Wikiprojekt:Biblia/Strony do dopracowania/Kościół katolicki a Biblia

Kościół katolicki a Biblia – stanowisko Kościoła rzymskokatolickiego na przestrzeni wieków dotyczące rozpowszechniania Biblii.

I tysiąclecie naszej ery

W pierwszych wiekach istnienia Kościoła Biblia była podstawą działalności misyjnej i duszpasterskiej, co widoczne jest już zarówno w księgach Nowego Testamentu, jak i literaturze pisarzy przed- i ponicejskich (Ojcowie Kościoła tacy jak np. Ireneusz z Lyonu, Atanazy Wielki, Bazyli Wielki, Augustyn, Cyryl Jerozolimski). Znaczenie Pisma Świętego jako środka do zbawienia podkreślali m.in. Jan Chryzostom, Św. Hieronim (nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa), a także Św. Augustyn. Indywidualna lektura była kultywowana i pogłębiana i w I tysiącleciu Kościół nie wprowadzał żadnych oficjalnych zakazów odnośnie lektury i rozpowszechniania Biblii.

Od XI do XIX wieku

Po Wielkiej schizmie wschodniej w 1054 roku, Kościół rzymskokatolicki wprowadzał ograniczenia i zakazy prywatnej lektury Biblii przez laikat.

Zakazy rozpowszechniania i indywidualnej lektury Biblii

Kościół rzymskokatolicki aż do końca XIX wieku nie tylko nie wydał żadnej oficjalnej deklaracji wspierającej rozpowszechnianie i lekturę Biblii przez laikat, lecz także surowo potępiał takie działania. Pierwszy taki zakaz wydał papież Innocenty III w 1199 roku w liście do diecezji Maetz, w którym stwierdził, że ludziom prostym i niewykształconym nie wolno nie tylko głosić nauk zawartych w Biblii, ale nawet jej dotykać. Na synodzie w Tuluzie w 1229 roku zabroniono wiernym posiadania Pisma Świętego zarówno w językach oryginalnych, jak i w przekładach.

Podobne zakazy zaczęto wprowadzać w każdym katolickim kraju, w którym zatwierdzono działalność inkwizycji (np. w 1414 roku w Anglii za czytanie angielskich przekładów Biblii groziła kara śmierci oraz utrata przez krewnych praw do dziedziczenia ziemi, bydła oraz dóbr osoby winnej czytania Biblii).

W XVI wieku w związku z gwałtownym rozwojem reformacji i głoszonym przez reformatorów hasłem ad fontes (powrotu do źródeł wiary), w coraz większym stopniu domagano się przekładów Biblii. W związku z rozpowszechnieniem się pras drukarskich Kościół katolicki nie mógł kontrolować wszystkich wydawnictw, ponieważ wiele z nich znajdowało się w księstwach i państwach niekatolickich, w których zaczęto drukować Biblie na skalę masową. Jeszcze w pierwszych dekadach reformacji szlachta polska skarżyła się na czynione przez duchowieństwo utrudnienia w druku książek w języku polskim, a szczególnie Biblii. W 1534 roku na sejmiku w Środzie Wielkopolskiej uchwalono petycję, aby księża nie bronili imprymować po polsku historyj, kronik, praw naszych, i też inszych rzeczy, a zwłaszcza o Biblią.

Hierarchia rzymskokatolicka starała się powstrzymać przekłady i rozpowszechnianie Biblii, a także zwalczała argumentacje i żądania reformatorów oraz autorów protestanckich, którzy powołując się na 1 List do Koryntian twierdzili, że nabożeństwa muszą odbywać się w językach zrozumiałych dla wiernych. Polemiści katoliccy utrzymywali, że wierni nie powinni znać tajemnic wiary i nie powinni czytać Biblii, ponieważ pobożność ludu żyjącego w nieznajomości wiary jest dla Kościoła pożyteczniejsza. Wwożenie narodowych przekładów Biblii do krajów katolickich było karane - tym surowiej, im silniejszy był sojusz władzy królewskiej z władzą kościelną (np. w Hiszpanii wwożenie Biblii w języku hiszpańskim było karane stosem, i w dniu 22 XII 1560 roku w Sewilli za to przestępstwo spłonął na stosie Julian Hernandez).

