Wisła (miasto)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wisła
miasto i gmina
Ilustracja
Zamek Prezydencki w Wiśle
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Aglomeracja

bielska

Data założenia

XVII w.

Prawa miejskie

1962

Burmistrz

Tomasz Bujok

Powierzchnia

110,17 km²

Wysokość

430–1220 m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


11 074[1]
100,5 os./km²

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-460

Tablice rejestracyjne

SCI

Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Wisła”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Wisła”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Wisła”
Ziemia49°38′50″N 18°52′03″E/49,647222 18,867500
TERC (TERYT)

2403031

SIMC

0927091

Hasło promocyjne: Wisła – podróż do źródeł
Urząd miejski
pl. B. Hoffa 3
43-460 Wisła
Strona internetowa
BIP

Wisła (cz. Visla, niem. Weichsel) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim.

Jest ważnym ośrodkiem sportowym, wypoczynkowym i turystycznym w Beskidzie Śląskim. Na administracyjnym terenie miasta swoje źródła ma największa polska rzeka o tej samej nazwie – Wisła.

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 11 335 mieszkańców[2].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Widok ze szlaku prowadzącego z Wisły Głębce na Stożek

Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego, na północy sąsiaduje z gminą Brenna i Ustroniem, na północnym wschodzie ze Szczyrkiem, na wschodzie z gminą Lipowa, Radziechowy-Wieprz i Milówka, na południu z gminą Istebna, na zachodzie z Czechami.

Najwyższe wzniesienia: Barania Góra (1220 m n.p.m.) i Stożek Wielki (978 m n.p.m.).

Ze źródeł na Baraniej Górze wypływają potoki Czarna i Biała Wisełka, które po połączeniu się i przyjęciu wód potoku Malinka tworzą rzekę Wisłę[3].

Według danych z 2002 r. Wisła ma obszar 110,26 km², w tym: użytki rolne: 19%, użytki leśne: 74%[4].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 110,17 km²[5]. Ze względu na swoją powierzchnię, Wisła jest miejscowością o największym obszarze w powiecie cieszyńskim (blisko 5% powierzchni regionu)[6]. Miasto stanowi 15,1% powierzchni powiatu. Historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim.

Oficjalną maskotką miasta od 2018 roku został Niedźwiadek. Włodarze miasta podjęli decyzję, iż kamienną figurę niedźwiadka można wykorzystać oficjalnie do promocji miasta Wisła – jego walorów przyrodniczych i kulturalnych[7]. W tym samym roku burmistrz Wisły Tomasz Bujok wydał zarządzenie Nr Or.0050.29.2018 w sprawie przyjęcia regulaminu udzielania licencji na wykorzystanie wizerunku niedźwiadka i tworzenia „Szlaku Niedźwiadka”[8]. W 2021 roku Szlak Niedźwiadka składał się z następujących obiektów[9][10]:

  • Niedźwiadki w Parku Kopczyńskiego,
  • Niedźwiadek przy Pijalni Czekolady Mount Blanc,
  • Niedźwiadek przy agroturystyce Pod Piramidą,
  • Niedźwiadek na deptaku (ul. 1 Maja),
  • Niedźwiadek przy karczmie regionalnej Chata Olimpijczyka,
  • Niedźwiadek przy Centrum Edukacji Ekologicznej Jonidło,
  • Niedźwiadek przy Centrum Przesiadkowym,
  • Niedźwiadek przy górnej stacji kolei linowej Skolnity Ski&Bike,
  • Niedźwiadek przy wodospadzie zwanym Małą Niagarą.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Jednostki pomocniczne miasta Wisła

Od 25 stycznia 1991 r. miasto podzielone jest na 7 jednostek pomocniczych – osiedli[11]:

Ponadto wyróżnia się jednostki strukturalne[12]:

  • Obłaziec (A)
  • Bukowa (B)
  • Jawornik (C)
  • Zdejszy (D)

Inne: Cieńków, Gahura, Tokarnia.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2006[13]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 11 410 100 5914 51,9 5496 48,1
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
104 53,9 49,9

Piramida wieku mieszkańców Wisły w 2014[1]:

Historia[edytuj | edytuj kod]

Historia wsi[edytuj | edytuj kod]

Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII w., kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz książąt cieszyńskich, dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w Cieszynie. Prawie równocześnie osiedlali się tu Wołosi (zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z 1615 r. Nakazuje on wójtowi z Cisownicy, by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.

