Zbigniew Przystasz

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zbigniew Przystasz
Ilustracja
podporucznik rezerwy piechoty podporucznik rezerwy piechoty
Data i miejsce urodzenia

22 kwietnia 1912
Klecie

Data i miejsce śmierci

21 kwietnia 1940
Katyń

Przebieg służby
Lata służby

1931–1940

Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Jednostki

5 Pułk Strzelców Podhalańskich
23 Pułk Piechoty

Późniejsza praca

urzędnik kontraktowy

Multimedia w Wikimedia Commons

Zbigniew Bolesław Przystasz (ur. 5 października 1912 w Kleciach, zm. 21 kwietnia 1940 w Katyniu) – podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie na Mauzoleum w Sanoku
Kamień przy Dębie Pamięci honorującym Zbigniewa Przystasza w Sanoku

Urodził się 5 października 1912 w Kleciach jako syn Ignacego (1867–1959) i Anny z domu Iwańczyk (1879–1956[1])[a][2]. Ignacy Przystasz pochodził z Witryłowa, przejął po swoim ojcu Michale gospodarstwo[2], ukończył Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Dublanach z tytułem agronoma[3], zawodowo zajmował się administrowaniem majątkami ziemskimi, pracował jako zarządca majątków, w tym charakterze przez dwa lata pracował na Podolu, po czym został zatrudniony w Kleciach w posiadłości Honoraty Pawłowskiej[4]. Podczas I wojny światowej odbył półroczną służbę wojskową na froncie na przełomie 1917/1918, a później pracował jeszcze w Niewistce, Nozdrzcu (majątek rodziny Skrzyńskich) i Hroszówce. Jego żona Anna pochodziła z Sanoka, pracowała jako nauczycielka z Witryłowie[2]. Zbigniew był pierwszym dzieckiem Przystaszów, po nim urodzili się Mieczysław (1914) i Danuta (1920). Wobec konieczności nauki szkolnej dzieci, w 1920 rodzina osiadła w Sanoku (zamieszkiwała początkowo przy ulicy Królewskiej, następnie w samodzielnie budowanym od 1931 domu przy ulicy Młynarskiej 18[5][6][7]). W Sanoku Przystaszowie przyjaźnili się z rodziną Florkowskich, w tym Aleksandrem[8].

W 1931 zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku[b] (w jego klasie byli m.in. Juliusz Katz-Suchy, Stanisław Kawski, Zdzisław Rajchel)[9][10][11]. W okresie nauki gimnazjalnej był członkiem Sodalicji Mariańskiej[12]. Po maturze rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (potem podobnie uczynił jego brat Mieczysław), które po roku był zmuszony przerwać z powodów finansowych, po czym wrócił do Sanoka i udzielał korepetycji[10]. W 1933 otrzymał powołanie do odbycia służby wojskowej, kształcił się na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy przy 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu, który ukończył 31 maja 1934[10][13]. 12 października 1937 został awansowany na stopień podporucznika rezerwy piechoty z dniem 1 stycznia 1937. Został zatrudniony jako urzędnik kontraktowy w Kierownictwie Zaopatrzenia Taborów w Warszawie[14][10]. Po przeniesieniu do stolicy kontynuował studia prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego[10]. Zamieszkiwał w Domu Akademickim im. Gabriela Narutowicza przy placu Gabriela Narutowicza (do końca lat 30. wraz z bratem Mieczysławem)[10]. Należał do AZS Warszawa[12]. W 1939 był studentem czwartego roku[c]. Napisał pracę kolokwialną pt. Ustrój skarbowy w Polsce[14]. Jesienią 1939 miał składać egzaminy końcowe, które wskutek obowiązków zawodowych przeniósł na ten czas z wiosny 1939[14]. Interesował się historią i polityką planował założenie pisma poświęconego geopolityce i „problemom narodowościowo-historycznym”[15].

