwa, dawca lekarstw
  • Rupa Goswami - jeden z najważniejszych teologów gaudija wisznuizmu, guru, poeta i filozof
  • Rygweda – jedna z Wed – Świętych Ksiąg Starożytnej Indii
  • Ryszi – mędrzec, mistrz mądrości; klasa istot oświeconych
  • ryta – prawo i porządek boski we wszechświecie, zasada ładu i harmonii

S[edytuj | edytuj kod]

  • Sadguru – zrealizowany guru, nauczyciel świata
  • sadhana – dyscyplina praktyki duchowej, która prowadzi do realizacji
  • sadhu – święty asceta, mistyk
  • samadhi – ekstaza, stan świadomości w którym ustaje myślenie, zjednoczenie
  • sampradaja – stowarzyszenie, zrzeszenie, zbór, zgromadzenie, braterska wspólnota joginów
  • samourzeczywistnienie – w jodze niższy stopień duchowego oświecenia
  • Samaweda – święta księga ekstatycznych pieśni, trzecia Weda
  • Samsara / sansara – cierpienie, kołowrót narodzin i śmierci
  • sannjasa – wyrzeczenie, najwyższy inicjacyjny stopień ucznia, faza życia
  • sangha – wspólnota, bractwo, zbór; grupa praktykujących jogę regularnie
  • sankhja – klasyczna filozofia indyjska mająca podstawy w traktacie Bhagawad Gita
  • sannjasa – wyrzeczenie, życie mnicha lub mniszki, najwyższy stopień uczniostwa w jodze i tantrze
  • sanskryt – starożytny alfabet indoeuropejski
  • saptasindhawa – siedem świętych rzek w tradycji indyjskiej
  • Saraswati – Bogini, małżonka Boga Brahma, patronka muzyki i wiedzy

uważany przez zwolenników za awatarę Boga, Ramy, Kriszny, Śiwy i Śakti

  • Sati – Bogini, pierwsza małżonka Boga Śiwa i córka Dakszy; ceremonia pogrzebowa
  • satja juga – epoka prawdy, złoty wiek, pierwsza część czterowiecza
  • sattwa – najszlachetniejsza z trzech gun, określająca równowagę wewnętrzną, prawość, zgodność i spokój ducha
  • Sawitar – wedyjski Bóg ucieleśniający duszę słońca i źródło życia
  • siddha – cudotwórca, doskonały, rodzaj półboskich istot
  • Siddhanta - pisma zawierające wiedzę astronomiczną
  • siddhi – charyzmatyczna moc duchowa, owoc duchowej realizacji; często dar duchowy, oznaka uświęcenia
  • siedem matek – idea pochodzenia ludzkości od siedmiu Matek-Bogiń; Plejady
  • Sita – dosłownie: "bruzda", Bogini urodzona w bruździe, małżonka proroka i awatara Rama
  • soma – święty napój mający na celu pojednanie z bóstwami niebios
  • Subhadra – siostra awatara Kryszny
  • Surja – anielski Bóg Słońca; dosłownie "słońce"
  • sutra – zwięzły aforyzm służący jako środek do zapamiętania świętych nauk
  • swami – Święty, Czcigodny, Dostojny; tytuł świętej osoby; Ojciec Święty
  • swarupa – własna, wieczna forma
  • swastyka – wedyjski symbol pomyślności i powodzenia w formie indyjskiego krzyża
  • Swati - nakszatra
  • system kastowy – naturalny system podziału ról społecznych w kulturze wedyjskiej
  • szukla paksza - faza ubywającego księżyca
  • Śastra - starożytny indyjski traktat poruszający tematy filozoficzno-religijne

Ś[edytuj | edytuj kod]