Wulgata jako tekst autentyczny Pisma Świętego w Kościele rzymskokatolickim

Rozwój reformacji przyczyniał się do drukowania Biblii w językach narodowych i Biblia przestała być księgą dostępną jedynie dla duchowieństwa. Na Soborze trydenckim uchwalono, że "starożytne wydanie Wulgaty" ma być uważane za "autentyczne w publicznym nauczaniu, debatach, kazaniach i wykładach". Tym samym Wulgata została uznana za jedyne autentyczne i dopuszczalne wydanie Biblii w Kościele katolickim Orzeczenie to było krytykowane przez biblistów protestanckich, ponieważ Wulgata jest tylko przekładem, a ponadto zawiera błędy nagromadzone w ciągu wieków poprzez zarówno kopistów, jak i niewystarczającą znajomość hebrajskiego przez św. Hieronima.

Ograniczenia w indywidualnej lekturze Biblii

Od 1564 roku posiadanie i lektura Biblii były dopuszczane na podstawie imiennych zezwoleń, udzielanych najpierw przez spowiedników, następnie biskupów, a od początku XVII wieku przez samego papieża. W praktyce było to równoznaczne z zakazem indywidualnego czytania Biblii w księstwach i krajach katolickich.

Tych, którzy - powołując się na zdanie Ojców Kościoła (zwłaszcza św. Hieronima), że nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa - apelowali o udostępnienie Biblii w językach narodowych oraz liturgię w językach zrozumiałych dla ogółu wiernych, potępiano jako heretyków. Tego rodzaju żądania potępiano wielokrotnie w wielu oficjalnych dokumentach Kościoła, z których najwyższą rangę ma konstytucja apostolska Unigenitus z 1713 roku, będąca dokumentem wiary Kościoła, oraz konstytucja Auctorem fidei z 1794 roku, mająca status nauczania nieomylnego.

Potępienia dystrybucji Biblii i towarzystw biblijnych

W dniu 7 marca 1804 roku powstało Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, które postawiło sobie za cel rozpowszechnianie w jak najszerszym zakresie Biblii w językach lokalnych, w tym także przekładów katolickich - początkowo bez ksiąg deuterokanonicznych, potem zaś razem z tymi księgami. Wkrótce potem zaczęły powstawać kolejne oddziały tego towarzystwa. Działalność tych towarzystw rozwijała się bardzo dynamicznie, o czym świadczy fakt, że tylko w ciągu jednego roku działalności rozprowadzały one więcej Biblii, niż robił to Kościół katolicki w ciągu piętnastu wieków przed reformacją.

Jednak działalność tych towarzystw była surowo potępiana przez Kościół, który nazywał je zarazą, która wypacza ewangelię Chrystusa i zamienia ją w ewangelię diabła, a także stawiał je w jednym rzędzie z wielokrotnie potępianymi przez papiestwo ideami i tajnymi stowarzyszeniami, których zgubne doktryny bywały często potępiane w najostrzejszych słowach. Niektóre z tych potępień zawarte są w następujących dokumentach:

• liście apostolskim Magno et acerbo Piusa VII z dnia 3 września 1816 roku do arcybiskupa Mohylewa;
• encyklice Ubi primum Leona XII z dnia 5 maja 1824 roku;
• encyklice Traditi humilitati Piusa VIII z dnia 24 maja 1829 roku;
• encyklice Qui pluribus Piusa IX z dnia 9 listopada 1846 roku;
• alokucji Singulari quadam Piusa IX z dnia 9 grudnia 1854 roku;
• syllabusowi błędów dołączony do encykliki Quanta cura Piusa IX z dnia 8 grudnia 1864 roku.

Leon XIII wydał 25 stycznia 1897 roku wykaz ksiąg zakazanych (Index librorum prohibitorum), w którym figuruje także Biblia, jeżeli tłumaczona jest na język ojczysty bez imprimatur władz kościelnych.

Zmiana stanowiska Kościoła rzymskokatolickiego

Stopniowa likwidacja zakazów posiadania Biblii

Ograniczenia w korzystaniu z katolickich wydań Biblii zniesione zostały przez papieża Benedykta XIV w konstytucji Sollicita ac provida z 9 lipca 1753 roku, jednak Pismo Święte było nadal w nikłym stopniu wykorzystywane w działalności duszpasterskiej ze względu na dominującą w ówczesnym Kościele praktykę. W XIX wieku zakaz posiadania i dystrybucji Biblii był najsilniej widoczny w Hiszpanii oraz w Państwie Papieskim, gdzie jeszcze w II połowie XIX wieku odbierano gościom i turystom ich prywatne Biblie, które mogli odebrać dopiero przy wyjeździe.

