Worczakowate
| Gnaphosidae | |
| Pocock, 1898 | |
 Worczak zagnietek | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Entelegynae |
| (bez rangi) | Dionycha |
| Rodzina |
worczakowate |
| Zasięg występowania | |
| |
Worczakowate (Gnaphosidae) – rodzina pająków z podrzędu Opisthothelae i infrarzędu Araneomorphae. Grupa kosmopolityczna, obejmująca około 2250 opisanych gatunków, sklasyfikowanych w ponad 130 rodzajach. Żyją głównie na ziemi, w ściółce i pod korą. Aktywnie polują na ofiary.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Pająki te osiągają od 3 do 17 mm długości ciała. Ubarwione są zwykle w różnych odcieniach szarości, brązu i czerni. Ich jajowaty w zarysie, równomiernie wypukły i raczej niski karapaks zaopatrzony jest zwykle w wyraźną jamkę tułowiową. Ośmioro małych oczu ustawionych jest w dwóch rzędach po dwie pary. Oczy w przednim rzędzie są zaokrąglone[1], natomiast te w parze tylno-środkowej są wyraźnie spłaszczone, szczelinowate lub mają nieregularną formę[1][2]. Oczy przednio-środkowej pary są ciemne, natomiast wszystkich pozostałych par cechują się srebrzystym połyskiem[1][3]. Przysadziste, krótkie szczękoczułki mają na krawędzi przedniej ząbki, a na tylnej piłkowany kil lub zaokrąglone blaszki. Szczęki zaopatrzone są w serrule[1]. Endyty są skośnie lub poprzecznie wklęśnięte na spodzie[1][3]. Płaskie sternum ma kształt jajowaty ze spiczastym wierzchołkiem. Nogogłaszczki samicy mają kolczaste stopy zwieńczone delikatnie ząbkowanymi pazurkami. Odnóża kroczne zwykle są krótkie i tęgie. Kolejność odnóży od najdłuższej do najkrótszej pary przedstawia się następująco: IV, I, II, III. Stopy zwieńczone są parą pazurków i przypazurkowymi kępkami włosków, a te dwóch pierwszych par często mają gęste skopule[1].
Owłosiona opistosoma (odwłok) ma kształt wydłużony do owalnego i na przedniej krawędzi zaopatrzona jest w klaster sterczących, zakrzywionych szczecinek. U niektórych samców na przedzie opistosomy może występować skutum (zesklerotyzowana tarczka). Tchawki występują tylko w opistosomie, a ich przetchlinka leży blisko kądziołków przędnych. Siteczko przędne nie występuje. Duże, cylindryczne, równolegle ustawione i zwykle wyraźnie odseparowane kądziołki przędne przedniej pary pozbawione są pierścieni dystalnych, a ich gruszkowate gruczoły przędne są silnie powiększone, o poszerzonych podstawach i szczelinowatych otworach[1]. Przednie kądziołki zwykle są dłuższe od tylnych[4][3].
Nogogłaszczki samca zwykle mają na goleni przysadzistą, spiczastą apofizę retrolateralną. Aparat kopulacyjny samca odznacza się wypukłym bulbusem, dużym tegulum, mniejszym subtegulum i smukłym embolusem. Na płytce płciowej samicy występuje wyraźne, oskórkowe obrzeżenie[1].
Biologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele rodziny to wolno żyjący, aktywnie polujący drapieżnicy[1][4][2]. Większość gatunków wędruje nocą, zaś za dnia ukrywa się w jedwabistym oprzędzie[2], ale są również gatunki prowadzące aktywność dzienną[4], w tym preferujące duże nasłonecznienie[2]. Większość bytuje na powierzchni gruntu, w ściółce lub pod korą[4].
Samice zwykle ukrywają kokony jajowe pod ziemią lub pod kamieniami[1][2]. U części gatunków jedwabisty lub wykonany z przypominającego papier materiału kokon jajowy jest umieszczany w większej komórce oprzędu, w którym może pozostawać samica celem jego ochrony[2].
Takson kosmopolityczny[1]. W Polsce stwierdzono 51 gatunków[4] (zobacz: worczakowate Polski).