W 1643 r., z polecenia księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji, nowa wieś została wpisana do urbarza Księstwa Cieszyńskiego. Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie. Najstarsza księga gruntowa Wisły z 1644 r. przynosi informację o zamknięciu drewnianego kościoła ewangelickiego, co świadczyć może o tym, że od samego początku Wisła była wsią protestancką.

W połowie XVII w. szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi kontrreformacji i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez Habsburgów w 1653 r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej Marii Teresy Habsburg z 1771 r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza Józefa II z 1783 r. nadał równe prawa religijne protestantom, co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże 1783 r. powstała pierwsza szkoła we wsi; pierwszym nauczycielem został Paweł Welszar.

Henryk Jastrzembski: „Góral z Wisły” (1840 r.)

W tym okresie działało w Wiśle 15 spółek sałaszniczych, zajmujących się wypasem (głównie owiec). Jednak najbliższe stulecie miało przynieść znaczący regres sałasznictwa w Beskidzie Śląskim. XIX w. to stopniowy rozwój Wisły. W 1824 r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem (1837 r.). W 1838 r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach 1861–1863 dobudowano wieżę. W 1856 roku zaś swój kościół otworzyli także katolicy. W 1859 r. została założona pierwsza biblioteka w Wiśle[14].

Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. 14 sierpnia 1810 r. pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt Baraniej Góry odbył późniejszy książę pszczyński Ludwig von Anhalt-Köthen-Pless[15]. W 1843 r. źródła Wisły zwiedził Wincenty Pol – geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.

Przez cały XIX w. postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec XVIII wieku hut na terenie Śląska Cieszyńskiego (w Ustroniu i Trzyńcu), które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna bukowego. Z kolei rozwój górnictwa węgla kamiennego spowodował wielkie zapotrzebowanie na drewno iglaste (świerk). Książę Albert Sasko-Cieszyński zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i pastwisk lub utrudniano im dostęp do nich. Intensywny proces zalesiania doprowadził do upadku pasterstwa. W 1913 r. na terenie Wisły funkcjonowało wprawdzie jeszcze siedem szałasów, ale trzydziestu kilku wspólników trzymało na nich tylko ok. 600 owiec i niespełna 50 krów[16]. Tradycyjne szałaśnictwo w Wiśle dotrwało w formie szczątkowej do połowy XX w.

Wisła jako miejscowość wypoczynkowa[edytuj | edytuj kod]

Od drugiej połowy XIX w., okolice Wisły odwiedzane są przez coraz większą liczbę podróżników. Za odkrywcę Wisły na szeroką skalę trzeba uznać pochodzącego z Radomia Bogumiła Hoffa. Ten badacz kultury ludowej, współpracownik Oskara Kolberga, odwiedził wieś w 1882 r. i zachwycony jej urokiem zaczął propagować jej walory w prasie i wśród przyjaciół. W 1885 r. na gruncie, który ze względu na niską cenę, za jaką go nabył, nazwał „Bożym Darem”, wybudował pierwszą willę wypoczynkową „Warszawa”. Nieco później powstały wille "Jasna" i Janina". Wkrótce dzieło Hoffa przejął znany warszawski uczony, filozof i psycholog – dr hab. Julian Ochorowicz. Wybudował on kilka następnych drewnianych pensjonatów, np.: „Maja” i „Sokół” oraz „Placówka”, które zaprojektował architekt syn Bogumiła Hoffa – Bogdan. Jego murowana „Ochorowiczówka” istnieje do dnia dzisiejszego na ul. Ochorowicza (na Dzielnicach)[17].

Do Wisły zaczęli zjeżdżać letnicy. W lipcu 1896 r. dzięki Julianowi Ochorowiczowi który prowadził praktykę psychologiczną, odwiedziła Wisłę – na jeden dzień – Maria Konopnicka, która zatrzymała się wówczas nie rzucając podejrzeń w Jaworzu szukając niby pokoju na dłuższy pobyt. Zniechęciły ją jednak prymitywne warunki, jakie panowały ówcześnie, skoro w liście do córki z 17 lipca pisała: „...pierwsza rzecz, mimo wszystko, do Wisły, bo tania. I prawda, tania zupełnie, ale pokoiki zupełnie pod dachem, bez podbitek, tak że żywica od gorąca topnieje na belkach (...)”. Kilka lat później, w 1902 r., Konopnicka, zauroczona beskidzkim krajobrazem, zaakceptowała projekt ofiarowania jej przez naród polski domu właśnie w Wiśle. Jednak willa Ochorowicza, którą planowano zakupić dla poetki, nie spełniła przyjętych wymagań.

