Wojna
Wojna (ang. war, fr. guerre, niem. Krieg, hiszp. guerra, łac. bellum) – zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi.
Wojna jest zjawiskiem społeczno-politycznym i jako taka jest obecna w historii człowieka od początków jego społecznej organizacji. Zasięg wojny jest zależny od stopnia rozwoju technologicznego.
Większość trwających obecnie lub w historii wojen było znacznie rozciągniętych w czasie, niektóre trwały po kilkadziesiąt lat. W historii odnotowane zostały z odniesieniem do czasu trwania: wojna siedmioletnia, wojna trzynastoletnia, wojna trzydziestoletnia czy nawet wojna stuletnia. Jednak są także wojny mające bardzo krótki czas trwania np. wojna sześciodniowa.
Dotychczas najokrutniejszą, najkrwawszą i obejmującą największy obszar wojną była II wojna światowa.
Pojęcie wojny w terminologii prawnej
Wojna w rozumieniu prawnym oznacza zerwanie stosunków pokojowych (w tym także stosunków dyplomatycznych) pomiędzy co najmniej dwoma państwami[1] i przejście do stosunków wojennych czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich działań skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Istniejącą wówczas między tymi państwami sytuację określa się jako stan wojny[2]. Konwencje haskie z 1899 i 1907 r. wymagają, by wojna rozpoczęła się oficjalnym jej wypowiedzeniem[3] przez jedno z państw. Państwa toczące wojnę zobowiązane są do zachowywania humanitarnych zasad (jak zakaz stosowania broni masowego rażenia czy złego traktowania jeńców i ludności cywilnej)[4][5] i do uszanowania neutralności pozostałych państw.
Również dobra kultury w czasie wojny powinny być ochraniane[6].
Wojnę kończy zwykle zawarcie pokoju, choć brak jednoznacznych reguł zakończenia, poza tym, że zakazane jest zawojowanie, zaś okupacja może być tylko przejściowa.
- Definicje według różnych autorów
Hugo Grocjusz przez pojęcie wojny rozumiał stan, w jakim znajdują się toczący spór przy użyciu siły (Bellum est status per vim certantium qua tales sunt)[7].
Według XIX-wiecznego teoretyka wojny Carla von Clausewitza wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami oraz aktem przemocy, mającym na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli.
Zygmunt Cybichowski opisywał wojnę w najogólniejszym znaczeniu jako przeciwieństwo pokoju, w ściślejszym i bardziej rozpowszechnionym jako walkę orężną, a biorąc pod uwagę, że między wypowiedzeniem wojny a rozpoczęciem walki może upłynąć czas przez wojnę rozumiemy w tym wypadku stan, w którym wolno wojować[8].
Ludwik Ehrlich za wojnę uważa stan walki przede wszystkim za pomocą publicznej siły zbrojnej między dwoma lub więcej podmiotami prawa narodów albo przynajmniej grupami mającymi charakter podmiotów prawa wojny, przy zerwaniu stosunków pokojowych między stronami. Remigiusz Bierzanek jako stan walki orężnej między państwami, przeciwstawiany stanowi pokoju[9].
Wojna a konflikt zbrojny
Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nie uznane za podmioty prawa międzynarodowego.
Przykładem konfliktu zbrojnego są walki toczone przez organizację Tamilskie Tygrysy, która miała na celu utworzenie w północnej części Sri Lanki niepodległego państwa tamilskiego – Ilamu. Mimo iż siejącym terror bojownikom udało się zapanować nad pokaźną częścią terytorium Sri Lanki, to utworzone przez nich państwo nie jest uznawane za podmiot prawa międzynarodowego, podobnie jak zbrojna formacja Tamilskich Tygrysów, która ponadto została uznana przez USA oraz UE za organizację terrorystyczną.
Każdy konflikt zbrojny może potencjalnie przekształcić się w wojnę.
Wojna energetyczna i informacyjna
Wojny czasami są dzielone na dwie kategorie: wojny energetyczne i wojny informacyjne. W wojnach energetycznych walczy się z budowlami, zasobami surowcowymi i oporem czynnika ludzkiego, a w wojnie informacyjnej z zasobami informacyjnymi wroga. Różnica polega na stopniu stechnicyzowania użytej broni. W wojnach informacyjnych obezwładnia się przeciwnika informacją – działaniami wywiadu, agentury, propagandą i manipulacją, a potem bierze się go w poddaństwo. W wojnie informacyjnej zniewala się społeczeństwo stopniowo. Polem walki są tu systemy przetwarzające informacje (np. mózgi, komputery).
