Wróbel (ptak)
| {{{nazwa łacińska}}}[1] | |
| {{{zoolog}}} | |
| [[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|]] | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
Wróbel domowy (Passer domesticus), wróbel zwyczajny - mały ptak osiadły z rodziny wróbli, zamieszkujący Europę i Azję. Pierwotnie ptak półpustyń i stepów, pochodzi prawdopodobnie z Półwyspu Arabskiego i Azji Mniejszej. Skolonizował ludzkie osiedla wraz z rozwojem rolnictwa, prawdopodobnie przed kilkoma tysiącami lat. Występuje wszędzie tam, gdzie mieszka człowiek. Introdukowany (celowo lub przypadkiem) w Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii.
W Polsce obecnie bardzo liczny ptak lęgowy, jednak jeszcze w czasach króla Augusta Mocnego wróbla domowego w naszym kraju nie obserwowano.[2]
- Cechy gatunku
- Krępy, o stosunkowo dużej głowie i mocnym dziobie. U samca wierzch ciała brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary. Policzki szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu czarny śliniak. Na policzku, w odróżnieniu od mazurka, brak czarnej plamki, a na skrzydle tylko jedna biała pręga. Dziób w okresie lęgowym czarny, a poza nim szary. Nogi brązowe lub różowe. Samice o szarobrązowym upierzeniu, na grzbiecie paskowanym, bez wyraźnych cech charakterystycznych. Nad okiem nie zawsze wyraźna jaśniejsza brew. Nogi różowe, dziób szary. Młode podobne do samic. Podgatunek P. domesticus italiae (występujący na Półwyspie Apenińskim) od podgatunku nominatywnego P. domesticus domesticus różni się jednolicie brązowym wierzchem głowy i karkiem oraz białymi policzkami.
- Wymiary średnie
- dł. ciała ok. 14-15 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 21 cm
waga ok. 30 g - Biotop
- Osiedla ludzkie i ich najbliższe otoczenie.
- Gniazdo
- W szczelinach budynków, pod dachami, w dziuplach i skrzynkach lęgowych, w gniazdach jaskółek i bocianów. Ma kształt kuli z bocznym wejściem i jest uwite ze źdźbeł trawy, słomy, piór. Taki sposób budowy gniazda (zakrytego od góry dla ochrony przed słońcem) jest rzadko spotykany w klimacie umiarkowanym i wskazuje na obce pochodzenie wróbla z klimatu znacznie cieplejszego niż nasz.
- Jaja
- Od 2 do 4 lęgów w roku. Od kwietnia do sierpnia składa po 5-6 jaj w zniesieniu, o średnich wymiarach 23x15 mm, o tle białym, niebiesko-białym, bladozielonym lub szarym z plamami jasnoszarymi.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 13-14 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 17 dniach.
- Pożywienie
- Głównie nasiona zbóż, chwastów, drzew i krzewów, a wiosną drobne owady.
- Ochrona
- Wróbel jest w Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. W Europie populacja wróbli zmniejsza się, np. w Wielkiej Brytanii i Holandii od lat 80. spadła niemal dwukrotnie i gatunek jest tam uznawany za zagrożony. Prawdopodobne, że taki spadek liczebności ma miejsce również w Polsce, ale wobec braku wyników długookresowych badań naukowych trudno to jednoznacznie stwierdzić[3][4]. Nie wiadomo, co dokładnie jest przyczyną zmniejszania liczebności; najprawdopodobniej wchodzi w grę splot kilku czynników, wśród których wymienia się:
- nieprzystosowanie do chłodnego i wilgotnego klimatu Europy północnej (duża śmiertelność w czasie zim oraz deszczowego i chłodnego lata)
- spadek ilości owadów wskutek skażenia chemicznego gleby i większej intensywności zabiegów rolniczych i ogrodniczych
- spadek ilości łatwo dostępnego dla ptaków owsa w wyniku rewolucji motoryzacyjnej i zniknięcia z ulic pojazdów zaprzęgowych, z reguły zaopatrzonych w karmę dla konia[4]
- drapieżnictwo (sroki, wrony, koty domowe, krogulce, puszczyki)
- epidemie chorób i pasożytów
- konkurencja innych ptaków (np. gołębi) o pokarm
- coraz mniej miejsc lęgowych (renowacje budynków, ocieplanie elewacji itp.)
- ogólny wzrost higieny i tzw. "teoria worków foliowych" - człowiek szczelnie opakowuje swoje śmieci i ptaki mają trudniejszy dostęp do potencjalnego źródła pokarmu.
- Prowadzone są badania naukowe mające wyjaśnić, czy zmniejszyła się produktywność lęgowa wróbli (tzn. czy mniej piskląt dożywa dorosłości), czy też wzrosła śmiertelność dorosłych ptaków.
- Tępienie wróbli
- W przeszłości ptakom tym przypisywano znaczny udział w stratach zasiewów na polach, dlatego m.in. w języku polskim kukły mające za zadanie odstraszać ptactwo na świeżo zasianych polach nazywane są "strachami na wróble" (za to nazwa angielska, scarecrow, oznacza "strach na wrony").
- W roku 1958 chiński przywódca komunistyczny Mao Zedong ogłosił program "Tygrys robi wielki skok naprzód", w ramach którego - m.in. w oparciu o hasło, iż gospodarką dowodzą "generał żelazo, generał węgiel i generał zboże" doprowadzono do zniszczenia znacznych ilości narzędzi rolniczych, które w wiejskich dymarkach przetopiono na surowe i bezwartościowe żelazo. To poskutkowało drastycznym spadkiem plonów, o który Mao Zedong obwinił wróble i rozkazał rok później wszystkim Chińczykom je wytępić[5]. W wyniku tej akcji, podczas której wszystkie napotkane ptaki nieustannie płoszono tak, że po kilkudziesięciominutowym[6] przebywaniu w powietrzu spadały na ziemię martwe z wycieńczenia, w ciągu kilku dni wytępiono prawie wszystkie wróble w Chinach.
- Skutki tych działań Chiny odczuły rok później z powodu plagi owadów. Ich gąsienice, pozbawione naturalnego wroga, rozpleniły się i wyjadły plony. W kraju zapanowała trzyletnia klęska głodu - umarło 43 mln ludzi, ok. 20 milionów uwięziono za drobne kradzieże żywności.
- Przypisy
- ↑ {{{nazwa łacińska}}}, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Dariusz Graszka-Petrykowski Ptaki, KDC, Warszawa 2005, s. 276
- ↑ cząstkowe badania prowadzone przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków w ramach akcji Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych wskazują, że na przestrzeni siedmiu lat (od 2000 do 2006) liczebność wróbli mogła spaść w Polsce o około 14%
- ↑ a b Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków - "Wróbel - Ptak Zimy 2008"
- ↑ wraz z wróblami rozkazał tępić szczury, muchy i komary
- ↑ wróbel w normalnych warunkach nie lata nigdy dłużej niż kilka minut, zazwyczaj po krótkim locie przysiada
Zobacz też: ptaki Polski