Wilkowice (powiat bielski)
49°45′42″N 19°05′26″E/49,761667 19,090556
| wieś | |
 Widok na Wilkowice spod kościoła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
380–909 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
6890[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-365[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SBI |
| SIMC |
0076612 |
Położenie na mapie gminy Wilkowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bielskiego  | |
| 49°45′42″N 19°05′26″E/49,761667 19,090556[1]
| |
| Strona internetowa | |
Wilkowice (niem. Abtsdorf[4] lub Wolfsdorf[5]) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, siedziba władz gminy Wilkowice. Dawniej wieś była siedzibą gminy Bystra-Wilkowice.
Powierzchnia sołectwa w 2019 wynosiła 1750 ha, a liczba ludności 6650 osób, co daje gęstość zaludnienia równą 380 os./km²[6].
Wilkowice są siódmą największą wsią w województwie śląskim wg liczby ludności (2012)[7].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś leży w dolinie rzeki Białej, na południe od Bramy Wilkowickiej, w północnej części Kotliny Żywieckiej u podnóży Beskidu Małego. Miejscowość jest częścią aglomeracji bielskiej. Miejscowość leży 71,5 km od Katowic i 13 km od centrum Bielska-Białej.
Współrzędne GPS wsi Wilkowice to (19.091111, 49.761667)[8].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Ukształtowanie powierzchni[9][edytuj | edytuj kod]
Na ukształtowanie powierzchni Wilkowic wpłynęły ruchy górotwórcze, w wyniku których powstał Beskid Mały, u podnóża którego leży obecna wieś. Miejscowość stromo opada od pasma Magurki Wilkowickiej na zachód ku Kotlinie Żywieckiej i Bramie Wilkowickiej. Najwyższym punktem na terenie wsi jest Magurka, zaś najniższym - okolice ul. Granicznej.
- Najwyżej położony punkt: 909 m n.p.m.
- Najniżej położony punkt: 380 m n.p.m.
- Średnia wysokość wsi: między 400–650 m n.p.m.
Powierzchnia Wilkowic jest równa 1750 ha. Obszar ten pokrywają:
- tereny leśne: w 60%
- tereny zabudowane: w 25%
- tereny pozostałe: w 15%
Sąsiednie miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Bielsko-Biała, Bystra, Meszna, Rybarzowice, Łodygowice, Czernichów, Kozy
Cieki wodne i zbiorniki[edytuj | edytuj kod]
Na terenie sołectwa Wilkowice swe źródła biorą rzeki: Wilkówka, Skleniec, Zimnik, Mała Straconka (dopływ Straconki) i Wieśnik. Ponadto przez wieś przepływają Biała i Mesznianka.
Na terenie Wilkowic znajdował się zbiornik retencyjny, będący wówczas jedynym tak dużym akwenem w całej Gminie Wilkowice. Jego budowę rozpoczęto w roku 2010, a zakończono po kilku latach. Wilkowicki projekt zbiornika małej retencji kosztował 7 mln złotych. Inwestorem obiektu był Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach. Jego celem była ochrona położonych w dolinie Wilkówki zabudowań i zbiór wody w razie ewentualnej klęski żywiołowej[10].
Po oddaniu zbiornika do użytku przez wiele lat nigdy do końca nie został on napełniony wodą. Pojawiały się głosy, że obiekt przecieka i ma wady konstrukcyjne. Po zawiadomieniu przez dyrektora Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, Zarząd Zalewni w Katowicach, prokuratura w Bielsku-Białej wszczęła w tej sprawie 3 października 2018 roku śledztwo w sprawie niedopełnienia obowiązków lub przekroczenia uprawnień oraz narażenia Skarbu Państwa na szkodę wielkich rozmiarów. Śledztwo to ostatecznie zostało umorzone postanowieniem z dnia 25 września 2019 r. z powodu braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu[11].
