Wrzeszcz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Jakub10193 (dyskusja | edycje) o 18:02, 5 mar 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Wrzeszcz
Część miasta Gdańska
Ilustracja
Współczesne centrum Wrzeszcza, aleja Grunwaldzka
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Miasto

Gdańsk

Data założenia

XIII–XIV w.

W granicach Gdańska

17 marca 1814[1]

Powierzchnia

10,0 km²

Populacja (2009)
• liczba ludności


51 744[2]

• gęstość

5174 os./km²

Położenie na mapie Gdańska
Położenie na mapie
54°22′55″N 18°36′35″E/54,381944 18,609722
Multimedia w Wikimedia Commons

Wrzeszcz (niem. Langfuhr[3]) – część miasta Gdańska, znajdująca się na północ od Śródmieścia, nad strugą Strzyżą. Od 2010 jej terytorium jest podzielone pomiędzy dwie dzielnice: Wrzeszcz Dolny i Wrzeszcz Górny[4].

Etymologia nazwy

Dawne nazwy: Vriest, Vriezst (1263), Vryst (1342), Langenfort (1404), Lange Vore (1480), Langen Furth (1778), Langefurt (1780), Lange Fuhre (1822), Danzig – Langfuhr (1906), Lęgfor (1923)[1], w niektórych źródłach Langfur[5]

Nazwa Wrzeszcz pochodzi od dawniejszych nazw Wrest i Wrzost, która z kolei oznacza wrzos (niegdyś na tych terenach istniał las z wrzosowiskiem).

Z dokumentu księcia Świętopełka wystawionego w dniu św. Katarzyny 25 listopada 1263 wynika, że dawna nazwa brzmiała Vriezst. W 1404 osadę nazwano Langfuhr[6] – w tym czasie Krzyżacy mieli w niej swoje folwarki.

Langfuhr w języku niemieckim oznacza „długi przejazd” (tu: „długi podjazd”, co miało odnosić się do faktu, że położenie Wrzeszcza wyznaczało skrzyżowanie ówczesnych ciągów komunikacyjnych[potrzebny przypis]). Według innych źródeł nazwa ta znaczyła „długi bród” i odnosiła się do konieczności przeprawy przez potoki: Królewski, Strzyży i Jaśkowej Doliny w drodze z Gdańska do Oliwy[7].

28 marca 1949 r. ustalono urzędową polską nazwę miejscowości – Wrzeszcz, określając drugi przypadek jako Wrzeszcza, a przymiotnik – wrzeszczański[3].

Historia

Po raz pierwszy osada została wspomniana z dokumencie księcia Świętopełka w dniu św. Katarzyny 25 listopada 1263[6]. W XIII wieku była własnością kościoła św. Katarzyny. W 1345 Wrzeszcz został przejęty przez Zakon Krzyżacki (komturia gdańska). Od 1404 wieś na prawie chełmińskim. Na początku XV wieku w osadzie Krzyżacy mieli swoje folwarki[6]. Od XV do XVIII wieku własność patrycjuszowska. W 1772 został włączony do Królestwa Prus, od 1807 wieś w obrębie Wolnego Miasta Gdańska[1]. W 1809 liczył zaledwie 908 mieszkańców.

Od XVII wieku we Wrzeszczu mieli własny cmentarz Żydzi[8].

Wrzeszcz został administracyjnie przyłączony do miasta 17 marca 1814[1].

Do lat 70. XIX w. Wrzeszcz miał charakter letniskowy (w 1837 założono jeden z pierwszych w Europie miejski Park Jaśkowej Doliny, istniały tu liczne dwory i podmiejskie posiadłości), bardziej intensywna zabudowa istniała przy głównym trakcie łączącym Gdańsk z Oliwą (Hauptstraße, obecna al. Grunwaldzka i dalej Pelonken, ul. Polanki). Działały tu pojedyncze folwarki i zakłady przemysłowe (cegielnia, gorzelnie, browary, piekarnia) oraz młyny, kuźnice i fabryki popiołu, wykorzystujące wody wrzeszczańskich potoków.