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Takson ten wprowadzony został w 1898 przez Reginalda Innesa Pococka[5]. Został znacząco zredefiniowany przez Normana I. Platnicka w 1990 roku[6]. Według wyników analizy filogenetycznej Martina Ramireza z 2014 stanowią grupę siostrzaną Prodidromidae[7], a według wyników analizy filogenetycznej Warda Wheelera i współpracowników z 2017 roku grupę siostrzaną Phrurolithidae[8].
Do 2018 roku opisano 2223 gatunki współczesne i 25 gatunków wymarłych, sklasyfikowanych w 129 rodzajach współczesnych i 6 rodzajach wymarłych[9][10]:
- Allomicythus Ono, 2009
- Allozelotes Yin & Peng, 1998
- Amazoromus Brescovit & Höfer, 1994
- Amusia Tullgren, 1910
- Anagraphis Simon, 1893
- Aneplasa Tucker, 1923
- Anzacia Dalmas, 1919
- Aphantaulax Simon, 1878
- Apodrassodes Vellard, 1924
- Apodrassus Chamberlin, 1916
- Apopyllus Platnick & Shadab, 1984
- Aracus Thorell, 1887
- Arauchemus Ott & Brescovit, 2012
- Arboricaria Bosmans, 2000
- Asemesthes Simon, 1887
- Asiabadus Roewer, 1961
- Australoechemus Schmidt & Piepho, 1994
- Benoitodes Platnick, 1993
- Berinda Roewer, 1928
- Berlandina Dalmas, 1922
- Cabanadrassus Mello-Leitão, 1941
- Callilepis Westring, 1874
- Callipelis Zamani & Marusik, 2017
- Camillina Berland, 1919
- Canariognapha Wunderlich, 2011
- †Captrix Petrunkevitch, 1942
- Ceryerda Simon, 1909
- Cesonia Simon, 1893
- Chatzakia Lissner & Bosmans, 2016
- Civizelotes Senglet, 2012
- Cladothela Kishida, 1928
- Coillina Yin & Peng, 1998
- Coreodrassus Paik, 1984
- Cryptodrassus Miller, 1943
- Cubanopyllus Alayón & Platnick, 1993
- Diaphractus Purcell, 1907
- Drassodes Westring, 1851
- Drassodex Murphy, 2007
- †Drassyllinus Wunderlich, 1988
- Drassyllus Chamberlin, 1922
- Echemella Strand, 1906
- Echemographis Caporiacco, 1955
- Echemoides Mello-Leitão, 1938
- Echemus Simon, 1878
- Eilica Keyserling, 1891
- Encoptarthria Main, 1954
- †Eognaphosops Wunderlich, 2011
- †Eomactator Petrunkevitch, 1958
- Epicharitus Rainbow, 1916
- Fedotovia Charitonov, 1946
- Gertschosa Platnick & Shadab, 1981
- Gnaphosa Latreille, 1804
- Haplodrassus Chamberlin, 1922
- Hemicloea Thorell, 1870
- Herpyllus Hentz, 1832
- Heser Tuneva, 2004
- Hitobia Kamura, 1992
- Homoeothele Simon, 1908
- Hongkongia Song & Zhu, 1998
- Hypodrassodes Dalmas, 1919
- Ibala Fitzpatrick, 2009
- Intruda Forster, 1979
- Iranotricha Zamani & Marusik, 2018
- Kaitawa Forster, 1979
- Kishidaia Yaginuma, 1960
- Ladissa Simon, 1907
- Laronius Platnick & Deeleman-Reinhold, 2001
- Latonigena Simon, 1893
- Leptodrassex Murphy, 2007
- Leptodrassus Simon, 1878
- Leptopilos Levy, 2009
- Litopyllus Chamberlin, 1922
- Macarophaeus Wunderlich, 2011
- Marjanus Chatzaki, 2018
- Matua Forster, 1979
- Megamyrmaekion Reuss, 1834
- Micaria Westring, 1851
- Microdrassus Dalmas, 1919
- Microsa Platnick & Shadab, 1977
- Micythus Thorell, 1897
- Minosia Dalmas, 1921
- Minosiella Dalmas, 1921
- Montebello Hogg, 1914
- Nauhea Forster, 1979
- Neodrassex Ott, 2012
- Nodocion Chamberlin, 1922
- Nomisia Dalmas, 1921
- Nopyllus Ott, 2014
- Notiodrassus Bryant, 1935
- Odontodrassus Jézéquel, 1965