W międzyczasie z powodu intensywnych opadów deszczu w nocy z 22 na 23 maja 2019 r. potok Wilkówka gwałtownie wezbrał i w krótkim czasie zapełnił zbiornik wodą. Woda szybciej wpływała do zbiornika niż z niego wypływała. Istniało realne zagrożenie, że woda przeleje się przez koronę zapory lub ta zostanie przerwana i woda zaleje niżej położone domy. Straż pożarna zmuszona była wypompowywać wodę ze zbiornika przy pomocy specjalistycznych pomp, konieczna była ewakuacja blisko stu mieszkańców. W wyniku tego Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego w Katowicach podjął decyzję o rozebraniu zbiornika. wraz ze wszystkimi obiektami towarzyszącymi. Planowana rozbiórka powinna się była zakończyć uporządkowaniem terenu do 30 listopada 2021 r. Koszt rozbiórki wyceniono na 5,5 mln zł[11].
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| przysiółki | Huciska, Magurka, Skleniec |
| części wsi | Działy, Górne Wilkowice, Grabecznik, chrapa, Kapla, Kukrzysko, Pańskie Pola, Polkowice, Potoczek, Resztówka, Straconka |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wilkowice prawdopodobnie założone zostały przez cystersów z Rud k. Raciborza w latach 1310–1320, kiedy to opatem był Baldwin przezywany Wilkiem. Po raz pierwszy wieś wzmiankowana została w łacińskim liście z 22 kwietnia 1364 jako Abbatisvilla (wieś opata), który wymienia również dwie inne posiadłości cystersów z Rud k. Raciborza, mianowicie Łodygowice (Ludovicivilla) i Pietrzykowice (Petrivilla)[14]. List ten był związany z zatargiem o dochody i podatki książęce między cystersami a księciem oświęcimskim Janem Scholastykiem, w wyniku którego doszło do najazdu księcia na te ziemie i ich złupienia. Powyższe trzy wsie mogły być przynajmniej częściowo osiedlone przez osadników niemieckich i należeć do niemieckiej bielsko-bialskiej wyspy językowej, lecz jedynie w Wilkowicach według szesnastowiecznych wizytacji biskupich mieszkańcy wciąż nie posługiwali się językiem polskim[15].
Dalsza historia Wilkowic to przerzucanie wsi z rąk do rąk, o czym świadczy litania nazwisk szlacheckich rodów, które były właścicielami Wilkowic: Komorowscy, Zbarascy, Wiśniowieccy, Warszyccy, Wielkopolscy i Habsburgowie. Wilkowice przez lata wiele też wycierpiały. W czasie Potopu szwedzkiego wieś wraz z Mikuszowicami została spalona przez najeźdźców.
W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miejscowość znalazła się w granicach Imperium Habsburgów. W 1886 roku w Wilkowicach powstał przystanek kolei Wilkowice-Bystra.
Według austriackiego spisu ludności z 1900, w 278 budynkach w Wilkowicach (gmina i „Gutsgebiete”, bez obecnego przysiółka Huciska) na obszarze 1394 hektarów mieszkało 2429 osób (gęstość zaludnienia 174,2 os./km²), z czego 2406 (99,1%) było katolikami, 21 (0,9%) wyznawcami judaizmu, 2417 (99,5%) było polsko- a 9 niemieckojęzycznymi[16].
Po I wojnie światowej Wilkowice znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej, w województwie krakowskim, w powiecie bialskim. W 1929 do Wilkowic przyłączono dotąd niezależną wieś Huciska[17]. W 1934 utworzono gminę Bystra-Wilkowice.
W czasach okupacji hitlerowskiej wielu mieszkańców zostało przesiedlonych na Zamojszczyznę i Lubelszczyznę. W 1941 roku mieszkańcom Wilkowic groziło wysiedlenie przez administrację okupacyjną. Wtedy ówczesny proboszcz parafii św. Michała Archanioła w Wilkowicach ks. kan. Zbigniew Przeworski zawierzył parafię Najświętszemu Sercu Pana Jezusa, a do wysiedlenia nie doszło. Od tamtej pory co roku obchodzony jest w Wilkowicach drugi odpust ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusa.
5 sierpnia 1944 roku oddział partyzantów Armii Ludowej z grupy Józefa Habdasa ps. „Kwaśny”, w sile siedmiu ludzi zatrzymał się w miejscowości na nocleg. Wskutek zdrady konfidenta, dom został otoczony przez hitlerowców. Doszło do walki. Po skończeniu się amunicji partyzanci pod osłoną nocy próbowali się przebić przez kordon niemiecki. Próba nie powiodła się. Tylko jeden partyzant zbiegł żywy[18].