Przykładem wojny informacyjnej może być zimna wojna, jaka miała miejsce między USA i ZSRR po II wojnie światowej. W wojnie tej nie doszło do otwartych działań zbrojnych między głównymi stronami konfliktu (prowadzone były wojny zastępcze), miała ona głównie charakter wojny informacyjnej. Może istnieć także sytuacja, gdy w jakiejś wojnie występują zarówno elementy wojny energetycznej, jak i informacyjnej[10].
Rodzaje wojen
 |
Ta sekcja od 2017-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Najczęściej wojny dzieli się na[potrzebny przypis]:
- Wojny światowe – konflikty zbrojne, w których uczestniczy większość państw świata.
- Wojny błyskawiczne (Blitzkrieg) – błyskawiczne uderzenie wojskowymi siłami zbrojnymi (powietrznymi, morskimi i lądowymi) na dany kraj.
- Wojny pozycyjne – walczące strony zajmują silnie umocnione pozycje (okopy, zasieki).
- Wojny zastępcze – państwa rozstrzygają spór zastępczo za pomocą działań na terenie państw trzecich.
- Wojny biologiczne – prowadzone przy użyciu mikroorganizmów.
- Wojny totalne – prowadzone przy pełnym zaangażowaniu społeczeństwa i pełnym poświęceniu środków gospodarczych.
- Zimne wojny – długotrwały stan napięcia między państwami.
- Wojny prewencyjne – podjęte w celu uprzedzenia ataku przeciwnika.
- Wojny lokalne – prowadzone niedużym nakładem sił i środków oraz na stosunkowo niedużym terytorium.
- Dżihad (święte wojny) – wszelkie starania podejmowane w imię szerzenia i umacniania islamu. Zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie islamu, jak i wewnętrzne zmagania wyznawcy.
- Wojny jądrowe (atomowe, nuklearne) – użycie broni jądrowej na masową skalę w trakcie działań wojennych.
- Wojny manewrowe – walki zbrojne prowadzone są przy szerokim stosowaniu manewru sił i środków w powietrzu (a także w kosmosie), na lądzie i morzu.
- Wojny radiowe – ukrywanie sił i środków własnych, poprzez całokształt przedsięwzięć uniemożliwiających lub ograniczających efektywne stosowanie środków radioelektronicznych przez przeciwnika.
- Wojny psychologiczne – system zabiegów propagandowych stosowanych w celu wywarcia wpływu na społeczeństwo przeciwnika i pozyskania go do realizacji własnych celów strategicznych.
- Wojny sukcesyjne – między pretendentami do tronu po zmarłym władcy.
- Wojny globalne – obejmujące swoim zasięgiem obszar całej kuli ziemskiej.
- Wojny hegemoniczne – między dominującym w międzynarodowym systemie mocarstwem lub mocarstwami a rosnącym konkurentem lub konkurentami (pretendentami do hegemonii).
- Wojny domowe – stronami są obywatele jednego państwa, plemienia lub grupy etnicznej.
- Wojny cybernetyczne – wykorzystanie komputerów, internetu i innych środków przechowywania lub rozprzestrzeniania informacji w celu przeprowadzania ataków na systemy informatyczne przeciwnika.
- Wojny asymetryczne – starcie dwóch odmiennych typów organizacji, sposobów myślenia i działania, a także sposobów życia.
- Wojny sprawiedliwe – koncepcja filozoficzna
- Wojny obronne – prowadzone w samoobronie przeciw obcej inwazji.
- Wojny rakietowo-jądrowe – prowadzone przy pomocy masowych działań zbrojnych przy użyciu broni rakietowej i rakietowo-jądrowej.
- Wojny celne – stan, w którym dwa państwa lub bloki państw podwyższają wobec siebie stawki celne, dążąc do wywarcia nacisku na stronę przeciwną lub zachwiania podstaw gospodarki oponenta.
- Wojny kolonialne – toczone w koloniach danego państwa lub o kolonie z innymi państwami.
- Wojny trzeciej fali – polegające na precyzji w określaniu celu oraz dostosowywaniu do niego środków tak, aby zminimalizować straty; wiedza, informacje, dane zaczynają rywalizować z bronią.
- Wojny religijne – w głównej mierze motywowane przyczynami religijnymi.
- Wojny uprzedzające – wojny, które uprzedzająco „łamią pokój”.
- Wojny powietrzne – odbywające się w przestrzeni powietrznej, przy pomocy statków powietrznych (pojedynczych samolotów, śmigłowców i bezzałogowych statków powietrznych).
- Wojny morskie – odbywające się na morzu.
- Wojny kosmiczne – odbywające się w przestrzeni kosmicznej.
- Wojny informatyczne
- Wojny energetyczne
- Wojny informacyjne
- Wojny hybrydowe – połączenie wojny konwencjonalnej, nieregularnych działań zbrojnych (partyzanci, terroryści) i wojny cybernetycznej. Przykładem są wydarzenia na Ukrainie w roku 2014[11].