W sierpniu 1939, wobec zagrożenia wybuchem konfliktu zbrojnego, został zmobilizowany do 23 pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim[10]. Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę na terenach wschodnich II Rzeczypospolitej został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany w obozie w Kozielsku. Wraz z nim byli osadzeni m.in. jego koledzy pochodzący z Sanoka: Zdzisław Rajchel, Zygmunt Bezucha (chodził do klasy razem z bratem Zbigniewa, Mieczysławem), Zbigniew Wyskiel, Jan Adamek[16]. 20 kwietnia 1940 Zbigniew Przystasz został wywieziony w transporcie z Kozielska do Katynia i najprawdopodobniej 21 kwietnia rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. 28 lipca 2000 został pochowany na terenie późniejszego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu (w szóstej mogile[13]), gdzie w 1943 jego umundurowane ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji prowadzonych przez Niemców pod numerem 4023[17]. Przy zwłokach zostały znalezione pocztówki, wizytówki, notatnik[18] i talizman – figurka sowy[16]. W 1943 rodzina Zbigniewa Przystasza dowiedziała się o odnalezieniu jego zwłok po publikacji w czasopiśmie „Goniec Krakowski”[19].

Jego rodzeństwo Danuta (1920–2019)[20] i Mieczysław (1914–1986)[21] byli jednymi z nielicznych uczestników powstania warszawskiego 1944 pochodzących z Sanoka. Cała trójka rodzeństwa studiowała prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Wujem rodzeństwa Przystaszów (mąż siostry ich matki, Marii) był uczestnik walk o niepodległość i oficer Wojska Polskiego Władysław Mączka (jego bratem był oficer i poeta legionowy Józef Mączka)[4][22]. Dalekim krewnym rodzeństwa był historyk Andrzej Romaniak[23].

Dziennik obozowy[edytuj | edytuj kod]

Podczas pobytu w obozie Zbigniew Przystasz prowadził pamiętnik w formie dziennika, w którym zapisywał tamtejsze wydarzenia[16][10], m.in. przebieg wigilii[24][25]. Wspominał w nim o ww. kolegach Zygmuncie Bezusze i Zdzisławie Rajchlu; ponadto w jego zapiskach zostali wspomniani m.in. Stanisław Swianiewicz, Tadeusz Tucholski, Zenon Arcimowicz, Jan Bolechowski (Przystasz spędzał z nim czas na rozmowach o literaturze), Bolesław Baranowski (obaj mieli wspólne dyżury[26]), Władysław Godula, Czesław Jezioro, Władysław Kawa, Piotr Jeż, Lech Smólski, Stanisław Zawadzki[27][28]. Ostatnie wpisy datowane były na dni 20 kwietnia (wywiezienie z obozu o godz. 16 i przyjazd do Smoleńska) oraz 21 kwietnia (ostatni wpis o godz. 8 rano)[29][30][31].

Dziennik obozowy Zbigniewa Przystasza został przepisany na maszynopis 15 czerwca 1944[32] w Instytucie Medycyny Sądowej i Kryminalistyki w Krakowie, którym kierował Jan Robel[33]. Około roku 1958 zapiski notatnika udostępnił płk dr Wencel koledze szkolnemu Zbigniewa Przystasza, Stanisławowi Kawskiemu[16]. Zapis dziennika został opublikowany w drugim wydaniu publikacji pt. Pamiętniki znalezione w Katyniu, wydanej w 1990 nakładem wydawnictwa Editions Spotkania[34] oraz na łamach tomu VIII „Rocznika Sanockiego” z 2011[35][36].

