ZAZ Zaporożec

ZAZ Zaporożec (ukr. Запорожець) – modele samochodów budowanych od roku 1960 w fabryce ZAZ w Ukraińskiej SRR. Różne jego typy produkowane były aż do roku 1994. Słowo Zaporożec oznacza Kozaka z Siczy Zaporoskiej lub mieszkańca Zaporoża.

Podobnie jak Volkswagen Garbus w RFN, Polski Fiat 126p w Polsce, czy Trabant w NRD, radziecki Zaporożec miał być „samochodem dla ludu” – nie dość, że był najtańszym radzieckim samochodem, to jeszcze odznaczał się odpornością na kiepskie drogi.

Wszystkie samochody Zaporożec miały napęd na tylną oś i silnik chłodzony powietrzem (umieszczony z tyłu).

W latach 1960–1994 łącznie wyprodukowano 3 422 444 egzemplarzy Zaporożców.

ZAZ-965/965A

ZAZ-965/965A

ZAZ-965A
Producent	ZAZ
Okres produkcji	1960–1969
Miejsce produkcji	Zaporoże
Następca	ZAZ-966
Dane techniczne
Segment	A
Typy nadwozia	2-drzwiowy sedan
Silniki	V4: 0,7 l o mocy 23 KM V4: 0,9 l o mocy 27 i 30 KM
Skrzynia biegów	4-biegowa manualna
Napęd	tylny
Długość	3330 mm
Szerokość	1395 mm
Wysokość	1450 mm
Rozstaw osi	2023 mm
Masa własna	650 kg
Zbiornik paliwa	30 l
Liczba miejsc	4
Bagażnik	100 l
Dane dodatkowe
Konkurencja	Fiat 600/Zastava 600 Trabant 500/600

Model ZAZ-965 był produkowany w latach 1960 – 1969. Prace nad projektem małego popularnego samochodu rozpoczęto w 1956 roku w fabryce MZMA produkującej samochody Moskwicz. Prototyp powstał w 1957 r., początkowo oznaczony Moskwicz-444. Samochód był ogólnie wzorowany na włoskim Fiacie 600, przede wszystkim w zakresie ogólnego układu, podobnego nadwozia, przeniesienia napędu, zawieszenia tylnego i mechanizmu kierowniczego, lecz nie stanowił jego kopii, jak się czasami uważa. Inny był przede wszystkim silnik (własnej konstrukcji, chłodzony powietrzem, a nie wodą) i większe koła (13-calowe zamiast 12-calowych), a w toku rozwoju prototypów wprowadzono także inny model przedniego zawieszenia na drążkach skrętnych zamiast na resorze (rozwiązanie zaczerpnięte z Volkswagena). Jednym z powodów wyboru przestarzałego rozwiązania otwierających się do tyłu drzwi było zapewnienie łatwiejszego dostępu dla inwalidów, z myślą o których pojazd był od początku projektowany. W 1958 roku rząd radziecki zdecydował umieścić produkcję samochodu w nowo przestawionej na profil motoryzacyjny fabryce ZAZ, pod oznaczeniem ZAZ-965 Zaporożec. Dalszy rozwój był już prowadzony w ZAZ-ie.

Podstawowy model ZAZ-965 produkowano od listopada 1960 do 1963 roku, zaś zmodernizowany model ZAZ-965A z mocniejszym silnikiem od listopada 1962 do maja 1969 roku. Ogółem wyprodukowano ich 322 106.