- Wojny napastnicze
- Wojny legalne
- Wojny niebezpośrednie
- Wojny konwencjonalne – przy użyciu broni konwencjonalnej i taktyki walki między państwami w otwartej konfrontacji.
- Wojny nielegalne
- Wojny agresywne – zbrojne napaści jednego lub kilku państw na inne.
- Wojny lądowe – odbywają się na lądzie.
- Wojny niesprawiedliwe – koncepcja filozoficzna
Wojna w sztuce
- Wojnie swój cykl „Okropności wojny” zadedykował hiszpański malarz i rytownik Francisco Goya,
- Tematowi wojny swój cykl rysunków pt. „Wojna” poświęcił polski malarz Artur Grottger[12].
Zobacz też
- agresja
- casus belli
- casus foederis
- ius ad bellum
- konflikty zbrojne w historii Polski
- polemologia
- powstanie
- prawo konfliktów zbrojnych (ius in bello)
- rewolucja
- stan wojenny
- strona walcząca
- ultimatum
- taniec wojenny
- żołnierz
Przypisy
- ↑ Kryterium to bywa sporne, gdyż od dawna znane jest pojęcie wojny domowej między mieszkańcami tego samego państwa. Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna określa wojnę jako okres orężnej walki między ludami, państwami lub partiami w samym państwie (wojna domowa), celem zmuszenia przeciwnika do uznania swych żądań czy programów (Wojna, pisownia uwspółcześniona). Pojęcie wojny domowej jest uznawane w prawie międzynarodowym, Konwencja o określeniu napaści (1933) głosi, że uzasadnieniem napaści nie mogą być m. in. zamieszki wywołane przez strajki, rewolucje, kontrrewolucje lub wojny domowe (fr. les troubles provenant de greves, revolutions, contre-revolutions ou guerre civile, ang. disturbances due to strikes, revolutions, counter-revolutions, or civil war).
- ↑ Stan wojny nie zawsze jest równoznaczny z walką zbrojną i odwrotnie. Mogą bowiem toczyć się działania wojenne bez formalnego aktu wypowiedzenia wojny, lub może istnieć stan wojny, gdy nie toczy się już walka zbrojna. (Stan wojny a stan wojenny – zagadnienia formalno-prawne).
- ↑ Obecnie wypowiedzenie wojny jest rzadko stosowane wobec potępienia wojny przez Pakt Brianda-Kellogga i zakaz grożenia użyciem siły w Karcie Narodów Zjednoczonych.
- ↑ Obowiązek taki istnieje bez względu na okoliczności rozpoczęcia wojny o czym mówi art. 2 wspólny dla wszystkich czterech konwencji genewskich z 1949 r. : Konwencja niniejsza będzie miała zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego konfliktu zbrojnego między dwiema lub więcej niż dwiema Wysokimi Umawiającymi się Stronami, nawet gdyby jedna z nich nie uznała stanu wojny. Ustęp 5 preambuły I Protokołu dodatkowego (1977), mówi, że postanowienia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. i niniejszego Protokołu muszą być w pełni stosowane we wszelkich okolicznościach wobec wszystkich osób chronionych przez te dokumenty, bez rozróżnienia na niekorzyść wynikającego z charakteru lub przyczyn konfliktu zbrojnego albo motywów głoszonych lub przypisywanych Stronom konfliktu.
- ↑ Już Deklaracja petersburska z 1868 mówiła jedynym legalnym celem, jaki państwa winny sobie stawiać w czasie wojny, jest osłabienie sił zbrojnych nieprzyjaciela (Dopuszczalność pozbawienia życia kombatanta w świetle międzynarodowego prawa humanitarnego s. 210).
- ↑ Konwencja haska z 1954 r. o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego (Dz.U. 1957 nr 46 poz. 212)
- ↑ De jure belli ac pacis libri tres księga I, rozdział I, paragraf 2.1
- ↑ Encyklopedja podręczna prawa publicznego, Warszawa 1930, tom 2, s. 1128, hasło Wojna.
- ↑ Edward Czesław Muszalski, Sytuacja polsko-litewska, ani wojna, ani pokój. P. też Militaryzacja i zbrojenia kosmosu s.153.
- ↑ Rafał Brzeski, Wojna informacyjna, Warszawa 2006.
- ↑ Ukraińska wojna hybrydowa [1].
- ↑ Wiesław Juszczak, Artur Grottger, Pięć cyklów, Warszawa: Arkady, 1959, s. 19.
Bibliografia
- John Keegan, Historia wojen, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
Linki zewnętrzne
- Seth Lazar: War. Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2016-05-03. [dostęp 2017-12-30]. (ang.).
- The Philosophy of War, Internet Encyclopedia of Philosophy