Zamek w Bytowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Bytowie
Symbol zabytku nr rej. A-29 z 31 marca 1953[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bytów

Adres

ul. Zamkowa 2

Typ budynku

zamek krzyżacki

Styl architektoniczny

gotyk

Powierzchnia użytkowa

3430 m²

Rozpoczęcie budowy

1396

Ukończenie budowy

1406[2]

Ważniejsze przebudowy

druga połowa XVI wieku, 1623

Zniszczono

1656, XVIII wiek

Odbudowano

XVIII wiek, 1930–1939, 1957-1962, 1969-1990

Pierwszy właściciel

zakon krzyżacki

Kolejni właściciele

książęta pomorscy

Położenie na mapie Bytowa
Mapa konturowa Bytowa, blisko centrum na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie powiatu bytowskiego
Mapa konturowa powiatu bytowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie gminy Bytów
Mapa konturowa gminy Bytów, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Ziemia54°10′07,205″N 17°29′30,588″E/54,168668 17,491830
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek w Bytowie – gotycki zamek krzyżacki z lat około 1396-1402 będący początkowo siedzibą prokuratora krzyżackiego, a następnie własnością książąt pomorskich. Zamek znajduje się w Bytowie (województwo pomorskie).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Zamek krzyżacki

W 1329 roku zakon krzyżacki kupił ziemię bytowską[3]. Około 1396 roku Krzyżacy zaczęli budować w Bytowie murowany zamek, na wzniesieniu w południowo-wschodniej części miasta. Znajdował się on na zachodnim krańcu państwa zakonu krzyżackiego. Wykonano prace ziemne, a do 1396 roku gromadzono materiały budowlane. Właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1396–1402 przy udziale znanego budowniczego Mikołaja Fellensteina[3]. Od 1404 do 1406 roku trwały prace wykończeniowe. Zamek wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 52,5×72,5 metrów z kamieni eratycznych i cegły. Zamek był jednym z najpóźniej zbudowanych zamków krzyżackich i przy jego projektowaniu uwzględniono rozwój broni palnej. W narożach do 1399 roku powstały 3 okrągłe baszty ze strzelnicami (Młyńska, Różana oraz Polna), które pierwotnie były w dolnych kondygnacjach otwarte na dziedziniec co pozwalało wietrzyć dymy po ostrzale z broni prochowej[3]. W czwartym narożniku powstała połączona z Domem Głównym kwadratowa wieża (Prochowa[4]), która została wysadzona przez Szwedów w 1656 roku i zrekonstruowana w latach 30. XX wieku[3].

Przy skrzydle północno-zachodnim postawiono trzypiętrowy, podpiwniczony dom mieszkalny („Dom Zakonny” lub "Dom Główny") o wymiarach 13 x 39 metrów[5]. Budynek ten był podpiwniczony i powyżej miał cztery kondygnacje[3]. Na parterze znajdowała się piekarnia, izba piekarza i browar[3]. Na pierwszym piętrze znajdowały się najważniejsze pomieszczenia, takie m.in. jak refektarz, kaplica, komnata prokuratora. Na dwóch najwyższych kondygnacjach mieściły się magazyny. Ganek obronny obiegał cały Dom Główny[3].

Przy skrzydle południowo-zachodnim zbudowano piętrową kuchnię z magazynem żywności. W jej sąsiedztwie znajdowała się studnia. Dziedziniec był przedzielony biegnącym równolegle do Dom Głównego murem poprzecznym przez co dziedziniec był podzielony na dwie części[3].

Wieża z bramą wjazdową została wzniesiona od strony północno-wschodniej. Przed bramą wjazdową wykopano fosę, nad którą przerzucono most zwodzony na łańcuchach[3]. Warownia pozwalała zastosować do obrony broń palną, co było ówcześnie novum. W zamku na stałe przebywało od kilku do kilkunastu rycerzy zakonnych wraz z giermkami i knechtami. Pełna załoga zamku składała się z kilkudziesięciu osób.

W 1410 roku zamek został opanowany przez wojska Władysława Jagiełły, lecz zwrócono go Krzyżakom po I pokoju toruńskim (1411).

Zamek książąt pomorskich

 Osobny artykuł: Księstwo pomorskie.

Podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466) zamek ponownie opanowały wojska polskie, po czym król Kazimierz Jagiellończyk oddał go w 1466 roku w lenno księciu pomorskiemu Erykowi II. Po 1500 roku otoczono warownię ziemnymi fortyfikacjami i okrągłymi bastejami mogącymi prowadzić ostrzał artyleryjski. W drugiej połowie XVI wieku zamek wszedł w posiadanie książąt pomorskich z dynastii Gryfitów, którzy w latach 1560–1570 wybudowali przy skrzydle południowo-wschodnim renesansowy „Dom Książęcy”. Przed bramą zamkową rozbudowano przedbramie i zwieńczono renesansowym szczytem. Przy kurtynie północno-wschodniej w roku 1623 zbudowano nowy budynek zwany „Domem Wdów”. Nowe domy, podobnie jak „Dom Zakonny”, wykorzystywały mury obwodowe zamku. Niewielkie zniszczenia przyniosła warowni wojna trzydziestoletnia (1618–1648). W 1637 roku po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, ostatniego księcia zachodniopomorskiego, zamek wraz z resztą ziemi bytowsko-lęborskiej został włączony do Królestwa Polskiego. Od tego czasu pełnił funkcję siedziby starosty królewskiego.