Od 1973 roku Wilkowice wraz ze wsiami Bystra i Meszna tworzą Gminę Wilkowice. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bielskiego.
Zmiany liczby ludności[edytuj | edytuj kod]
| - | 1998 | 2002 | 2008 | 2009 | 2011 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ogółem | 5 937 | 6 283 | 6 496 | 6 749 | 6 761 | 6 870[potrzebny przypis] |
| Mężczyźni | 3 090 | 3 270 | 3 377 | 3 515 | 3 517 | – |
| Kobiety | 2 847 | 3 013 | 3 119 | 3 234 | 3 244 | – |
Komunikacja[edytuj | edytuj kod]
Przez Wilkowice kursują autobusy PKS Bielsko-Biała do przystanku Wilkowice Granica oraz dalej do Pietrzykowic oraz Bielska-Białej (Żywiecka – Lwowska – Piłsudskiego – Wałowa – 3 Maja – dworzec PKS). Przez Wilkowice Sanatorium kursują również autobusy w kierunku Żywca, jak i do Bielska-Białej. Do Wilkowic Górnych kursuje także linia nr 2 z MZK Bielsko-Biała, którą można dojechać do centrum miasta (przystanek Dmowskiego/Urząd Miejski), a także w rejon Dworca PKS i PKP (przystanek 3 Maja/Dworzec).
Na terenie miejscowości znajduje się stacja kolejowa Wilkowice Bystra. Stacja posiada 2 perony odjazdowe. Budynek dworca jest zaniedbany, użytkowane są jedynie mieszkania na piętrze.
Przemysł[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Wilkowic, sąsiedniej Mesznej oraz Rybarzowic w latach 2010–2013 rozbudowywano specjalną strefę przemysłową, będącą częścią BOP-u i Bielskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Przez strefę przemysłową przebiega droga ekspresowa S1, a także ulica E. Kwiatkowskiego, ulica Furmaniec i ulica Wilkowska (Rybarzowice). Na terenie przemysłowym znajduje się ponad 12 przedsiębiorstw i magazynów[21]. Do największych z nich należą Bulten Polska, Lenko S.A., Prosperplast sp z.o.o. i Eko-Wtór Jakubiec.
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
W Wilkowicach zgodnie z reformą edukacyjną z roku 2017[22], w miejscowości znajdują się:
Przedszkola[edytuj | edytuj kod]
- Przedszkole publiczne w Wilkowicach[23]
- Niepubliczne Przedszkole „Mądra Sówka”
Szkoły podstawowe[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła podstawowa nr. 1 im. Władysława Jagiełły w Wilkowicach[24]
- Szkoła podstawowa nr.2 im. Królowej Jadwigi w Wilkowicach (dawne gimnazjum)[25]
Sport[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miejscowości funkcjonuje kilka boisk piłkarskich, kompleks sportowy „Orlik” oraz Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji GOSIR w Wilkowicach[26]. Na terenie miejscowości działa założony w 1946 klub piłkarski GLKS Wilkowice występujący w bielskiej grupie klasy okręgowej[27]. Klub posiada własny stadion (ul. Samotna 12), o wymiarach 100 × 65 z widownią na 500 miejsc[28]. Zespół używa barw czerwono-zielono-żółtych, strojów żółto-czarnych (dom) i niebiesko-czarnych (wyjazd).
W Wilkowicach corocznie odbywają się liczne imprezy sportowe. Należą do nich między innymi „Uphill Magurka MTB”, „Puchar Magurki w biegach narciarskich śladami Arcyksiężnej Marii Teresy Habsburg” oraz „Bieg górski Wilkowice-Magurka”. Oprócz wcześniej wspomnianych wydarzeń, w Wilkowicach organizowane są zawody rowerów MTB, będące częścią Pucharu Europy Centralnej oraz eliminacją do Pucharu Świata w Enduro MTB[29].