W czerwcu i lipcu 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus, który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia „Placówką”. Rok później, jesienią 1901 r., bawił tu Władysław Reymont, który w willi Ochorowicza (w „Placówce” lub „Jaskółce”) pisał fragmenty swoich „Chłopów”. Sam Ochorowicz osiadł w Wiśle w 1899 r. i mieszkał z przerwami do 1913 r., prowadząc tu m.in. swe eksperymenty parapsychologiczne[17]. W latach 1909–1912 mieszkała tu również Stanisława Tomczykówna – słynne „medium” Ochorowicza.

Dawny Pałacyk Myśliwski Habsburgów z końca XIX w.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 555 budynkach w Wiśle na obszarze 11 002 hektarów mieszkało 4685 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 42,6 os. /km², z tego 248 (5,3%) mieszkańców było katolikami, 4422 (94,4%) ewangelikami a 15 (0,3%) wyznawcami judaizmu, 4622 (98,7%) było polsko-, 60 (1,3%) niemiecko- a 1 czeskojęzycznymi[18]. Do 1910 r. liczba budynków wzrosła do 645 a mieszkańców do 4688 osób[19].

W 1911 r. za namową Juliana Ochorowicza oraz dzięki zabiegom Bogdana Hoffa uruchomiono w centrum wsi nowoczesny zakład kąpielowy. Latem 1911 r. przebywało w Wiśle około 300 gości i z tego względu Rząd Krajowy w Opawie oficjalnie uznał wieś za letnisko. Wkrótce oddano do użytku wodociąg grawitacyjny i kanalizację, a przeprowadzone badania wykazały niezwykłą czystość miejscowego powietrza i wody.

W 1914 r. Mieczysław Orłowicz w swoim słynnym przewodniku tak opisywał Wisłę[20]:

Doliną rzeki Wisły wiedzie stąd [z Ustronia] droga do wsi Wisły, liczącej 4000 m. polskich górali wyznania ewangelickiego, popierających Ślązakowców. Jest to największe polskie letnisko Śląska, przybywa tu ok. 600 gości z całej Polski. Istnieje hotel Piast z restauracyą i Zakładem hydropatycznym, pensyonat p. Wiśniewskiej w willi Dziechcinka, nadto szereg innych pensyonatów i will, przeważnie stawianych w stylu zakopiańskim. Okolica bardzo ładna, wycieczki w dolinę i do źródeł Wisły na Baraniej Górze i na Czantorię.

Wisła – Zamek Prezydencki

12 listopada 1918 roku pałacyk myśliwski Habsburgów, stojący na polanie Przysłop pod Baranią Górą, został splądrowany przez miejscową ludność[21].

Zakrojony na szeroką skalę rozwój miejscowości nastąpił w okresie międzywojennym i wtedy też Wisła nabrała cech uzdrowiska. Wzniesiono istniejące do dziś budynki Urzędu Gminy z pocztą, Dom Zdrojowy z salą kinową, czy nową szkołę. Zbudowano basen kąpielowy i skocznię narciarską w Głębcach oraz około 100 nowych willi. W 1927 r. otwarto nową drogę z Cieszyna do Wisły, a Jan Molin uruchomił przewozy autobusowe z Wisły do Cieszyna i Katowic. W 1929 r. do centrum Wisły dotarła linia kolejowa. W 1931 r. władze wojewódzkie przekazały prezydentowi RP wraz z honorowym obywatelstwem Wisły rezydencję na Zadnim Groniu (tzw. Zameczek Prezydencki). Wybudowano ją ze składek społeczeństwa śląskiego. W 1932 r. przedłużono linię kolejową do Głębiec oraz oddano do użytku drogę z Wisły do Istebnej. Jako ośrodek letniskowy Wisła wyprzedziła pobliski Ustroń i była jedną z najpopularniejszych miejscowości tego typu w Polsce. Jako ośrodek narciarski ustępowała tylko Zakopanemu.

Woźnica czekający z bryczką na turystów, 1938 r.

Okres okupacji niemieckiej należy do najtragiczniejszych w historii Wisły. Podczas II wojny światowej Wisła nosiła nazwę Weichsel O.S. (1941-45), a w 1945 r. Hohenweichsel. Większość pensjonatów zajęło wojsko, a wiele rodzin deportowano w głąb Rzeszy lub do Generalnego Gubernatorstwa.

W latach 1945–1991 w Wiśle mieściła się strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. 16 maja 1991 r. strażnica została przejęta przez Straż Graniczną i funkcjonowała do 21 września 2004 r., kiedy to została rozformowana.

3 maja 1946 r. grupa żołnierzy NSZ pod dowództwem Henryka Flame w celu zademonstrowania swojej siły zajęła miasto i urządziła w nim defiladę[22].

