Wilżyna
 Morfologia gatunku typowego – wilżyny ciernistej | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
wilżyna | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Ononis L. Sp. Pl. 716. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Wilżyna (Ononis L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje 88 gatunków[5]. Najwięcej ich występuje w Europie, poza tym rosną w zachodniej Azji i północnej Afryce. W Polsce w zależności od ujęcia systematycznego występują dwa lub trzy blisko spokrewnione gatunki (wszystkie objęte są w Polsce ochroną prawną)[6]. Wilżyny rosną na terenach nasłonecznionych, na klifach, skałach, w murawach i zaroślach[7].
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne[7], niektóre bywają lokalnie wykorzystywane jako lecznicze[8].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Wilżyny występują w większości w Europie – na kontynencie tym rośnie 49 gatunków[8]. Poza tym zasięg rodzaju obejmuje zachodną Azję sięgając na wschodzie po Pakistan, zachodnie Chiny i zachodnią Syberię. Wilżyny rosną także w północnej Afryce (w tym na Wyspach Kanaryjskich, gdzie obecne są trzy endemity) oraz na Półwyspie Somalijskim[5][7][9]. W Polsce występuje w zależności od ujęcia systematycznego jeden, dwa lub trzy blisko spokrewnione gatunki[10][5].
- Gatunki flory Polski[10]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[5]
- wilżyna bezbronna Ononis arvensis L.
- wilżyna ciernista Ononis spinosa L.
- wilżyna rozłogowa Ononis repens L. ≡ Ononis spinosa subsp. procurrens (Wallr.) Briq.
Wszystkie gatunki występujące w Polsce są bardzo blisko spokrewnione, należą do tej samej podsekcji Acanthononis i wskazywane są jako przykład bardzo niedawnej specjacji[11]. Powoduje to problemy z ich ujęciem systematycznym – traktowane są jako trzy odrębne gatunki[10][11], wilżyna rozłogowa bywa włączana jako podgatunek do ciernistej[5], czasem podobnie włączana jest też wilżyna bezbronna[12].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, byliny lub półkrzewy do 1 m wysokości. Często rośliny cierniste i zazwyczaj owłosione, także gruczołowato[7][9].
- Liście
- Z jednym lub 3 listkami (boczne nierzadko zredukowane) i liściastymi przylistkami, zwykle przyrośniętymi do ogonka liściowego. Listki ząbkowane, z nerwami sięgającymi końców ząbków[7][9].
- Kwiaty
- Motylkowe, wyrastają z kątów liści w gronach składających się z 1 do 3 kwiatów, nierzadko ścieśnionych. Działki w liczbie 5 równej długości tworzą kielich dzwonkowaty lub dwuwargowy. Płatki korony różowe i żółte, zwykle wyraźnie żyłkowane. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka otulające łódeczkę, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą od 1 do wielu zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[7][9].
- Owoce
- Zwykle cylindryczne strąki zawierające od 1 do wielu nerkowatych nasion[9][7].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Trifolieae[4].
- Ononis adenotricha Boiss.
- Ononis afghanica Širj. & Rech.f.
- Ononis alba Poir.
- Ononis alopecuroides L.
- Ononis angustissima Lam.
- Ononis antennata Pomel
- Ononis aragonensis Asso
- Ononis arvensis L. – wilżyna bezbronna
- Ononis atlantica Ball
- Ononis aurasiaca Förther & Podlech
- Ononis avellana Pomel
- Ononis azcaratei Devesa
- Ononis baetica Clemente
- Ononis basiadnata Hub.-Mor.
- Ononis biflora Desf.
- Ononis broteroana Ser.
- Ononis catalinae Reyes-Bet. & S.Scholz
- Ononis cephalantha Pomel
- Ononis cephalotes Boiss.
- Ononis christii Bolle
- Ononis cintrana Brot.
- Ononis clausonis (Pomel) Pomel
- Ononis cossoniana Boiss. & Reut.
- Ononis costae Menezes
- Ononis crinita Pomel
- Ononis crispa L.
- Ononis cristata Mill. – wilżyna grzebieniasta
- Ononis cuatrecasasii Devesa
- Ononis dentata Sol. ex Lowe
- Ononis diffusa Ten.
- Ononis euphrasiifolia Desf.
- Ononis filicaulis Salzm. ex Boiss.
- Ononis fruticosa L.
- Ononis gines-lopezii Devesa
- Ononis hebecarpa Webb & Berthel.
- Ononis hirta Desf. ex Poir.
- Ononis hispida Desf.
- Ononis incisa Coss. & Durieu ex Batt.
- Ononis intermedia C.A.Mey. ex Rouy
- Ononis jahandiezii Maire & Weiller
- Ononis laxiflora Desf.
- Ononis leucotricha Coss.
- Ononis macrosperma Hub.-Mor.
- Ononis maweana Ball
- Ononis megalostachys Munby
- Ononis minutissima L.
- Ononis mitissima L.
- Ononis mogadorensis Förther & Podlech
- Ononis natrix L. – wilżyna odmienna
- Ononis nuristanica Podlech
- Ononis oligophylla Ten.
- Ononis ornithopodioides L.
- Ononis pedicellaris (Batt.) Širj.
- Ononis pendula Desf.
- Ononis peyerimhoffii Batt.
- Ononis phyllocephala Boiss.
- Ononis pinnata Brot.
- Ononis polyphylla Ball
- Ononis polysperma Barratte & Murb.
- Ononis pseudoserotina Batt. & Pit.
- Ononis pubescens L.
- Ononis pusilla L. – wilżyna niewielka
- Ononis ramosissima Desf.
- Ononis reclinata L.
- Ononis reuteri Boiss.
- Ononis rosea Durieu
- Ononis rotundifolia L.
- Ononis × schouwii Ser.
- Ononis serotina Pomel
- Ononis serrata Forssk.
- Ononis sessilifolia Bornm.
- Ononis sicula Guss.
- Ononis sieberi Besser ex DC.
- Ononis speciosa Lag.
- Ononis spinosa L. – wilżyna ciernista
- Ononis striata Gouan
- Ononis talaverae Devesa & G.López
- Ononis tazaensis Förther & Podlech
- Ononis thomsonii Ball ex Oliv.
- Ononis tournefortii Coss.
- Ononis tridentata L.
- Ononis unifoliolata Dobignard, Jacquemoud & Jeanm.
- Ononis vaginalis Vahl
- Ononis varelae Devesa
- Ononis variegata L.
- Ononis verae Širj.
- Ononis villosissima Desf.
- Ononis viscosa L.
- Ononis zygantha Maire & Wilczek
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
- ↑ a b Ononis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2009-02-10].
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
- ↑ a b c d e f Ononis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-01].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 134. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 648, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e Ononis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-31].
- ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 123, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Luzhanin i inni, Molecular-phylogenetic study of the genus Ononis L. (Fabaceae) in the flora of Russia and adjacent countries, „Botanicheskij Zhurnal”, 98 (5), 2013, s. 629-637.
- ↑ Mostafavi i inni, Phylogeny of Ononis in Iran using nuclear ribosomal DNA and chloroplast sequence data, „Rostaniha”, 17 (2), 2016, s. 95-107.
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 131-132. ISBN 978-83-925110-5-2.