Przez Wilkowice przebiegają następujące szlaki rowerowe:
- TRASA 2 Beskidzkiego Towarzystwa Cyklistów: Bielsko-Biała - Wilkowice Huciska - Łodygowice - Kalna - Lipowa - Ostre - Lipowa - Słotwina - Meszna - Bielsko-Biała[30]
- TRASA 3 Beskidzkiego Towarzystwa Cyklistów: Bielsko-Biała - Wilkowice - Łodygowice - Zarzecze - Tresna - Żar - Międzybrodzie Bialskie - Podlesie - Kozy - Bielsko-Biała[31]
- SZLAK KORONA GÓR POLSKI (Etap 12): Szczyrk Skrzyczne - Buczkowice - Bystra - Wilkowice Magurka - Czupel - Bierna - Tresna - Żar[32]
- TRASA NA MAGURKĘ WILKOWICKĄ: Bielsko-Biała Straconka - Przełęcz Przegibek - Wilkowice Magurka - Wilkowice Skrzyżowanie[33]
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Letniskowa wieś jest punktem wyjścia szlaków turystycznych w Beskid Mały i Beskid Śląski. Wilkowice leżą u podnóża Magurki Wilkowickiej i Rogacza, skąd prowadzą szlaki do pozostałych części Beskidu Małego. Na terenie wsi funkcjonuje część z prawie 3 km ścieżek rowerowych Gminy Wilkowice. Na stokach Magurki i sąsiednich szczytów wyznakowano trasę biegową z czterema pętlami. Spełnia ona wymogi FIS. Odbywają się tutaj m.in. zawody „Śladami arcyksiężnej Marii Teresy”. Schroniska turystyczne (na Magurce i Rogaczu) zapewniają już część bazy noclegowej dla turystów. Dodatkową atrakcją jest Jaskinia Wietrzna Dziura (zwana także „Smoczą Jamą”) i Skała Czarownic, obie położone na stoku Magurki Wilkowickiej.
Oprócz walorów przyrodniczych w miejscowości znajduje się także kilka zabytkowych obiektów, m.in.
- Dworzec kolejowy Wilkowice-Bystra
- SP ZOZ Szpital Kolejowy[34]
- Parafia św. Michała Archanioła
- Dawny Hotel Kanik (obecnie dom mieszkalny)[35]
- Cmentarz epidemiczny na Kapli z 1847 r. (zachował się 1 nagrobek)[36]
- Cmentarz parafialny przy Parafii św. Michała Archanioła
- Szkoła podstawowa nr. 1 im. Władysława Jagiełły (1916 r.)
- Schronisko PTTK na Magurce Wilkowickiej[37]
- Zabytkowy dworek na skrzyżowaniu ulicy Nadbrzeżnej i Kolejowej
- Pomnik ku czci Bohaterów Odrodzenia Ojczyzny (1921 r.)[38]
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna – placówka w Wilkowicach[39]
- Kościół rzymskokatolicki – parafia św. Michała Archanioła[40]
Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miejscowości znajdują się następujące służby mundurowe i służby ochrony zdrowia:
POLICJA - Posterunek Policji w Wilkowicach[41]
STRAŻ GMINNA - Straż Gminna Wilkowice[42]
STRAŻ POŻARNA - Ochotnicza Straż Pożarna w Wilkowicach
POGOTOWIE - SP ZOZ Szpital Kolejowy w Wilkowicach-Bystrej
Postacie związane z Wilkowicami[edytuj | edytuj kod]
- Józef Jakubiec – kapitan piechoty Wojska Polskiego i komisarz Straży Granicznej oraz kawaler Virtuti Militari
- Kazimierz Suder – polski duchowny katolicki, kolega seminaryjny Karola Wojtyły
- Władysław Kubik – jezuita, założyciel i pierwszy rektor WSFP Ignatianum
- Anna Pawlusiak – reprezentantka Polski w biegach narciarskich, olimpijka z Innsbrucku (1976)
- Józef Pawlusiak – reprezentant Polski w kombinacji norweskiej, olimpijczyk z Lake Placid (1980)
- Stanisław Pawlusiak – reprezentant Polski w skokach narciarskich, olimpijczyk z Lake Placid (1980)
- Tadeusz Pawlusiak – reprezentant Polski w skokach narciarskich, olimpijczyk z Sapporo (1972) i Innsbrucku (1976)
- Jacek Bożek – założyciel i lider Stowarzyszenia Ekologiczno-Kulturalnego Klub Gaja
- Marek Rączka – brygadier, obecny Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach
- Andrzej Trojak – muzyk, lider polskiego zespołu country Grupa Furmana
- Halina Kaczmarczyk – artystka, wykorzystuje motyw jajka w swojej twórczości; maluje, tworzy w ceramice, posiada największą w Polsce kolekcję jaj – ponad 1000 sztuk
- Agnieszka Szymańczak – polska biegaczka narciarska
- Jakub Wolny – polski skoczek narciarski
Galeria[43][edytuj | edytuj kod]
-
Szpital Kolejowy -
Szkoła Podstawowa przed rozbudową -
Dworzec Kolejowy Wilkowice-Bystra -
Dom Katechetyczny przy ulicy Kościelnej -
Ośrodek Zdrowia -
Wilkowice-Huciska -
Krzyż przydrożny z 1843 r. przy ul.Kościelnej -
Kościół św. Michała Archanioła -
Niewielki park obok OSP -
Pomnik ku czci Bohaterom Odrodzenia Ojczyzny -
OSP i Dom Strażaka -
Widok na Bramę Wilkowicką z Bystrej -
Urząd Gminy Wikowice -
Drogowskazy na Magurce Wilkowickiej -
Szlak na Magurkę Wilkowicką zimą -
Budowa drogi ekspresowej S1 -
![Schronisko na Rogaczu w 2016 roku[44]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Schronisko_Rogacz_2016_A_334.jpg/130px-Schronisko_Rogacz_2016_A_334.jpg)
Schronisko na Rogaczu w 2016 roku[44] -
Kaplica przy Kościele św. Michała -
![Schronisko turystyczne PTTK na Magurce[45]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Schronisko_Magurka_A_875.jpg/130px-Schronisko_Magurka_A_875.jpg)
-
Plebania
![Schronisko na Rogaczu w 2016 roku[44]](/wiki/Plik:Schronisko_Rogacz_2016_A_334.jpg)
![Schronisko turystyczne PTTK na Magurce[45]](/wiki/Plik:Schronisko_Magurka_A_875.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 148103
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-08-18].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1456 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Jacek Kachel: Pietrzykowice. Siedem wieków Pietrzykowic. Gmina Łodygowice, 2017, s. 6. ISBN 978-83-948222-1-7.
- ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Bielitz [Stand: 1. 1. 1945].
- ↑ Wilkowice. wilkowice.pl. [dostęp 2021-12-01].
- ↑ Lista wsi w województwie śląskim (spis wsi, mapa wsi, sołectwa, gmina, powiat, liczba ludności, wyszukiwarka) [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-01-23] (pol.).
- ↑ X, W opisie miejscowości na stronie [online], 3 listopada 2019.
- ↑ WILKOWICE - Powiat Bielski [online], powiat.bielsko.pl [dostęp 2019-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-11].
- ↑ Lut 7, 2018 | Aktualności, Wilkowice, Bubel za 7 milionów [online], Gazeta Region, 7 lutego 2018 [dostęp 2019-04-11] (pol.).
- ↑ a b Jacek Drost: Dwa lata temu zaporze w Wilkowicach groziło przerwanie. Wiadomo już, że śledztwo w tej sprawie zostało umorzone, a zbiornik będzie rozebrany. 2021-05-23. [dostęp 2023-06-07]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 18, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-24]. Dz.U. z 2013 r. poz. 200.
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Codex Diplomaticus Silesiae T.2 Urkunden der Klöster Rauden und Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor. W. Wattenbach (red.). Breslau: Josef Max & Comp., 1859, s. 33. (łac.).
- ↑ Jacek Kachel: Pietrzykowice. Siedem wieków Pietrzykowic. Gmina Łodygowice, 2017, s. 86. ISBN 978-83-948222-1-7.
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
- ↑ Radosław Truś: Beskid Mały. Przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2008, s. 265. ISBN 978-83-89188-77-9.
- ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 434.
- ↑ Polska w liczbach, wieś Wilkowice w liczbach [online] [dostęp 2017-05-23] (pol.).