Wisła – Hotel „Gołębiewski”

Po 1945 r. większość przedwojennych pensjonatów upaństwowiono, przekazując je m.in. Funduszowi Wczasów Pracowniczych, a Wisła stała się najpopularniejszym ośrodkiem wypoczynkowym dla mieszkańców Górnego Śląska. Dalszy rozwój miejscowości nastąpił w latach 60. W 1962 r. Wisła otrzymała prawa miejskie, a równocześnie zaczęły powstawać pierwsze branżowe i zakładowe domy wypoczynkowe oraz ośrodki campingowe w Kopydle, Głębcach i Malince. Następne lata to sukcesywne otwieranie kolejnych kompleksów domów wczasowych: na stokach Jarzębatej (1971 r.), ośrodka wypoczynkowego „Partecznik” na stokach Czerhli (1975 r.), a w latach 80. domów wypoczynkowych na południowych stokach Bukowej.

Do 1954 r. była siedzibą gminy. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Równocześnie postępowały liczne inwestycje komunalne. W 1968 r. oddano do użytku drogę do Szczyrku przez Przełęcz Salmopolskaą, w 1972 r. oczyszczalnię ścieków, a w 1977 r. nowoczesny ośrodek zdrowia. W latach 90. powstało wiele prywatnych pensjonatów, a w Jaworniku otwarto hotel „Stok”. W 2003 r. miało miejsce otwarcie hotelu „Gołębiewski”[23], natomiast w 2021 roku otwarto hotel „Crystal Mountain”[24].

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Pełna lista zabytków:

Panorama Wisły w 1939
Muzeum Beskidzkie
Drewniany kościół Znalezienia Krzyża Świętego
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Obiekty nie wpisane do rejestru zabytków, mające jednak wartość historyczną to:

Inne atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

  • W Wiśle przy ul. 1 Maja znajduje się muzeum poświęcone Adamowi Małyszowi. Znajdują się w nim jego trofea, m.in. cztery Kryształowe Kule, oraz narty, na których skakał[26].
  • W Wiśle Łabajowie przy ul. Turystycznej 32 znajduje się galeria sztuki japońskiej, posiadająca zbiory ningyō (lalek japońskich), drzeworytów (w tym zbiory Hiroshige Andō), kimon (w tym kimon ślubnych), pasów obi oraz innych artefaktów japońskich.

Prasa i wydawnictwa[edytuj | edytuj kod]

Od czerwca 1993 r. do lutego 1999 r. w Wiśle wydawany był lokalny miesięcznik pt. Informator Miejski Wisły. Jego następcą od marca 1999 r. jest miesięcznik informacyjny Echo Wisły.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Religia w Wiśle.
Kościół ewangelicko-augsburski apostołów Piotra i Pawła

Wisła, zamieszkała przez górali śląskich, jest jednym z największych ośrodków luterańskich w Polsce i jedynym miastem, w którym wierni tego wyznania stanowią większość[27]. W Wiśle działa 5 parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (57,5% mieszkańców), 3 parafie Kościoła Rzymskokatolickiego (21,2% mieszkańców), działa tu także 10 zborów i placówek innych Kościołów protestanckich (6,2% mieszkańców) w tym: Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Zielonoświątkowy w RP, Zbór Stanowczych Chrześcijan w RP, Kościół Chrześcijan Baptystów w RP, Chrześcijański Kościół „Maranatha”, Zbór Poselstwa Czasów Końca, Zbór Ewangelii Łaski, Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, Kościół Wolnych Chrześcijan w RP, oraz 4 zbory Świadków Jehowy (Wisła–Centrum, Wisła–Głębce, Wisła–Malinka Dolna, Wisła–Malinka Górna)[28] (4,5% mieszkańców)[29], zgromadzających się w swoich dwóch Salach Królestwa (ul. Kędziorowska 4A, ul. Klonowa 2A)[30].

Według spisu ludności dokonanego w końcu XIX w. w Wiśle mieszkało 3980 protestantów, 240 katolików i 41 Żydów[31]. Kościoły ewangelikalne zostały założone na początku XX wieku przez emigrantów powracających z Ameryki.

Sport i rekreacja[edytuj | edytuj kod]

Budowana skocznia w Wiśle Malince (widok z góry)
Ośrodek narciarski Nowa Osada

Ośrodek skoków narciarskich. Na jej obszarze znajdują się dwie skocznie:

Podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży „Śląsk-Beskidy 2009” (15–20 lutego 2009 r.) odbywały się zawody w biegach narciarskich i biathlonie, tu też odbyła się ceremonia zamknięcia.

