Władysław Dziewulski (astronom)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Dziewulski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 września 1878
Warszawa

Data i miejsce śmierci

6 lutego 1962
Toruń

profesor nauk fizycznych
Specjalność: astronomia
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1906 – filozofia
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1916

Profesura

1921

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty od 1957

Status PAU

członek od 1932

Doktor honoris causa
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu[1] – 29 kwietnia 1961
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Wileński
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

rektor USB
prorektor UMK
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Władysław Dziewulski (ur. 2 września 1878 w Warszawie[2], zm. 6 lutego 1962 w Toruniu[3]) – polski astronom.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem przyrodnika Klemensa Eugeniusza Dziewulskiego. Jego braćmi byli prawnik i ekonomista Stefan Dziewulski (ojciec Marii Dziewulskiej) oraz fizyk Wacław Dziewulski. Jedną z jego córek była Aniela Dziewulska.

W 1897 roku ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie i podjął studia matematyczno-fizyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je w 1901 roku ze stopniem kandydata nauk i srebrnym medalem[4]. W roku akademickim 1901/02 pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego i Obserwatorium im. Jędrzejewicza[4][5]. W latach 1902–1903 (oraz później 1907–1908) przebywał na stypendium w Obserwatorium Uniwersytetu w Getyndze, gdzie współpracował z Karlem Schwarzschildem. Od 1903 roku pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim, początkowo w Katedrze Astronomii potem (w latach 1909–1919) w Obserwatorium Astronomicznym. Od 1905 roku był członkiem Ligi Narodowej[6]. W 1906 roku złożył na Uniwersytecie Jagiellońskim pracę doktorską zatytułowaną Wiekowe perturbacje Marsa w ruchu Erosa, której promotorem był Maurycy Pius Rudzki. Habilitację uzyskał w 1916 roku, na podstawie rozprawy Photographische Grössen von Sternen in der Nähe des Nordpols.

W 1920 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1921 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Na tej uczelni pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (1921–1922), rektora (1924–1925), prorektora (1925–1928) oraz dyrektora uniwersyteckiego obserwatorium astronomicznego.

Po ponownym zajęciu w lipcu 1944 Wilna przez Armię Czerwoną, wyjechał wraz z grupą polskich naukowców (m.in. Wilhelminą Iwanowską) do Łodzi, gdzie wspólnie zadecydowano o założeniu nowego ośrodka naukowego w Toruniu. Takim sposobem w 1945 stał się jednym ze współzałożycieli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i jednocześnie Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach pod Toruniem. Był prorektorem tej uczelni w latach 1945–1947[7]. W czerwcu 1946 wydał "Biuletyn Obserwatorium Astronomicznego UMK w Toruniu" i rozesłał go do ok. 200 zagranicznych placówek naukowych. Było to pierwsze tego typu wydawnictwo astronomiczne po wojnie[8] oraz pierwsze wydawnictwo UMK[9].

Od 1907 do 1909 wraz z Karlem Schwarzschildem pracował w Getyndze w Niemczech nad zastosowaniem techniki fotograficznej do obserwacji gwiazd. W Polsce natomiast rozpoczął badania z zakresu astrofizyki i astronomii gwiazdowej. Był autorem wielu prac z dziedziny mechaniki nieba, astronomii gwiazdowej (opracował nową metodę wyznaczania ruchów gwiazd w przestrzeni) i innych.

Był członkiem m.in. Polskiej Akademii Umiejętności (1932), Polskiej Akademii Nauk (od 1952 członek tytularny, od 1957 członek rzeczywisty[10]), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1909), Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (współzałożyciel i drugi prezes[11]), Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie. Był filistrem honorowym korporacji akademickiej Cresovia[12].

Materiały archiwalne Władysława Dziewulskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-146[13].

Odznaczenie[edytuj | edytuj kod]

11 listopada 1937 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[14].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem w Toruniu nazwane jest planetarium, poświęcona mu jest także ulica na Rubinkowie, jednej z toruńskich dzielnic. Imię Władysława Dziewulskiego nosi również krater Dziewulski, położony na Księżycu[15]. UMK, Towarzystwo Naukowe w Toruniu i Polskie Towarzystwo Astronomiczne uczciły dziesięciolecie jego śmierci dwudniową sesją i wystawą eksponowaną w hallu Biblioteki Głównej UMK[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Doktorzy Honoris Causa UMK
  2. ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 161.
  3. ↑ Dziewulski Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-04-11].
  4. ↑ a b Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 162, ISBN 978-83-927097-1-8 [dostęp 2023-01-07].
  5. ↑ Maria Wrzoskowa, Materiały Władysława Dziewulskiego, „Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk”, 11, 1968, s. 121 [dostęp 2023-02-22].
  6. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 573.
  7. ↑ Życiorys profesora w opracowaniu syna Wacława Dziewulskiego
  8. ↑ a b Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 32-33, ISBN 978-83-927097-1-8, OCLC 946323603.
  9. ↑ Początki obserwatorium - Instytut Astronomii - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [online], astro.umk.pl [dostęp 2022-12-02].
  10. ↑ Członkowie PAN: Skorowidz
  11. ↑ Poprzednie Zjazdy PTA [online], www.pta.edu.pl, 18 marca 2012 [dostęp 2023-09-03].
  12. ↑ Tomasz Kozłowski: Polskie korporacje akademickie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. [w:] Strony Kozłowskich herbu Kozłowski [on-line]. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. [dostęp 2015-05-24].
  13. ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-03-15].
  14. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  15. ↑ Sławomir Kalembka (red.), Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–2004. Materiały do biografii, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006, s. 192, ISBN 83-231-1988-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Dziewulski_(astronom)&oldid=73129866”