- ↑ Wieś Wilkowice (śląskie) » mapy, GUS, nieruchomości, szkoły, kod pocztowy, atrakcje, kierunkowy, edukacja, przedszkola, demografia, zabytki, tabele, statystyki, ulice, linie kolejowe, „Polska w liczbach” [dostęp 2018-03-21] (pol.).
- ↑ Strefa Ekonomiczna Wilkowice - NaszeMiasto.pl [online], bielskobiala.naszemiasto.pl [dostęp 2019-02-07] (pol.).
- ↑ Reforma edukacji – prezentacja projektów ustaw, „Ministerstwo Edukacji Narodowej”, 16 września 2016 [dostęp 2017-11-29] (pol.).
- ↑ Przedszkole Wilkowice [online], Przedszkole Publiczne w Wilkowicach [dostęp 2017-11-29] (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 1 w Wilkowicach [online], spwj.edu.pl [dostęp 2017-11-29] (pol.).
- ↑ Aktualności – Szkoła Podstawowa nr 2 im. Królowej Jadwigi w Wilkowicach z Oddziałami Sportowymi [online], gimwilk.lap.pl [dostęp 2017-11-29] (pol.).
- ↑ GOSIR Wilkowice [online], gosir.wilkowice.pl [dostęp 2017-11-16] (pol.).
- ↑ GLKS Wilkowice [online], GLKS Wilkowice [dostęp 2017-11-16] (pol.).
- ↑ O klubie [online], GLKS Wilkowice [dostęp 2019-04-01] (pol.).
- ↑ O nas – Enduro Trails [online], endurotrails.pl [dostęp 2019-05-07].
- ↑ BTCBB.PL - Beskidzkie Towarzystwo Cyklistów [online], www.btcbb.pl [dostęp 2019-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-13].
- ↑ XYZ, BTCBB.PL - Beskidzkie Towarzystwo Cyklistów [online], 11 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2010-08-17].
- ↑ Trasy turystyczne - Traseo.pl [online], www.traseo.pl [dostęp 2019-04-11].
- ↑ XYZ, Wyprawa rowerem na Magurkę Wilkowicką (909 m) w Beskidzie Małym [online], 11 kwietnia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-04-11].
- ↑ Szpital Kolejowy w Wilkowicach-Bystrej [online], szpital-kolejowy.com [dostęp 2019-02-07].
- ↑ - Hotel Kanik - Bystra - historia Bielsko - Biała stare zdjęcia, archiwalna fotografia, filmy Bielsko – stare filmy bielsko - wehikuł czasu - beskidia.pl [online], 13 stycznia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-01-14].
- ↑ Wilkowice - cmentarz epidemiczny - Strażnicy Czasu [online], 13 stycznia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-01-14].
- ↑ Schronisko PTTK na Magurce - Beskid Mały [online], magurka.beskidy.pl [dostęp 2019-01-13].
- ↑ Pomnik ku czci Bohaterów Odrodzenia Ojczyzny – 1921r. [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2019-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-24].
- ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
- ↑ Świętego Michała Archanioła (Wilkowice) [online], diecezja.bielsko.pl [dostęp 2023-08-15].
- ↑ XYZ, wilkowice.pl/news/1281-posterunek-policji-w-wilkowicach, 11 kwietnia 2019.
- ↑ XYZ, www.wilkowice.pl/p/gmina/straz_gminna, 11 kwietnia 2019.
- ↑ Jacek Kuczowic, Kapliczki i krzyże przydrożne w Bielsku-Białej i powiecie bielskim – Wilkowice [online], przydrozne.eu [dostęp 2018-03-21] (pol.).
- ↑ Schronisko Rogacz [online], chatki.com.pl [dostęp 2018-12-20].
- ↑ Schronisko PTTK na Magurce - Beskid Mały [online], magurka.beskidy.pl [dostęp 2018-12-20].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ks. Stanisław Cieślak SI: Dzieje kościoła i parafii rzymskokatolickiej pw. św. Michała Archanioła w Wilkowicach. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, 2004.
- Siedziba gminy: Wilkowice
| Wsie | |
|---|---|
| Schroniska turystyczne | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