- Orodrassus Chamberlin, 1922
- †Palaeodrassus Petrunkevitch, 1922
- Parabonna Mello-Leitão, 1947
- Parasyrisca Schenkel, 1963
- Phaeocedus Simon, 1893
- Poecilochroa Westring, 1874
- Pseudodrassus Caporiacco, 1935
- Pterotricha Kulczyński, 1903
- Pterotrichina Dalmas, 1921
- Sanitubius Kamura, 2001
- Scopoides Platnick, 1989
- Scotocesonia Caporiacco, 1947
- Scotognapha Dalmas, 1920
- Scotophaeus Simon, 1893
- Sergiolus Simon, 1892
- Sernokorba Kamura, 1992
- Setaphis Simon, 1893
- Shaitan Kovblyuk, Kastrygina & Marusik, 2013
- Shiragaia Paik, 1992
- Sidydrassus Esyunin & Tuneva, 2002
- Smionia Dalmas, 1920
- Sosticus Chamberlin, 1922
- Symphanodes Rainbow, 1916
- Synaphosus Platnick & Shadab, 1980
- Talanites Simon, 1893
- Talanitoides Levy, 2009
- Titus O. Pickard-Cambridge, 1901
- Trachyzelotes Lohmander, 1944
- Trephopoda Tucker, 1923
- Trichothyse Tucker, 1923
- Turkozelotes Kovblyuk & Seyyar, 2009
- Urozelotes Mello-Leitão, 1938
- Vectius Simon, 1897
- Verita Ramírez & Grismado, 2016
- Xenoplectus Schiapelli & Gerschman, 1958
- Xerophaeus Purcell, 1907
- Xizangia Song, Zhu & Zhang, 2004
- Zelanda Özdikmen, 2009
- Zelominor Snazell & Murphy, 1997
- Zelotes Gistel, 1848
- †Zelotetis Wunderlich, 2011
- Zelotibia Russell-Smith & Murphy, 2005
- Zelowan Murphy & Russell-Smith, 2010
- Zimiromus Banks, 1914
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k R. Jocqué, A.S. Dippenaar-Schoeman: Spider Families of the World. Tervuren: Musée Royal de l'Afrique Central, 2006, s. 128-129.
- ↑ a b c d e f M.J. Roberts: Spiders of Britain & Northern Europe. London: HarperCollins, 1995, s. 147-148, seria: Collins Field Guide.
- ↑ a b c S. Almquist. Swedish Araneae, part 2--families Dictynidae to Salticidae. „Insect Systematics & Evolution, Supplement”. 63, s. 285-601, 2006.
- ↑ a b c d e Marek Żabka: Rząd: pająki — Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 97. ISBN 978-83-01-16568-0.
- ↑ R. I. Pocock. The Arachnida from the province of Natal, South Africa, contained in the collection of the British Museum. „Annals and Magazine of Natural History”. (7) 2 (9), s. 197-226, 1898.
- ↑ N.I. Platnick. Spinneret morphology and the phylogeny of ground spiders (Araneae, Gnaphosoidea). „American Museum Novitates”. 2978, s. 1-42, 1990.
- ↑ M.J. Ramírez. The morphology and phylogeny of dionychan spiders (Araneae: Araneomorphae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 390, s. 1-374, 2014. DOI: 10.1206/821.1.
- ↑ Ward C. Wheeler i inni, The spider tree of life: phylogeny of Araneae based on target-gene analyses from an extensive taxon sampling. Cladistics, wyd. 6, t. 33, 2017, s. 576-616, DOI: 10.1111/cla.12182.
- ↑ Gnaphosidae. „World Spider Catalogue”, 2018. American Museum of Natural History: World Spider Catalog Association. DOI: 10.5531/db.iz.0001. [dostęp 2018-08-09].
- ↑ Jason A. Dunlop, David Penney, Denise Jekel, z dodatkowym wkładem: Lyall I. Anderson, Simon J. Braddy, James C. Lamsdell, Paul A. Selden, O. Erik Tetlie: A summary list of fossil spiders and their relatives. [w:] World Spider Catalog [on-line]. Natural History Museum Bern, 2018. [dostęp 2018-08-14].