Fragment zapisków Zbigniewa Przystasza w Kozielsku z 3 kwietnia 1940[37][16][38][39][40]:

Pragnąłbym, ażeby Bóg umożliwił mi powrót (wraz ze wszystkimi), do Polski, do normalnych warunków pracy – ażebym kończył prawo, mógł realizować zamierzenia swoje odnośnie rodziny – a potem – a potem... pracować naukowo choć z amatorstwa, a jak będzie to możliwe, fachowo. A przy tym życie moje tak ułożyć, aby ono mi dawał maksimum korzyści moralnych, fizycznych, materialnych, ażebym mógł rozwijać i swój charakter, swój umysł, swe ciało, ażebym się ożenił z piękną, dobrą i kochaną kobietą, żebym miał z nią dzieci – takie, o jakich nieraz marzyłem; – proszę Cię, Boże, i o to, bym miał kawałek ziemi swojej z zagrodą, gdzieś w swoich kochanych stronach sanockich, gdziebym mógł odpocząć z daleka od (...) i gwaru miejskiego. Ażebym ten dom swój i otoczenie jego miał według swego wypieszczonego ideału, żeby w nim była piękna, duża biblioteka, przeze mnie urządzona, którą bym w częścu przekazał na użytek publiczny, a w części swej Rodzinie. Boże! Proszę Cię o to, by Rodzice moi, Brat mój i Siostra – również kontynuowali swe życie według swych najpiękniejszych zamierzeń, według swych zamysłów i woli. Lecz przede wszystkim proszę Cię, by to się działo tylko – jeśli to jest możliwe, Boże – w ramach Wielkiej, Nowej i Potężnej Polski!

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Inskrypcja upamiętniająca symbolicznie Zbigniewa Przystasza na grobowcu rodzinnym w Sanoku

Podczas „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” 21 czerwca 1958 nazwisko Zbigniewa Przystasza zostało wymienione w apelu poległych w obronie Ojczyzny w latach 1939–1945[41] oraz na ustanowionej w budynku gimnazjum tablicy pamiątkowej poświęconej poległym i pomordowanym absolwentom gimnazjum[42].

W 1962 jako Bolesław Przystasz został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło awansował go pośmiertnie na stopień porucznika[43]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[44].

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia” Zbigniewowi Przystaszowi poświęcono Dęby Pamięci w Połczynie-Zdroju[45][13] oraz 8 października 2009 w tzw. Alei Katyńskiej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku (zasadzenia dokonali jego siostra Danuta Przystasz i historyk Andrzej Romaniak)[46][47].