W 1864 regularnie zaczął jeździć z Gdańska do Sopotu omnibus konny. W 1870 powstała tu linia kolejowa z dworcem Gdańsk Wrzeszcz, w 1873 zbudowano linię tramwaju konnego i otwarto browar w Kuźniczkach. W 1896 zbudowano linię tramwaju elektrycznego łączącego Wrzeszcz z Gdańskiem.

Rynek we Wrzeszczu, ok. 1900

Gwałtowny rozwój dzielnicy nastąpił na przełomie XIX i XX w. Od 1893 rozpoczęto doprowadzanie sieci wodno-kanalizacyjnej do wszystkich budynków. W okresie 1899–1914 częściowo zeletryfikowano dzielnicę prądem z miejskiej elektrowni na Ołowiance, w 1904 podłączono do sieci gazowej. W 1906 przy ówczesnej ul. An der Abstmühle (dziś Leczkowa) powstał okazały gmach szkolny, obecnie Centrum Szkolenia Nauczycieli.

W latach 1913–1917 poprowadzono po nasypie linię kolejową i zbudowano wiadukty nad obecnymi al. Hallera, ul. Miszewskiego-Wyspiańskiego i Wajdeloty. 6 października 1899 poświęcono kościół ewangelicki przy ul. Sobótki 20 (Am Johannisberg)[9], w styczniu 1911 ukończono budowę świątyni katolickiej przy ul. ks. Zator-Przytockiego (Schwarzer Weg)[10] W 1904 założono Królewską Wyższą Szkołę Techniczną (Königliche Technische Hochschule zu Danzig), istniejącą do dziś jako Politechnika Gdańska, najstarsza w granicach współczesnej Polski. W 1905 dzielnica liczyła 24 tys. mieszkańców, a już w 1934 było ich ponad 55 tys. Od 1910 funkcjonowało tu pierwsze lotnisko na terenie Gdańska (lotnisko Gdańsk-Wrzeszcz) oraz pierwsze w granicach współczesnych Polski. W latach 1911–1913 w związku ze sprawowaniem dowództwa nad 1 Regimentem w miejscowej Brygadzie Huzarów Śmierci w dzielnicy mieszkał pruski następca tronu Wilhelm. W 1916 otwarto ewangelicki kościół przy ul. Mickiewicza (Bärenweg), w 1917 – w dawnym Zakładzie dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty – zakład dla ociemniałych żołnierzy przy ul. Do Studzienki (Heiligenbrunnerweg). W 1924 przy ul. Legionów otwarto przeniesioną w 1924 z Gdańska Szkołę Nawigacyjną, której budynek, znajdujący się w osi pl. Wybickiego, wieńczy charakterystyczna wieża obserwatorium (pierwotnie astronomicznego, następnie meteorologicznego). W 1929 torowisko tramwajowe na ul. Szymanowskiego i Zamenhofa zostało przełożone na nowo powstałą ul. Wojska Polskiego. We Wrzeszczu w 1927 urodził się i mieszkał (przy ul. Lelewela, ówczesnej Labesweg) niemiecki pisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla Günter Grass.

W okresie międzywojennym we Wrzeszczu znajdowało się jedno z największych skupisk Polaków w Gdańsku, w tym polska dzielnica określana jako Polenhof. Istniały polskie parafie katolickie (1925 – parafia św. Stanisława), działał polski klub sportowy KKS Gedania.

Po II wojnie światowej do 1948 Wielka Brytania utrzymywała konsulat (zob. Konsulat Generalny Wielkiej Brytanii w Gdańsku), mieszczący się w dawnej willi Patschkego przy ul. Uphagena 23. W 1945 ponownie otwarto konsulat generalny ZSRR w Gdańsku. Został umieszczony w budynku przy ul. Matki Polki 10 (któremu później zmieniono adres na ul. Batorego 15), gdzie mieści się do dziś. W 1962 władze Niemieckiej Republiki Demokratycznej powołały w Gdańsku konsulat generalny, mieszczący się przy al. Zwycięstwa 23 (w zbudowanym przed 1933 budynku b. Klubu Żeglarskiego; arch. Albert Carsten). Po likwidacji NRD w 1990, budynek stał się siedzibą konsulatu generalnego RFN.

