Wyżyna Katowicka
_(Gora_Sw._Doroty).jpg) Wzniesienie Góry Świętej Doroty w Będzinie | |
 Obszar Wyżyny Katowickiej wg regionalizacji J. Kondrackiego z 1994 r. | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Wyżyna Katowicka |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Wyżyna Katowicka (341.13) – region geograficzny o krajobrazie pagórzystym położony w południowej Polsce, w okolicy Katowic. Stanowi centralną część Wyżyny Śląskiej o średniej wysokości 250–300 m n.p.m. Najwyższymi wzniesieniami w regionie są Góra Św. Doroty w Będzinie (382 m), Wzgórze Wandy w Katowicach (357 m) oraz Góra Św. Wawrzyńca w Orzeszu (355 m). Na obszarze Wyżyny Katowickiej znajdują się ponadto takie miasta, jak Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Knurów, Mikołów, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Zabrze[1].
Wyżynę wyróżniono jako mezoregion z indeksem 341.13 w regionalizacji fizycznogeograficznej Polski. Cechą charakterystyczną regionu jest wysoki udział terenów antropogenicznych, w tym zabudowanych, w strukturze powierzchni. Intensywna działalność przemysłu, przede wszystkim górniczego i hutniczego, spowodowała znaczne przekształcenia środowiska naturalnego[1].
Środowisko przyrodnicze[edytuj | edytuj kod]
Region zajmuje obszar 1215 km², długi na ok. 52 km i szeroki na 20–32 km. Od północy graniczy z Garbem Tarnogórskim, od wschodu z Pagórami Jaworznickimi, od południa z Równiną Pszczyńską i Płaskowyżem Rybnickim, a od zachodu z Obniżeniem Bojszowa. Zachodnia część Wyżyny Katowickiej jest odwadniana przez Bierawkę i Kłodnicę w zlewni Odry, cieki wschodniej części spływają przez Brynicę i Czarną Przemszę do Wisły[1].
Ukształtowanie terenu i struktura podłoża są zróżnicowane. Występują tutaj zarówno wypietrzenia zrębowe w postaci płaskowyżów czy wzgórz, jak i obniżenia zapadliskowe w formie kotlin. Budulcem skalnym są łupki i piaskowce wieku karbońskiego z pokładami węgla kamiennego, a także wapienie i dolomity wieku triasowego, w warstwie wierzchniej miejscowo zalegają też osady polodowcowe z okresu zlodowaceń czwartorzędowych[1].
Jerzy Kondracki, opierając się na geomorfologicznej syntezie Wyżyny Śląskiej autorstwa Sylwii Gilewskiej[2], wydzielił w obrębie Wyżyny Katowickiej cztery mikroregiony: Płaskowyż Bytomsko-Katowicki, Zrąb Mikołowski, Kotlinę Mysłowicką i Wysoczyznę Dąbrowską[3].
Antropopresja[edytuj | edytuj kod]
Region jest silnie zurbanizowany i uprzemysłowiony, stanowiąc trzon Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii[1] oraz Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego[3]. Obszary antropogeniczne zajmują 45% powierzchni Wyżyny Katowickiej, udział użytków rolnych wynosi 32%, a grunty leśne pokrywają 23% całości. Koncentracja przemysłu i zaludnienia spowodowała rozległe przeobrażenia środowiska przyrodniczego, w tym deformacje terenu, zanieszczenie powietrza, wód i gleb oraz uszkodzenia szaty roślinnej[1].
W wyniku intensywnej działalności kopalń nastąpiło osiadanie gruntu miejscami o kilkanaście, a nawet o 40 m. Odwadnianie kopalń przyczyniło się do powstania tzw. leja depresyjnego i niedoboru wody[1]. By temu przeciwdziałać zbudowano Zbiornik Goczałkowicki (położony poza Wyżyną Śląską – w Kotlinie Oświęcimskiej), skąd woda rurociągiem jest transportowana do miast Wyżyny Katowickiej. Przypuszcza się, że ok. 66% tutejszych lasów uległo różnym uszkodzeniom, a 49% gleb znalazło się w strefie skażenia środowiska. Według szacunków z 1995 r. Górnośląski Okręg Przemysłowy odpowiadał wtedy za 30%–40% krajowej emisji gazów i pyłów[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Jerzy Nita, Krzysztof Badora, Urszula Myga-Piątek, Wyżyna Śląska (341.1), [w:] Andrzej Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 364–373, ISBN 978-83-7986-381-5.
- ↑ Sylwia Gilewska, Wyżyna Śląska, [w:] Mieczysław Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. T. 1, Polska Południowa – góry i wyżyny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 232–250.
- ↑ a b c Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 243–244, 246–247, 301–302, ISBN 83-01-13897-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mapa fizycznogeograficznej regionalizacji Polski z 2018 roku – jako warstwa geoportalu Geoserwis GDOŚ w folderze „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.