Zbigniew Przystasz został symbolicznie upamiętniony na grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.[48][49].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Inskrypcje nagrobne informujące o latach życia rodziców, w tym różnicy wieku pomiędzy Ignacym i Marią Przystasz, tj. ok. 16-17 lat stoją w sprzeczności z informacją podaną przez Danutę Przystasz, iż dzieliło ich 20 lat różnicy, zob. Jedno 2001 ↓, s. 8
  2. ↑ W spisie absolwentów został wymieniony jako Bolesław Przystasz.
  3. ↑ Informację o czwartym roku studiów podała Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń, którą wydała Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, zaś potwierdziły to dokumenty źródłowe, które po latach uzyskała siostra Zbigniewa, Danuta Przystasz, zob. Jedno 2001 ↓, s. 14 Spuścizna 2001 ↓, s. 42. Inne źródła (np. historyk Edward Zając) wskazały, iż Zbigniew Przystasz był absolwentem prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 371 (poz. 38).
  2. ↑ a b c Spuścizna 2001 ↓, s. 41.
  3. ↑ Jedno 2001 ↓, s. 8.
  4. ↑ a b Jedno 2001 ↓, s. 9.
  5. ↑ Spuścizna 2001 ↓, s. 41, 42.
  6. ↑ Jedno 2001 ↓, s. 10.
  7. ↑ Listy 2000 ↓, s. 75, 76, 78.
  8. ↑ Listy 2000 ↓, s. 39.
  9. ↑ XLIV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku za rok szkolny 1930/31. Sanok: 1931, s. 21.
  10. ↑ a b c d e f g h Spuścizna 2001 ↓, s. 42.
  11. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2014-04-23].
  12. ↑ a b Spuścizna 2001 ↓, s. 43.
  13. ↑ a b c Romaniak 2009 ↓, s. 8.
  14. ↑ a b c Jedno 2001 ↓, s. 14.
  15. ↑ Leśnicy i drzewiarze z Pomorza i Kujaw – ofiary zbrodni katyńskiej. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu, 2013. s. 20. [dostęp 2014-02-23].
  16. ↑ a b c d e Zapiski z Katynia. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, nr 37 (149) z 16 września 994. 
  17. ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2014-02-23].
  18. ↑ Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Warszawa: Alfa, 1989, s. 135. ISBN 83-7001-294-9.
  19. ↑ D. Przystasz 2000 ↓, s. 10.
  20. ↑ Danuta Antonina Przystasz. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2014-02-24].
  21. ↑ Mieczysław Ignacy Przystasz. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2014-02-24].
  22. ↑ Listy 2000 ↓, s. 21.
  23. ↑ Romaniak 2000 ↓, s. 3.
  24. ↑ Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 244. ISBN 83-909787-0-9.
  25. ↑ Koledzy z Pierwszej Brygady. infzoliborza.waw.pl, 3 listopada 2013. [dostęp 2016-10-18].
  26. ↑ Pamiętniki znalezione w Katyniu. Warszawa: Editions Spotkania, 1990, s. 255, 258, 259, 261, 263, 265, 266. ISBN 2-86914-050-9.
  27. ↑ Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 12. ISBN 83-909787-0-9.
  28. ↑ Andrzej Brygidyn: Sanocka Lista Katyńska. Jeńcy Kozielska, Ostaszkowa, Starobielska oraz innych obozów i więzień Polski kresowej pomordowani w Rosji Sowieckiej. Sanok: 2000, s. 17, 71–80.
  29. ↑ Spuścizna 2001 ↓, s. 40, 42.
  30. ↑ Andrzej Romaniak. Sanoczanie wśród ofiar. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, nr 15 (701) z 15 kwietnia 2005. 
  31. ↑ Andrzej Brygidyn: Sanocka Lista Katyńska. Jeńcy Kozielska, Ostaszkowa, Starobielska oraz innych obozów i więzień Polski kresowej pomordowani w Rosji Sowieckiej. Sanok: 2000, s. 18, 80.
  32. ↑ Spuścizna 2001 ↓, s. 11.
  33. ↑ Wywiad AHM ↓.
  34. ↑ Pamiętniki znalezione w Katyniu. Warszawa: Editions Spotkania, 1990, s. 250-268. ISBN 2-86914-050-9.
  35. ↑ Czesław Skrobała. Rocznik do kupienia. „Tygodnik Sanocki”. Nr 29 (506), s. 4, 20 lipca 2001. 
  36. ↑ Spuścizna 2001 ↓, s. 13-40.
  37. ↑ Pamiętniki znalezione w Katyniu. Warszawa: Editions Spotkania, 1990, s. 264. ISBN 2-86914-050-9.
  38. ↑ Spuścizna 2001 ↓, s. 38-39.
  39. ↑ Piotr Zychowicz: Zatwardziali wrogowie władzy sowieckiej. rp.pl, 6 kwietnia 2010. [dostęp 2014-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)].
  40. ↑ Brak amunicji. prawica.net, 13 kwietnia 2008. [dostęp 2016-10-18].
  41. ↑ Józef Stachowicz: Diariusz zjazdu. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 68.
  42. ↑ Zjazd w fotografii. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 231.
  43. ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 roku w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  44. ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. policja.pl. [dostęp 2014-08-05].
  45. ↑ Ku czci ofiar Katynia. polczyn-zdroj.pl. [dostęp 2014-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lutego 2014)].
  46. ↑ Bartosz Błażewicz. Pamiętała młodzież, pamiętali seniorzy. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, nr 42 (936) z 16 października 2009. 
  47. ↑ Krystyna Chowaniec: Dęby Pamięci. Sanok: Komenda Hufca ZHP Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego, 2010, s. 57. ISBN 978-83-931109-3-3.
  48. ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 23.
  49. ↑ Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zbigniew_Przystasz&oldid=71253766”