  • Śaka, Sakka – buddyjski władca uważany za inkarnację Boga Indra
  • śakti – moc i potęga boskiej natury, żeński aspekt Boga, Boskość; także siła czy energia udzielająca wszelkich charyzmatów, duchowych darów (siddhi).
  • śaktyzm – kult Bogini i żeńskiej mocy w hinduizmie, podstawa tantry
  • Śankara – reformator hinduizmu
  • Śatabhiszak - nakszatra
  • siddhi – cudowne zdolności i moce
  • Śikhara – wieża północnoindyjskiej świątyni
  • Śiśumara - pierścień zwany pępkiem Wisznu, oś obrotu całego wszechświata
  • Śiwa – Najświętsze Imię; Łaska, Przychylność, siła niszcząca złudzenia, cierpienie, błędy i zło
  • śiwaizm – kult Boga Śiwy w hinduizmie
  • śrawaka – uczeń słuchający nauk guru na własne uszy
  • Śrawana - nakszatra
  • Śri – jedno z imion Bogini Lakszmi
  • święta krowa – o indyjskim szacunku do matki krowy

T[edytuj | edytuj kod]

  • tamas – trzecia z trzech gun; ciemność, zaślepienie, niewiedza
  • tantryzm (śaktyzm) – religijna filozofia i kultura, siła seksualna łącząca pierwiastek żeński i męski
  • Tara – żeńska forma medytacyjna w buddyzmie, występuje w pięciu postaciach
  • tattwa – prawda, prawdziwa istota, podstawowa zasada, prawdziwy byt
  • tilaka - znak malowany na ciele typowy dla danej sampradaji
  • tithi – jednostka czasu równa jednemu dniu księżycowemu
  • treta juga – druga część czterowiecza, wiek srebrny w naukach hinduizmu
  • trimurti – Trójca Święta – Brahma (Kreacja), Wisznu (Utrzymanie), Śiwa (Niszczenie)
  • trzech ojców – doktryna wisznuicka
  • tulasi – rodzaj kwiatu używanego w ceremoniach religijnych typu "puja"
  • turija – stan ciągłej świadomości
  • Twasztri – wedyjski Bóg – Architekt, Twórca

U[edytuj | edytuj kod]

W[edytuj | edytuj kod]

  • wahana – nosiciel, pojazd; zwierzę na którym w ikonografii hinduistycznej podróżuje Bóstwo
  • Waju (Vāyu) – wedyjski Bóg powietrza, wiatru, zdrowia i światła
  • Wajśakha - nakszatra
  • Waiwaswata Manu - syn boga Słońca Wiwaswana
  • Wamana – czwarta inkarnacja Boga Wisznu w postaci karła, pogromcy demona Bali
  • wanaprastha – faza życia, jedna z czterech aśram
  • Waraha – druga inkarnacja Boga Wisznu w postaci Dzika
  • warna – kasta, zasadnicza grupa społeczna
  • Waruna – wedyjski Bóg czuwający nad ładem i porządkiem wszechświata
  • Wastu - aranżacja przestrzeni
  • Wasudewa - ojciec Pana Śri Kryszny
  • wedanta – indyjski ruch filozoficzny będący kontynuacją i objaśnieniem Wedy
  • wedanta sutra – święta księga wedanty
  • Wedy (Veda) – święte Pisma Indoeuropejczyków, Ariów i współcześnie hindusów
  • wedyzm – najstarszy kierunek hinduskiej religijności Ariów
  • wegetarianizm – zdrowe jogiczne odżywianie z wyłączeniem tego co pochodzi z zabijania zwierząt
  • Wjasa - mędrzec, któremu przypisuje się autorstwo Mahabharaty i Puran oraz podział Wed na części
  • Wojna Kurukszetra - wojna około roku 3100 p.n.e.; opisana w Mahabharacie
  • wibhuti – cudownie materializowany popiół, symbol czystości i świętości, łaska Pana Śiwy
  • Wisznu – jedna z postaci trimurti odpowiedzialna za utrzymanie Wszechświata, Bóg w wisznuizmie
  • wisznuizm – jeden z trzech głównych nurtów religijności i duchowości indyjskiej
  • Wryndawan – święte miasto wisznuitów w Indiach
  • Wrytra – demon, asura, zły duch, demon złej myśli i negatywizmu pokonany przez Boga Indra

Z[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]