Samochód napędzany był czterosuwowym, chłodzonym powietrzem czterocylindrowym silnikiem w układzie widlastym ZAZ-965W o pojemności 746 cm³ i mocy 23 KM, a w przypadku modelu ZAZ-965A - silnikiem MeMZ-965 o pojemności 887 cm³ i mocy 27 KM (20,1 kW). Silnik opracował moskiewski instytut NAMI, a produkowała fabryka MeMZ w Melitopolu. Silnik zblokowany ze skrzynią biegów i umieszczony był za tylną osią. Powietrze chłodzące silnik wpadało w obu wersjach przez podłużne żebrowane otwory po bokach tylnej części nadwozia. Od 1966 roku część samochodów była wyposażona w zmodernizowany 30-konny silnik MeMZ-965A. Wygląd samochodu przechodził drobne zmiany, np. szybko światła pozycyjne przeniesiono z góry błotników przednich pod reflektory, a w 1966 roku wprowadzono nowy pięciokątny znak fabryczny zamiast gwiazdy oraz wypukłe tłoczenie z przodu, zamiast wklęsłej atrapy wlotu powietrza.

Jedną z wad samochodu był bardzo mały bagażnik z przodu (0,1 m³), ograniczony kołem zapasowym i 30-litrowym zbiornikiem paliwa, dostępnym po otwarciu bagażnika. ZAZ-965 był jednak popularnym samochodem, dobrze dostosowanym do warunków eksploatacji, zwłaszcza kiepskich dróg gruntowych. Popularnie nazywany był gorbatyj („garbaty”). Z ceną 1800 rubli dla ZAZ-965 i 2200 rubli dla 965A, był najtańszym radzieckim samochodem na rynku.

Produkowano także specjalne wersje dla inwalidów, ze zmodyfikowanym, głównie ręcznym sterowaniem - ZAZ-965B na bazie modelu bazowego i AB i AR na bazie ZAZ-965A. Ich wielkość produkcji dochodziła do 20% produkcji fabryki. Produkowano też samochody w lepiej wykończonej wersji eksportowej ZAZ-965AE, znanej także jako Jałta (wyróżniały ją m.in. boczne listwy, lusterko wsteczne na lewym błotniku i wyposażenie standardowe w radio i popielniczkę).

Galeria

• 
  Model sprzed 1966
• 
  ZAZ-965AE - wersja eksportowa
• 
  ZAZ-965A - tył pojazdu
• 
  ZAZ-965AE

ZAZ-966/968/968M

ZAZ-966/968/968M

ZAZ-968
Producent	ZAZ
Okres produkcji	1966–1994
Miejsce produkcji	Zaporoże (1966–1991) Zaporoże (1991–1994)
Poprzednik	ZAZ-965
Następca	ZAZ Tavria
Dane techniczne
Segment	B
Typy nadwozia	2-drzwiowy sedan 2-drzwiowy pick-up (968 Mp)
Silniki	V4: 0,9 l o mocy 30 KM V4: 1,2 l o mocy 41, 45 i 50 KM
Skrzynia biegów	4-biegowa manualna
Napęd	tylny
Długość	3724-3765 mm
Szerokość	1490-1570 mm
Wysokość	1368-1400 mm
Rozstaw osi	2160 mm
Masa własna	740-840 kg
Zbiornik paliwa	30 l
Bagażnik	195 l
Dane dodatkowe
Konkurencja	FSO Syrena NSU Prinz Trabant 601 Zastava 750

ZAZ-968M

ZAZ 968M

Model ZAZ-966 wytwarzany był od listopada 1966 do końca 1972 roku (model dla inwalidów do stycznia 1973 r.). Prototypy samochodu powstały już w 1961 r. Nadwozie przestało przypominać Fiata 600 - tym razem styliści wzorowali się na „pontonowym” nadwoziu samochodu Chevrolet Corvair, także z silnikiem z tyłu (pomimo przywoływanego często podobieństwa do NSU Prinz 4, NSU i Zaporożec powstały w tym samym czasie). Bazowy model otrzymał nowy silnik MeMZ-968 (pojemność wzrosła do 1197 cm³, moc podwyższono do 41 KM), a nadwozie wyposażono w charakterystyczne wloty powietrza chłodzącego silnik po bokach, zwane „uszami”; stąd samochód popularnie nazywany był uszastyj. Prostszym i produkowanym jako pierwszy wariantem, był ZAZ-966W (ros. ЗАЗ-966В), z 30-konnym silnikiem pojemności 887 cm³ z ZAZ-965A. Przednie zawieszenie oparte na drążkach skrętnych oraz sprężynach z amortyzatorami hydraulicznymi było kopią rozwiązania pochodzącego z Volkswagena. W stosunku do modelu 965 zmieniono tylne zawieszenie, które opierało się na wahaczach wleczonych oraz sprężynach z amortyzatorami hydraulicznymi. Ciekawie rozwiązany został system nagrzewania wnętrza pojazdu – do tego celu służyła nagrzewnica zasilana benzyną. Różnica temperatur przed i po nagrzaniu według danych producenta dochodziła do 80 °C, aczkolwiek w praktyce działało słabo.