W 2013 w miejscu dawnego browaru (zamkniętego w 2001) przystąpiono do budowy Galerii Metropolia[11], którą otwarto jesienią 2016 roku.

Transport i komunikacja

Kolej

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Gdańsku.
Dworzec kolejowy Gdańsk Wrzeszcz, od strony placu

Na terenie dzielnicy znajduje się jedna z trzech największych stacji kolejowych w Gdańsku – Gdańsk Wrzeszcz. Stacja ta jest obsługiwana przez wszystkie pociągi pasażerskie kursujące po liniach 202 (PKP IC, PR, SKM w Trójmieście) i 250 (SKM w Trójmieście). Na stacji zaczynała się rozebrana po II wojnie światowej linia Wrzeszcz – Stara Piła[12]. Dzięki jej odbudowie, zakończonej w 2015 roku, Wrzeszcz uzyskał połączenie z zachodnią częścią Gdańska, w tym portem lotniczym im. Lecha Wałęsy (zob. Pomorska Kolej Metropolitalna).

Na terenie dzielnicy znajdują się ponadto wyłączone w 2005 z eksploatacji przystanki osobowe Gdańsk Kolonia i Gdańsk Nowe Szkoty, znajdujące się w ciągu linii kolejowej Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port.

Tramwaje

 Osobny artykuł: Tramwaje w Gdańsku.

Sieć tramwajowa w Gdańsku-Wrzeszczu składa się z dwóch ramion (al. Grunwaldzka i al. Hallera), które rozchodzą się przy Operze Bałtyckiej, oraz dwóch odnóg (w stronę pętli Zaspa ulicą Mickiewicza i w stronę centrum przez Jana z Kolna ulicą Kliniczną).

Linie tramwajowe jadące przez Wrzeszcz.

  • 2. Oliwa – Łostowice Świętokrzyska (przez Dolny Wrzeszcz)

(al. Grunwaldzka – ul. Pomorska – ul. Chłopska – al. Rzeczypospolitej – al. Legionów – pl. Komorowskiego – ul. Mickiewicza – al. Hallera – al. Zwycięstwa – Błędnik – ul. Podwale Grodzkie – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Okopowa – al. Armii Krajowej – al. Sikorskiego – al. Witosa – al. Havla – ul. Świętokrzyska)

  • 3. Brzeźno – Stogi (przez Dolny Wrzeszcz)

(ul. Mazurska – al Hallera – al. Zwycięstwa – Błędnik – ul. Podwale Grodzkie – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Okopowa – ul. Podwale Przedmiejskie – ul. Ułańska – ul. Siennicka – ul. Lenartowicza – ul. Budzysza – ul. Stryjewskiego – ul. Nowotna (powrót: al. Hallera – ul. Uczniowska – ul. Gdańska))

  • 5. Strzyża PKM – Nowy Port Oliwska (przez Górny i Dolny Wrzeszcz)

(ul. Wita Stwosza – al. Wojska Polskiego – al. Grunwaldzka – al Hallera – ul. Uczniowska – ul. Gdańska – ul. Krasickiego – ul. Oliwska – ul. Rybołowców – ul. Wolności ul. Władysława IV – ul. Oliwska (powrót: ul. Oliwska – ul. Krasickiego – ul. Mazurska – al. Hallera i dalej po trasie))

  • 6. Jelitkowo – Łostowice Świętokrzyska (przez Górny Wrzeszcz)

(ul. Pomorska – al. Grunwaldzka – ul. Rybińskiego – ul. Wita Stwosza – al. Wojska Polskiego – al. Grunwaldzka – al. Zwycięstwa – Błędnik – ul. Podwale Grodzkie – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Okopowa – al. Armii Krajowej – al. Sikorskiego – al. Witosa – al. Havla – ul. Świętokrzyska)