W Wiśle i jej bliskich okolicach znajduje się 7 większych ośrodków narciarskich:

Turyści wypoczywający w Wiśle mają do dyspozycji kilkadziesiąt kilometrów szlaków pieszych, prawie 30 wyciągów narciarskich (w tym 7 krzesełkowych) z ponad 20 km tras zjazdowych. Sportowcy, np. kadra polskich piłkarzy, wykorzystują Ośrodek Przygotowań Olimpijskich oraz miejscowe skocznie.

Pociąg Kolei Śląskich prowadzony lokomotywą Traxx E483 przejeżdża wiaduktem nad doliną Łabajowa, przed wjazdem na końcową stacje Wisła Głębce
DW942 pod skocznią narciarską Wisła Malinka

Piesze szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Trasy rowerowe[edytuj | edytuj kod]

Przez miasto przechodzą następujące trasy rowerowe:

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Wisła współpracuje z następującymi miastami i gminami:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Wisła w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Główny Urząd Statystyczny: Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. 2012-07-26. [dostęp 2013-08-25]. (pol.).
  3. Środowisko geograficzne polskiego Śląska Cieszyńskiego. W: Henryk Mróz: Śląsk Cieszyński, Środowisko naturalne. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1997, s. 24. ISBN 83-903589-9-9.
  4. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  5. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  6. Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 215. ISBN 978-83-933109-3-7.
  7. Szlak Niedźwiadka | Wisła | Perła Beskidów [dostęp 2021-09-08] (pol.).
  8. ::Wisła, Miejscowość turystyczna, Perła Beskidów, wisla.pl [dostęp 2021-09-08].
  9. Szlak Niedźwiadka – Szlak Niedźwiadka | Wisła | Perła Beskidów [dostęp 2021-09-08] (pol.).
  10. Poznaj Szlak Niedźwiadka w Wiśle – Victumania [dostęp 2021-09-08] (pol.).
  11. Gmina Miejska Wisła: Statut Miasta Wisła. 2013. [dostęp 2014-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  12. Gmina Miejska Wisła: Obwieszczenie dot. zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wisły. [w:] bip.wisla.pl [on-line]. 2009-02-24, 2009. [dostęp 2010-12-07].
  13. Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  14. Renata Czyż, Rękopisy i starodruki z wiślańskiej biblioteki Jana Śniegonia, w: Książka i szkoła w Wiśle w XIX wieku. 150 lat biblioteki Jana Śniegonia, pod red. Renaty Czyż i Danuty Szczypki, Wisła 2009, s. 39.
  15. Teresa Włodarska. Turystyczne wyprawy księcia Ludwika. „Materiały Muzeum Wnętrz Zamkowych w Pszczynie”. II, s. 83-93, 1983. Wydawnictwo Muzeum Wnętrz Zamkowych w Pszczynie. ISSN 0209-3162. (pol.). 
  16. Ludomir Sawicki. Szałaśnictwo na Śląsku Cieszyńskim. „Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne”. T. XIV, dział III, s. 137-183, 1919. Akademia Umiejętności, Kraków. (pol.). 
  17. a b Mirosław J. Barański: Beskid Śląski. Pasmo Baraniej Góry. Przewodnik turystyczny. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1994, s. 232-239, seria: Polskie góry. ISBN 83-7005-357-2.
  18. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  19. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  20. M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim, Lwów 1914, reprint Krosno 1998, ISBN 83-87282-44-8, s. 476.
  21. Dariusz Zalega „Gdy zmiotło trony” „Le monde diplomatique” listopad 2016, s. 37.
  22. J. Drużyńska, Stanisław M. Jankowski: Wyklęte życiorysy. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2009, s. 271. ISBN 978-83-7510-373-1.
  23. Wisła: Gołębiewski się rozrasta. gazetacodzienna.pl, 2007-07-20. [dostęp 2023-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  24. Ruszył 5-gwiazdkowy Crystal Mountain w Wiśle z 491 pokojami. W condo. e-hotelarz.pl, 2021-03-04. [dostęp 2023-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-16)].
  25. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 2 grudnia 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-12-03]
  26. Galeria Małysz - Sportowe trofea Adama Małysza. malysz.org. [dostęp 2023-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-02)].
  27. Artur Rumpel, Religie w Polsce, Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2009, s. 88.
  28. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-10-21].
  29. Marcin Żerański, Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy, Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 216, ISBN 978-83-933109-3-7.
  30. Lojalni i niezłomni dawniej i dziś, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 2004, s. 25–27.
  31. Wisła – Miasteczko wielu wyznań.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]