Podobnie, jak poprzednik, samochód miał duże możliwości pokonywania kiepskich dróg - lepsze od innych radzieckich samochodów osobowych, czemu sprzyjało niezależne zawieszenie, spory prześwit, brak wystających elementów podwozia, duże 13-calowe koła jak na mały samochód oraz korzystny rozkład obciążeń (60% na tylną oś). ZAZ-966 był nieco większy i wygodniejszy od modelu 965, z większym bagażnikiem dzięki innemu profilowi przedniej części nadwozia i przeniesieniu baku paliwa do tyłu. Znacząco wprawdzie wzrosła cena samochodu - do 3000 rubli za model 966W i 3500 za późniejszą wersję 968, lecz np. Żiguli (Łada) 2101 kosztowała wówczas 5500 rubli. Wadą samochodu, podobnie, jak poprzedniego modelu, pozostało przegrzewanie się silnika w lecie. Na bazie modelu 966W wytwarzano też kilka specjalnych wersji dla inwalidów (WR, WB, WB2).

Nieco zmodernizowany model ZAZ-968 produkowany był od 1971 do 1978 roku. Widoczną zmianą była rezygnacja z chromowanej fałszywej kraty na ścianie czołowej, zamienionej przez chromowaną poziomą ozdobę. Oprócz drobnych zmian, zmodernizowano deskę rozdzielczą i ulepszono hamulce przednie, natomiast silnik pozostał ten sam MeMz-968. Od 1973 do 1980 roku produkowano wersję ZAZ-968A, dostosowaną do nowych standardów w dziedzinie bezpieczeństwa samochodów, która otrzymała m.in. bezpieczną kolumnę kierownicy i bardziej miękką deskę rozdzielczą z tworzywa sztucznego zamiast metalowej. Także ZAZ-968 posiadał wersje dla inwalidów, ze słabszym 27-konnym silnikiem (ZAZ-968R, B, B2, AB, AB2). Pod koniec 1974 roku wprowadzono drobne zmiany zewnętrzne, nowe siedzenia, dwuobwodowy układ hamulcowy. Wprowadzono także model z mocniejszym 45-konnym silnikiem (MeMz968A). W roku 1978 wprowadzono model ZAZ-968M. Usunięto w nim wspomniane m.in. wystające wloty powietrza, zastępując je kratkami, wprowadzono zespolone lampy tylne, przednie lampy pozycyjne przeniesiono do kloszy reflektorów, zmieniono przednie kierunkowskazy. W ramach ujednolicania wprowadzono wiele elementów z samochodów WAZ (Łada/Żiguli) – m.in. lusterko wewnętrzne, przełączniki świateł, kierunkowskazów i wycieraczek, lampkę wewnętrzną, pompę paliwa, pompę hamulcową). Auto sprzedawano w dwóch wersjach silnikowych: 45 KM i 50 KM (zmieniono gaźnik oraz wprowadzono suchy filtr powietrza). Produkcję zakończono 1 lipca 1994 roku.

Następcą Zaporożca jest produkowany od 1988 roku samochód Tavria, z napędem na przednie koła i silnikiem chłodzonym cieczą.