  • 8. Jelitkowo – Stogi (przez Dolny Wrzeszcz)

(ul. Pomorska – ul. Chłopska – al. Rzeczypospolitej – al. Legionów – pl. Komorowskiego – ul. Mickiewicza – al. Hallera – ul. Kliniczna – ul. Marynarki Polskiej – ul. Jana z Kolna – ul. Wały Piastowskie – ul. Podwale Grodzkie – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Okopowa – ul. Podwale Przedmiejskie – ul. Ułańska – ul. Siennicka – ul. Lenartowicza – ul. Budzysza – ul. Stryjewskiego – ul. Nowotna)

  • 9. Strzyża PKM – Przeróbka (przez Górny Wrzeszcz)

(ul. Wita Stwosza – al. Wojska Polskiego – al. Grunwaldzka – al. Zwycięstwa – Błędnik – ul. Podwale Grodzkie – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Okopowa – ul. Podwale Przedmiejskie – ul. Ułańska – ul. Siennicka – ul. Lenartowicza)

  • 11. Chełm Witosa – Zaspa (przez Górny Wrzeszcz)

(al. Rzeczypospolitej – ul. Chłopska – ul. Pomorska – al. Grunwaldzka – ul. Rybińskiego – ul. Wita Stwosza – al. Wojska Polskiego – al. Grunwaldzka – al. Zwycięstwa – Błędnik – ul. Podwale Grodzkie – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Okopowa – al. Armii Krajowej – al. Sikorskiego – al. Witosa)

  • 12. Migowo – Oliwa (przez Górny Wrzeszcz)

(ul. Bulońska - ul. Rakoczego - ul. Nowolipie - ul. Kartuska – ul. Nowe Ogrody – ul. Hucisko – ul. Wały Jagiellońskie – ul. Podwale Grodzkie – Błędnik – al. Zwycięstwa – al. Grunwaldzka – al. Wojska Polskiego – ul. Wita Stwosza)

Przy ulicy Wita Stwosza znajduje się zajezdnia tramwajowa Wrzeszcz. Z formalnoprawnego punktu widzenia zajezdnia znajduje się w granicach dzielnicy Strzyża.

Autobusy

 Osobny artykuł: Autobusy miejskie w Gdańsku.

Plac przed dworcem jest wykorzystywany przez jedną z największych pętli autobusowych w Gdańsku. Na przystanku Wrzeszcz PKP rozpoczynają i/lub kończą bieg autobusy linii:

Linia Kierunek Przez Linia Kierunek Przez
110 Port Lotniczy Klukowo, Matarnię 157 Bysewo Matarnię
115 Dworzec Główny (Śródmieście) Suchanino, UCK 162 Orunia Górna Piecki-Migowo
116 Matemblewo Brętowo 164 Jasień Pólnicy Ujeścisko
124 Zaspa Szpital ul. Chrobrego (Wrzeszcz Dolny) 168 Kiełpino Górne (Węsierska) Siedlce, Jasień
129 Migowo Bulońska Jaśkową Dolinę 262 Jaworzniaków (Kowale) Piecki-Migowo
136 Niedźwiednik Słowackiego
149 Krynicka (Przymorze Wielkie) ul. Polanki (Oliwa)

Przez przystanek Wrzeszcz PKP kursuje jeszcze linia:

  • 199 Suchanino – Beethovena – Sobieskiego – Wrzeszcz PKP – Grunwaldzka – Kołobrzeska – Dąbrowszczaków – Jagiellońska – Droszyńskiego – Oliwa PKP
  • 315 Dworzec Główny– Beethovena – Sobieskiego – Wrzeszcz PKP – Grunwaldzka – Kołobrzeska – Dąbrowszczaków – Jagiellońska – Droszyńskiego – Oliwa PKP

Przez Wrzeszcz przejeżdżają ponadto linie autobusowe:

  • 122 Port Lotniczy – Słowackiego – Al. Grunwaldzka – Sopot Kamienny Potok
  • 127 Jasień PKM – Bulońska – Jaśkowa Dolina – Grunwaldzka – Kościuszki – Legionów – Zaspa SKM – Jana Pawła II – Czarny Dwór – Obrońców Wybrzeża – Droszyńskiego – Oliwa PKP
  • 227 Jelitkowo pętla tramwajowa – Pomorska – Chłopska – Kościuszki – Słowackiego – Potokowa – Nowolipie – Witosa – Chełm Cienista

W nocy przez Wrzeszcz kursują autobusy linii[13]:

  • N1 Jaworzniaków – (Zakoniczyn) – Orunia Górna – Małomiejska – Dworzec Główny – Zwycięstwa – Legionów – Rzeczypospolitej – Oliwa – Spacerowa – Barniewicka – Osowa PKP
  • N2 Nowy Port – Grudziądzka – Wrzeszcz PKP – Jaśkowa Dolina – Rakoczego – Bulońska – Łostowicka – al. Havla – Łostowice Świętokrzyska
  • N3 Wrzeszcz PKP – Słowackiego – Port Lotniczy – Budowlanych – Nowatorów – Kiełpino Górne – Trasa W-Z – Kartuska – Nowe Ogrody – Dworzec Główny
  • N4 Rębowo – Ujeścisko – Witosa – Zaroślak – Dworzec Główny – Grunwaldzka – Wita Stwosza – Oliwa – Piastowska – Jelitkowo
  • N13 Olimpijska – Kampinoska – Witosa – Armii Krajowej – Dworzec Główny – Grunwaldzka – Wita Stwosza – Bażyńskiego – Kołobrzeska – Dąbrowszczaków – Obrońców Wybrzeża – Żabianka SKM

Zabytki i interesujące miejsca

Szkoły artystyczne

Centra handlowe

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Jednostki morfogenetyczne Gdańska.
  2. ↑ Gdańsk w liczbach – Gdańsk – oficjalna strona miasta.
  3. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości (M.P. z 1949 r. nr 17, poz. 225).
  4. ↑ UCHWAŁA NR LIII/1550/10 RADY MIASTA GDAŃSKA z dnia 28 października 2010 zmieniająca uchwałę Nr XLIX/348/92 Rady Miasta Gdańska z dnia 30 lipca 1992 roku w sprawie utworzenia jednostek pomocniczych Miasta Gdańska w postaci dzielnic/osiedli.
  5. ↑ Langfur, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 77.
  6. ↑ a b c Na trasie z Gdańska do Gdyni. Przejazd z Gdańska do Oliwy. Odcinek do Wrzeszcza. Wrzeszcz. W: Kazimierz Małkowski, Stanisław Podgórczyk: Przewodnik po Trójmieście: Gdańsk – Sopot – Gdynia. Wyd. drugie poprawione i uzupełnione. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979, s. 146. ISBN 83-215-7185-9.
  7. ↑ Piotr Celej „Wrzeszcz ma 750 lat. Z podmiejskiej osady do centrum miasta” [dostęp 26.11.2013].
  8. ↑ Gdańsk – miasto wielu cmentarzy. przewodnik.trojmiasto.pl, 1 listopada 2010.
  9. ↑ http://www.gedanopedia.pl/index.php?title=KO%C5%9ACI%C3%93%C5%81_GARNIZONOWY_%C5%9AW._APOSTO%C5%81%C3%93W_PIOTRA_I_PAW%C5%81A.
  10. ↑ http://gedanopedia.pl/index.php?title=KO%C5%9ACI%C3%93%C5%81_NAJ%C5%9AWI%C4%98TSZEGO_SERCA_JEZUSOWEGO.
  11. ↑ Odwiedziliśmy budowę Galerii Metropolia
  12. ↑ Gdańsk Wrzeszcz.
  13. ↑ http://www.ztm.gda.pl/img/noc.pdf.

Linki zewnętrzne

Szablon:Dzielnice Gdańska

Jednostki morfogenetyczne okręgu Wrzeszcz
Jednostki
Podjednostki
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wrzeszcz&oldid=52725473”