Ukraina Lewobrzeżna

Ukraina Lewobrzeżna (Lewobrzeże) (ukr. Лівобережна Україна), Zadnieprze – kraina historyczna, część Ukrainy Naddnieprzańskiej leżąca na lewym (wschodnim) brzegu Dniepru.

Przybliżone położenie Ukrainy Lewobrzeżnej na mapie współczesnej Ukrainy

Położenie

Do Lewobrzeża należały terytoria współczesnych obwodów: czernihowskiego, połtawskiego, leżące na lewym brzegu Dniepru części obwodu kijowskiego i czerkaskiego, Kijów wraz okolicznymi miejscowościami (leżący na prawym brzegu Dniepru), zachodnia część obwodu sumskiego, a także północna część obwodu dniepropietrowskiego.

Na zachodzie (przez Dniepr) graniczy z Ukrainą Prawobrzeżną, na południu z Zaporożem, na wschodzie z Ukrainą Słobodzką i ziemiami moskiewskimi, a na północy z dawnymi ziemiami Wielkiego Księstwa Litewskiego – Rusią Białą i Rusią Czarną. Wraz z Ukrainą Prawobrzeżną i Zaporożem współtworzy historyczny region Ukrainy. Północna część regionu pokrywa się częściowo z Siewierszczyzną.

Historia

Mapa Ukrainy Lewobrzeżnej z czasów panowania polskiego

Pod koniec IX wieku Kijów został na prawie 400 lat stolicą Rusi Kijowskiej – normańskiej Gardariki (Państwa Grodów). W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą dzielnice. W 1223 wojska rusko-połowieckie poniosły klęskę w bitwie nad Kałką w walce z Mongołami. Kilkanaście lat później, w latach 1237–1240 Batu-chan dokonał inwazji na Ruś. 6 grudnia 1240 zdobył i zburzył Kijów. Podbił wówczas większość ziem będących pod jurysdykcją władców ruskich.

Od końca XIV wieku do unii lubelskiej w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po 1569 wschodnia część województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1635 księstwo czernihowskie przekształcono w województwo czernihowskie. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów na Ukrainie Lewobrzeżnej znajdowały się rozległe posiadłości rodu Wiśniowieckich, w tym księcia Jeremiego, którego syn Michał został w 1669 królem Polski. Główne miasto regionu, Kijów, było polskim miastem królewskim. Za panowania Wazów magdeburskie prawa miejskie otrzymały m.in. Czernihów, Połtawa, Łubnie, Nieżyn, Boryspol, Hadziacz, Złotonosza, Głuchów i Królewiec.

Region odpadł od Korony faktycznie podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku, a formalnie w 1686, kiedy w to w traktacie Grzymułtowskiego ustalono wzdłuż Dniepru nową granicę między Rzecząpospolitą a Carstwem Rosyjskim, potwierdzając prowizoryczne postanowienia rozejmu w Andruszowie (1667). Od 1648 na Lewobrzeżu istniał Hetmanat, od ugody perejasławskiej w 1654 roku jako autonomiczna kozacka władza terytorialna w ramach Carstwa Rosyjskiego. Rządził hetman, formalnie wybierany na generalnej radzie wojskowej. Administracyjnie Lewobrzeże dzieliło się na pułki (10 – czernihowski, hadziacki, kijowski, łubieński, mirhorodzki, niżyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski) i sotnie, na czele których stali pułkownicy i sotnicy. Formalnie te posady były również obieralne, jednak w rzeczywistości obsadzali je członkowie starszyzny kozackiej. W 1658 na mocy unii hadziackiej Ukraina Lewobrzeżna wchodziła w skład Księstwa Ruskiego. Postanowienia unii nie weszły ostatecznie w życie. Rozejmem andruszowskim (1667) tymczasowo a traktatem Grzymułtowskiego (1686) ostatecznie Rzeczpospolita zrzekła się Ukrainy Lewobrzeżnej i Kijowa wraz z okręgiem na rzecz Carstwa Rosyjskiego.

Autonomia Hetmanatu została tymczasowo zawieszona przez carat w latach 1722–1734, a ostatecznie zlikwidowana w 1764. Funkcje hetmanatu przejęło wówczas ostatecznie Kolegium Małorosyjskie. Nominalnie autonomia trwała jeszcze do 1781, kiedy to Lewobrzeże zostało rozdzielone na trzy namiestnictwa z siedzibami w Czernihowie, Nowogrodzie Siewierskim i Kijowie. W 1783 pułki kozackie zostały przekształcone w regularne pułki armii rosyjskiej.

W 1796 z Lewobrzeża ukazem Pawła I utworzono gubernię małorosyjską, podzieloną przez Aleksandra I w 1802 na gubernię czernihowską i połtawską.

Ustalony wówczas podział terytorialny przetrwał do rewolucji lutowej (1917) i obalenia caratu.

Miasta

Kijów

Czernihów

Połtawa

Największe miasta na Ukrainie Lewobrzeżnej współcześnie:

	miasto	populacja (2016)	jednostka administracyjna	województwo Polski (przed 1667)
1.	Kijów	2 906 569	Miasto wydzielone	Województwo kijowskie
2.	Czernihów	294 095	Obwód czernihowski	Województwo czernihowskie
3.	Połtawa	294 020	Obwód połtawski	Województwo kijowskie
4.	Krzemieńczuk	223 805	Obwód połtawski	Województwo kijowskie
5.	Browary	100 702	Obwód kijowski	Województwo kijowskie
6.	Konotop	87 881	Obwód sumski	Województwo czernihowskie
7.	Szostka	77 134	Obwód sumski	Województwo czernihowskie
8.	Nieżyn	71 814	Obwód czernihowski	Województwo kijowskie
9.	Boryspol	60 885	Obwód kijowski	Województwo kijowskie
10.	Pryłuki	57 137	Obwód czernihowski	Województwo kijowskie
11.	Horiszni Pławni	52 167	Obwód połtawski	Województwo kijowskie
12.	Ochtyrka	48 645	Obwód sumski	Województwo kijowskie
13.	Łubnie	46 717	Obwód połtawski	Województwo kijowskie
14.	Romny	40 681	Obwód sumski	Województwo kijowskie
15.	Mirhorod	40 413	Obwód połtawski	Województwo kijowskie
16.	Głuchów	33 794	Obwód sumski	Województwo czernihowskie
17.	Złotonosza	28 345	Obwód czerkaski	Województwo kijowskie
18.	Perejasław	27 569	Obwód kijowski	Województwo kijowskie
19.	Sławutycz	25 006	Obwód kijowski	Województwo czernihowskie
20.	Hadziacz	23 989	Obwód połtawski	Województwo kijowskie
21.	Królewiec	23 313	Obwód sumski	Województwo czernihowskie
22.	Jagodzin	20 051	Obwód kijowski	Województwo kijowskie
23.	Bachmacz	18 441	Obwód czernihowski	Województwo czernihowskie
24.	Berezań	16 550	Obwód kijowski	Województwo kijowskie
25.	Pyriatyn	15 781	Obwód połtawski	Województwo kijowskie

Zobacz też

• Lista hetmanów w okresie Hetmanatu

Bibliografia, literatura, linki

• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9.
• Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, wyd, 3 poprawione i uzupełnione Wrocław 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3.
• Zadnieprze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 221 .