Dziedziniec zamku

W czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660) zburzona została Wieża Prochowa[6], a zamek spłonął i pozostały tylko mury zewnętrzne. W 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich zamek został przejęty przez Brandenburgię (od 1701 Królestwo Prus), mimo że formalnie było to lenno Polski. Po zniszczeniach częściowo został odbudowany przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (pierwsza połowa XVIII wieku). W 1681 roku dobudowano przy północno-wschodnim murze (między bramą wjazdową a „Domem Książęcym”) budynek na potrzeby urzędu podatkowego i sądu. W XVIII wieku rozebrana została Kancelaria Książęca i Wieża Bramna, a most nad fosą zastąpiono groblą. Wykonano niwelację ziemnych wałów i bastionów. W XIX wieku umieszczono w zamku sąd i pruskie więzienie. Pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1930–1939. Odbudowano wówczas od podstaw Wieżę Prochową, przebudowano Wieżę Bramną, zrekonstruowano sklepienia w „Domu Zakonnym” oraz przeprowadzono remont „Domu Książęcego” i „Domu Wdów”. Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 mieściło się w nim więzienie (obóz przejściowy) NKWD, w którym przetrzymywano mieszkańców okolicy[7]. Ostatecznie zamek odbudowano z przerwami w latach 1957–1962 i 1969–1990, umieszczając w nim Muzeum Zachodniokaszubskie (w „Domu Zakonnym”) oraz hotel z restauracją (w „Domu Książęcym”) i bibliotekę (w „Domu Wdów”)[8]. W 1994 roku wybuchł pożar w Wieży Prochowej[9].

  • „Dom Książęcy” z lat 1560-1570
    „Dom Książęcy” z lat 1560-1570
  • „Dom Wdów” z 1623
    „Dom Wdów” z 1623
  • Wnętrze gotyckiej baszty
    Wnętrze gotyckiej baszty
  • Gotycki „Dom Zakonny”
    Gotycki „Dom Zakonny”
  • Zamurowane wykusze latrynowe „Domu Zakonnego”
    Zamurowane wykusze latrynowe „Domu Zakonnego”
  • Brama wjazdowa, strona zewnętrzna
    Brama wjazdowa, strona zewnętrzna
  • Panorama zamku
    Panorama zamku
  • Studnia zamkowa
    Studnia zamkowa

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 1 [dostęp 2022-07-04].
  2. ↑ Historia zamku. [dostęp 2013-03-03].
  3. ↑ a b c d e f g h i Sławomir Jóźwiak, Bogusz Wasik, Murowany zamek prokuratorów krzyżackich w Bytowie w średniowieczu, „Zapiski Historyczne”, tom 88, zeszyt 4, 2023, s. 5 - 37, ISSN 0044-1791 (pol.).
  4. ↑ Zamek. old.bytow.com.pl.
  5. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-04-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-06)].
  6. ↑ Zamek w Bytowie. e-kaszuby.pl.
  7. ↑ Benedykt Reszka: Czas zła. Gdańsk: Oficyna Czec, 2001. ISBN 83-87408-45-X.
  8. ↑ Rys historyczny zamku. [dostęp 2013-03-03].
  9. ↑ Historia. strazbytow.powiat.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-25)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Polskiezabytki.pl – Bytów. [dostęp 2014-02-07]. (pol.).
  • Domańska Hanna, Zamek w Bytowie na tle architektury obronnej zakonu krzyżackiego z przełomu XIV i XV wieku, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 13 (1978), s. 151–162.
  • Domańska Hanna, Z badań nad problemem przystosowania zamków Pomorza Wschodniego do broni palnej w latach 1390-1520 [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XXII (4/1976), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
  • Kopydłowski Janusz, Zamek bytowski, Muzeum Zachodnio-Kaszubskie w Bytowie, Bytów 2001, ISBN 83-912636-3-0.
  • Radacki Zbigniew, Zamki książęce Księstwa Zachodnio-Pomorskiego [w:] „Sztuka Pomorza Zachodniego” pod redakcją Zygmunta Świechowskiego, PWN, Warszawa 1973.
  • Haftka Mieczysław, Zamki krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów, Wydawnictwo CONSORT i Muzeum Zamkowe w Malborku, 1999, ISBN 83-86-206-27-6.
  • Torbus Tomasz, Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2014, ISBN 978-8-3745-3134-4.
  • Sławomir Jóźwiak, Bogusz Wasik, Murowany zamek prokuratorów krzyżackich w Bytowie w średniowieczu. Chronologia wznoszenia, rozplanowanie i układ przestrzenny, [w:] Zapiski Historyczne, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, tom 88, zeszyt 4, 2023, s. 5 – 37, ISSN 0044-1791

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zamki książąt pomorskich

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Bytowie&oldid=73188988”