Zegar jodowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Film z przebiegu reakcji

Zegar jodowy (reakcja Landolta, reakcja Harcourta-Essona) – autokatalityczna reakcja chemiczna, podczas której początkowo bezbarwny roztwór po pewnym czasie (kilka minut) w mgnieniu oka zmienia kolor na granatowo-czarny. Po raz pierwszy opisana została przez Hansa Landolta[1], później jej kinetyka badana była przez Augustusa Harcourta (1834–1919) i Williama Essona (1838–1916)[2].

Poniższy opis przybliża uproszczoną reakcję zegara jodowego, gdzie w przeciwieństwie do typowej reakcji Landolta[3], wykorzystuje się jedynie łatwe do zdobycia odczynniki, dostępne na przykład w aptece. Z tego powodu reakcja ta bywa nazywana „aptecznym zegarem jodowym”[4].

Odczynniki[edytuj | edytuj kod]

Wykonanie[edytuj | edytuj kod]

  • do naczynia wlać 2,5 ml jodyny
  • dodać bardzo powoli 10 ml roztworu kwasu askorbinowego, roztwór zmienia barwę z brunatnej na cytrynową
  • dodać ok. 2 ml zawiesiny skrobiowej
  • dodać 20 ml zimnej wody
  • dodać 20 ml wody utlenionej
  • odczekać kilka minut – roztwór w mgnieniu oka zmienia barwę z cytrynowej na granatowo-czarną

Opis zachodzących reakcji[edytuj | edytuj kod]

  • powolna redukcja jodu kwasem askorbinowym (przy dodawaniu roztworu kwasu askorbinowego do jodyny):
Po reakcji w roztworze obecne są jony jodkowe (I-) (nie reagujące ze skrobią) i kwas dehydroaskorbinowy. Na tym etapie dodaje się roztwór skrobi, zimną wodę oraz wodę utlenioną.
  • reakcja wody utlenionej z jonami jodkowymi:
Reakcja zachodzi dopiero wówczas, gdy w roztworze wyczerpie się nadmiar kwasu askorbinowego jako środka redukującego jod do jodków (stąd opóźnienie reakcji), więc po wyczerpaniu nadmiaru kwasu askorbinowego zachodzi reakcja:
2I + 2H+ + H2O2 → I2 + 2H2O
Wydziela się wolny jod, który natychmiast reaguje ze skrobią dając granatowo-czarne zabarwienie roztworu.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Landolt, H.. Ueber die Zeitdauer der Reaction zwischen Jodsäure und schwefliger Säure. „Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft”. 19 (1), s. 1317-1365, 1886. DOI: 10.1002/cber.188601901293. 
  2. Thorpe, T. E., Morgan, G. T.. Obituary notices: Augustus George Vernon Harcourt, 1834-1919; Lucius Trant O'Shea, 1858-1920; James Emerson Reynolds, 1844-1920; Watson Smith, 1845-1920; Alfred Werner, 1866-1919. „Journal of the Chemical Society, Transactions”. 117, s. 1626-1648, 1920. DOI: 10.1039/CT9201701626. 
  3. Tomasz Pluciński: Wariacje na temat reakcji Landolta. [dostęp 2014-10-27].
  4. Marek Ples: Zegar jodowy (ze zdjęciami i filmem prezentującym przebieg reakcji). Weird science. [dostęp 2014-10-27].