Zaibatsu

Zaibatsu (jap. 財閥 dosł. „grupa, klika, koteria finansowa”) – japoński termin oznaczający „rodzinny kartel finansowy”, syndykat, konglomerat.

Historia

Określenie to było używane w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku w odniesieniu do wielkich grup bankowo-przemysłowych kontrolowanych przez pojedyncze rodziny. Cztery największe zaibatsu (jap. 四大財閥 yondai zaibatsu) wywodziły się jeszcze z okresu Edo. Były to: Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo i Yasuda. Korporacje „drugiego poziomu”, które pojawiły się pomiędzy wojną rosyjsko-japońską a wojną na Pacyfiku to: Okura, Koga, Nakajima i Ayukawa. Zaibatsu często są określane jako plutokracja. Aż do końca II wojny światowej odgrywały istotną rolę na japońskiej scenie politycznej, mając duży wpływ na partie polityczne i rząd. Większość zaibatsu (m.in. Mitsui, Sumimoto i Yasuda, związane z przemysłem ciężkim) wspierała tzw. aktywną politykę zagraniczną, oznaczającą rozwiązywanie problemów na drodze zbrojnej. Uważa się, że wpływ zaibatsu na politykę istotnie przyczynił się do agresywnej postawy Japonii na arenie międzynarodowej w pierwszej połowie XX wieku.

Zaibatsu zostały technicznie zlikwidowane przez reformy przeprowadzone w czasie amerykańskiej okupacji Japonii po II wojnie światowej. Majątki rodów kontrolujących zostały skonfiskowane, holdingi pełniące rolę „głów” dla poszczególnych zaibatsu – wyeliminowane. Rady dyrektorów, kluczowe dla starego systemu opierającego się na koordynacji między przedsiębiorstwami, zostały prawnie zabronione. Dziesięć zaibatsu, na których skupiły się działania SCAP (władz okupacyjnych) w 1946 roku, to między innymi Asano, Furukawa, Nakajima, Nissan, Nomura i Okura. Matsushita początkowo również było przeznaczone do rozbicia, mimo iż nie należało do zaibatsu. Zostało uratowane dzięki petycji związków zawodowych, którą podpisało 15 tys. pracowników i ich rodzin.

Całkowita likwidacja zaibatsu nigdy nie została przeprowadzona, między innymi dlatego, że zeitgeist sprzyjał tego typu konglomeratom. W powszechnej opinii były one korzystne, a opinie japońskiego społeczeństwa, pracowników i zarządów zaibatsu oraz biurokracji na temat planów rozbicia zaibatsu wahały się od braku entuzjazmu do dezaprobaty. Dodatkowo, zmiana polityki okupacyjnej, związana z rosnącymi obawami przed komunizmem, spowodowała mocne ograniczenie, jeśli nie zakończenie, eliminacji zaibatsu.

Keiretsu, spadkobiercy korporacyjnego dziedzictwa zaibatsu, pozostały współzależne na podstawowym poziomie, ale zostały zniszczone stare mechanizmy finansowej i administracyjnej kontroli. Pomimo braku fundamentalnych zmian dotyczących istnienia wielkich korporacji przemysłowych w Japonii, charakterystyczne dla zaibatsu pionowe struktury decyzyjne, kończące się jedną rodziną, zostały zastąpione przez poziome związki między stowarzyszeniami i koordynację obecnie charakterystyczną dla keiretsu. Jest to istotna różnica. Japoński termin keiretsu (jap. 系列), oznaczający „związki” lub „połączenia”, może być interpretowany jako wskazujący na istnienie tej różnicy.

Lista zaibatsu

Wielka Czwórka

• Mitsubishi
• Mitsui
• Sumitomo
• Yasuda

Najważniejsze zaibatsu drugiego poziomu

• Asano
• Fujita
• Furukawa
• Fuyo
• Mori
• Kawasaki
• Nakajima
• Nichitsu
• Nissan
• Nisso
• Nomura
• Betis
• Okura
• Riken
• Shibusawa

Zobacz też

• Keiretsu
• Czebol – odpowiednik zaibatsu w Południowej Korei

Bibliografia

• Albert J.A.J. Alletzhauser Albert J.A.J., The House of Nomura, wyd. 1st HarperPerennial ed, New York: HarperPerennial, 1991, ISBN 0-06-097397-8, OCLC 23017689 .brak strony (książka)
• Allinson, Gary D., Japan’s Postwar History, Ithaca, New York, Cornell University Press 1997, ISBN 0-8014-3312-6.
• Aoki, Masahiko, Hyung-Ki Kim, Corporate Governance in Transitional Economies: Insider Control and the Role of Banks. Druk: Washington, D.C., World Bank Office of the Publisher 1995, ISBN 0-8213-2990-1.
• Morck, Randall, Masao Nakamura, „A Frog in a Well Knows Nothing of the Ocean: A History of Corporate Ownership in Japan”. National Bureau of Economic Research, czerwiec 2004.

Linki zewnętrzne

• Japońskie zaibatsu. sjsu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-22)]. (ang.).
• Artykuł na temat zaibatsu. tcat.ne.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-29)]. (jap.).