Zbór ariański w Rakowie
| Dom modlitwy Braci Polskich | |||||||||||||||||
 Dom ministra ariańskiego w Rakowie wzniesiony w pobliżu zboru Braci Polskich na pocz. XVII wieku | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Zbór ariański w Rakowie – budynek zboru braci polskich, który znajdował się w Rakowie. Zburzony przed rokiem 1640, a w jego miejscu wybudowano kościół parafialny św. Trójcy.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Został wzniesiony w 1569 jako zbór kalwiński z fundacji Jana Sienieńskiego, założyciela Rakowa[1]. W bliżej nieznanym czasie i okolicznościach budynek zboru dostał się w ręce arian; być może syn Sienieńskiego – Jakub, po przejściu z kalwinizmu na arianizm w 1599, przekazał świątynię braciom polskim[2].
W 1638 roku biskup krakowski Jakub Zadzik, wojewoda sandomierski Jerzy Ossoliński mianowany wówczas podkanclerzym i nuncjusz papieski Honorato Visconti wykorzystując sprawę rzekomego sprofanowania przydrożnego krzyża doprowadzili do nakazu zniszczenia wszystkich instytucji ariańskich w Rakowie. Na mocy wyroku sądu sejmowego, zamknięto Akademię Rakowską, zlikwidowano także dom wydawniczy i wydano natychmiastowy nakaz zburzenia zboru w Rakowie. Córka Jakuba Sienieńskiego, Aleksandra Wiszowata, która po śmierci ojca w 1638 odziedziczyła Raków, przeszła niebawem z arianizmu na katolicyzm i oddała budynek zborowy katolikom[3][4].
Ostatecznie świątynia ariańska przestała istnieć w 1640, kiedy na jej miejscu rozpoczęto wznoszenie kościoła katolickiego z fundacji biskupa Jakuba Zadzika[5].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Ze względu na skromną liczbę przekazów historycznych trudno dziś odtworzyć wygląd budynku. Niektóre źródła sugerują, że była to prosta drewniana budowla; gdy około 1580 wznoszono w Staszowie zbór ariański, ponoć wzorowano się na rakowskiej świątyni braci polskich[6].
Jedynymi materialnymi pozostałościami po zborze w Rakowie, jest domniemany Dom ministra ariańskiego oraz płyta fundacyjna Jakuba Zadzika, znajdująca się nad głównym wejściem do kościoła parafialnego, na której inskrypcja w języku łacińskim informuje, że kościół wzniesiono w miejscu: na którym bezbożnie wyznawano Syna i Ducha Świętego, jako niższych od Ojca (…).[7]
Duchowni (lista niepełna)[edytuj | edytuj kod]
1605–1622 Walenty Smalc (zm. 1622)[8]
1612–1638 Jan Stoiński Mł. (zm. 1654)[9]
1638–1640? Piotr Morzkowski[10]
1612–1622 Jan Crell[8], kaznodzieja pomocniczy, niemiecki
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ H. Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Polsce, [w:] W. Krasiński, Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, tom II, cz. 2, Warszawa 1905, s. 195.
- ↑ J. Tazbir, Rola Rakowa w ruchu ariańskim, [w:] Reformacja w Polsce, Warszawa 1983, s. 179.
- ↑ W. Urban, Znaczenie Rakowa w siedemnastowiecznym ruchu ariańskim, [w:] Raków ognisko arianizmu, pod red. S. Cynarskiego, Kraków 1968, s. 213.
- ↑ J. Tazbir, Zagłada ariańskiej stolicy, [w:] Arianie i katolicy, Warszawa 1971, s. 41 - 42.
- ↑ J. Wiśniewski, Dekanat Opatowski, Radom 1907, s. 376.
- ↑ W. Siek, Opis historyczny parafii i miasta Staszowa do 1918, Staszów 1990, s. 83.
- ↑ J. Wiśniewski, op. cit, s. 376 – 377.
- ↑ a b S. Cynarski, Raków. Ognisko Arianizmu, s. 128-129
- ↑ Jan Stoiński h. Kotwica [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2022-02-12] (pol.).
- ↑ Piotr Morzkowski (Morscovius) h. Ślepowron [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2022-02-12] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Raków ognisko arianizmu, pod red. S. Cynarskiego, Kraków 1968.
- H. Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Polsce, [w:] W. Krasiński, Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, tom II, cz. 2, Warszawa 1905.
- J. Tazbir, Zagłada ariańskiej stolicy, [w:] Arianie i katolicy, Warszawa 1971.
- J. Tazbir, Rola Rakowa w ruchu ariańskim, [w:] Reformacja w Polsce, Warszawa 1983.
- J. Wiśniewski, Dekanat Opatowski, Radom 1907.