Galeria

• 
  ZAZ-966
• 
  ZAZ-966 - tył pojazdu
• 
  ZAZ-968
• 
  ZAZ 968 - tył pojazdu
• 
  ZAZ-968M
• 
  ZAZ-968M - tył pojazdu

Dane techniczne

Wersja	Silnik:	Układ zasilania:	Średnica × skok tłoka:	St. sprężania:	Moc maksymalna:	Maks. moment obrotowy	0-100 km/h:	V-max:
Silniki benzynowe:
0.9	V4 0,9 l (887 cm³), OHV	gaźnik	72,00 mm x 54,50 mm	6,50:1	29 KM (21,6 kW) przy 4000-4200 obr./min	52 N•m przy 2800-3000 obr./min	b/d	100 km/h
1.2	V4 1,2 l (1197 cm³), OHV	gaźnik	76,00 mm x 66,00 mm	7,10:1	41 KM (29,8 kW) przy 4200 obr./min	76 N•m przy 2700 obr./min	19,6	121 km/h
1.2	V4 1,2 l (1197 cm³), OHV	gaźnik	76,00 mm x 66,00 mm	8,40:1	50 KM (37,3 kW) przy 4500 obr./min	80 N•m przy 3200 obr./min	b/d	121 km/h

Dane techniczne modelu ZAZ-968M

• Masa własna pojazdu (sucha): 750 kg
• Masa pojazdu gotowego do jazdy: 800 kg
• Masa pojazdu w pełni obciążonego: 1200 kg
• Maksymalne obciążenie osi przedniej: 300 kg
• Maksymalne obciążenie osi tylnej: 900 kg
• Dopuszczalna masa bagażu w bagażniku: 50 kg
• Długość: 3765 mm
• Szerokość: 1490 mm
• Wysokość (bez obciążenia): 1400 mm
• Rozstaw przednich kół: 1240 mm
• Rozstaw tylnych kół: 1226 mm
• Prześwit (przy pełnym obciążeniu): 185 mm
• Kąt wejścia (natarcia): 31°
• Kąt zejścia: 26°
• Średnica zawracania (między krawężnikami): 10,6 m
• Prędkość maksymalna: 130 km/h
• Droga hamowania 80-0 km/h (z pełnym obciążeniem): 43,2 m
• Przyspieszenie 0-100 km/h (z dwiema osobami): 32 s
• Zużycie paliwa (z gaźnikiem K-133):
  • przy 90 km/h: 6,5 l/100 km
  • w mieście: 9,5 l/100 km
  • ogrzewanie 0,85 l/h

Stosowane modele silników:

• MeMZ-9683
• MeMZ-968GE (nowy dwugardzielowy gaźnik i zmieniony wydech)
• MeMZ-968BE (jw. dodatkowo nowa głowica z mniejszymi komorami spalania):

Rodzaj silnika: gaźnikowy, czterosuwowy, górnozaworowy, chłodzony powietrzem

• Liczba cylindrów: 4 w układzie V (pod kątem 90°)
• Pojemność: 1197 cm³
• Średnica cylindra: 76 mm
• Moc maksymalna (przy 4400-4500 obr./min):
  • MeMZ-9683: 41 KM
  • MeMZ-968GE: 45 KM
  • MeMZ-968BE: 50 KM
• Maksymalny moment obrotowy: 7,8-8,3 kGm (przy 3500-3600 obr./min)
• Paliwo:
  • MeMZ-9683: Etylina 76
  • MeMZ-968GE: Etylina 76
  • MeMZ-968BE: Etylina 93
• Stopień kompresji:
  • MeMZ-9683: 7,2:1
  • MeMZ-968GE: 7,2:1
  • MeMZ-968BE: 8,4:1
• Minimalna temperatura uruchamiania (bez podgrzewania): -15° C
• Prędkość obrotowa silnika na biegu jałowym: 910 obr./min
• Kolejność zapłonu: 1-3-4-2