Zmiana stanowiska odnośnie statusu Wulgaty

Stanowisko Kościoła wobec indywidualnej lektury Biblii zaczęło się zmieniać dopiero pod koniec XIX wieku. W 1893 roku papież Leon XIII wydał encyklikę Providentissimus Deus, w której dopuścił uciekanie się do tekstów oryginalnych w przypadku niejasności zawartych w Wulgacie, a także zalecił ożywienie i uporządkowania studiów biblijnych, zaś w 1920 roku papież Benedykt XV opublikował Spiritus Paraclitus w której zalecił czytanie i szerokie stosowanie Pisma Świętego w duszpasterstwie. W podobnym duchu wypowiadał się Pius XII (encyklika Divino afflante Spiritu, 1946) oraz Jan XXIII. Na Soborze watykańskim II zalecono dokonywanie przekładów z tekstów oryginalnych.

Neowulgata

W 1979 roku ukazała się konstytucja papieża Jana Pawła II Scripturum Thesaurus, która wprowadziła do użytku nowy przekład, zwany Neowulgatą, dokonany tym razem na podstawie języków oryginalnych. W odróżnieniu od Wulgaty klementyńskiej, Neowulgata jest nazwana wersją „typiczną”.

Wprowadzenie do liturgii języków narodowych

Od 1969 roku wprowadzono nowy Mszał rzymski, który wkrótce został przełożony na języki krajowe. Od tej pory msze św. w Kościele rzymskokatolickim odprawiane są w językach narodowych, a nie po łacinie.

Autorytet Biblii w Kościele rzymskokatolickim

W XVI wieku reformatorzy protestanccy na podstawie Nowego Testamentu dowodzili, że tradycją apostolską jest odbywanie nabożeństw w językach zrozumiałych dla wiernych, dlatego należy zlikwidować nabożeństwa po łacinie. Hierarchowie i autorzy katoliccy z kolei argumentowali, że Kościół katolicki nie jest zobowiązany przestrzegać nakazów apostołów i że może je zmieniać, stosownie do okoliczności oraz potrzeb czasów. Dowodzili, że Pismo Święte ma autorytet jedynie z nadania Kościoła katolickiego i że bez autorytetu Kościoła nie ma samo w sobie tak wielkiej powagi. Niektórzy posuwali się nawet do twierdzenia, że bez autorytetu Kościoła katolickiego Biblia nie ma powagi, a nawet - jak w przypadku Stanisława Hozjusza - ma rangę taką samą, jak bajki Ezopa.

Na IV sesji Soboru trydenckiego uchwalono, że równorzędnymi źródłami wiary w Kościele katolickim są zarówno Pismo Święte (zawierające oficjalnie uznane za kanoniczne tzw. księgi deuterokanoniczne), jak i spisane oraz niespisane tradycje. Dekret ten ma wartość nauczania nieomylnego. Orzeczenie to powtórzono na Soborze watykańskim II stwierdzając, że Biblia wraz z Tradycją jest „najwyższą regułą wiary”. Ponieważ jednak zakres i zawartość Tradycji Apostolskiej nie zostały do tej pory nigdzie jasno i jednoznacznie określone, dlatego też historycy i teologowie protestanccy nauczają, że rzymskokatolicka doktryna o Tradycji w rzeczywistości usuwa w cień autorytet Biblii, podporządkowując go autorytetowi papieża.

Obecnie Kościół katolicki głosi, iż on i Urząd Nauczycielski nie stoją ponad Pismem Świętym, lecz ponad interpretacjami przedłożonymi przez jednostkę, i że równorzędnym źródłem wiary w Kościele katolickim oprócz Pisma Świętego, które jest "źródłem i normą dla Urzędu Nauczycielskiego", jest Tradycja. W przypadku wszystkich dogmatów, nawet wydających się odległymi od Pisma Świętego, Kościół jako ostateczny argument stara się powołać na Pismo Święte.

Zobacz też

• Biblia Pauperum
• przekłady Biblii
• polskie przekłady Biblii
• kanon Biblii
• Msza trydencka