Zespół skrzelowo-uszno-nerkowy

13-miesięczny chłopiec z objawami zespołu BOR. Lewe ucho prawidłowo rozwinięte; w obrębie prawego ucha: atrezja przewodu słuchowego oraz nieprawidłowo rozwinięta małżowina uszna.

Dziewczynka z zespołem BOR, obustronna przetoka szyjna

Zespół skrzelowo-uszno-nerkowy (zespół BOR, ang. branchio-oto-renal syndrome, zespół oskrzelowo-uszno-nerkowy, zespół Melnicka-Frasera; OMIM #113650) – dziedziczna autosomalnie dominująco choroba obejmująca nerki, uszy i szyję. Choroba została zdefiniowana po raz pierwszy w 1975 roku, choć pierwsze opisy zespołu objawów związanych z BOR pojawiły się już w połowie XIX wieku. W zależności od objawów choroba ta jest zwykle wykrywana tuż po urodzeniu lub w okresie dzieciństwa (zdarzają się jednak przypadki znacznie późniejszego wykrycia). Do niedawna w europejskiej nefrologii klasyfikowano wiele przypadków zespołu BOR jako zespół Alporta.

Historia

Choroba została po raz pierwszy dokładnie opisana w 1975 przez M. Melnicka, a w 1978 przez F. C. Frasera. Po raz pierwszy jednak zbliżone objawy opisał w 1878 Paget.

Genetyka

Choroba występuje z częstością 1:40 000 żywych urodzeń. Przyczyna genetyczna została potwierdzona tylko w niespełna 50% przypadków (wynika to jednak głównie z przyczyn technicznych, w szczególności w wypadku dużych delecji). Są nią mutacje w genach regulatorowych:

• EYA1 (zlokalizowany na chromosomie 8, [8q13.3]), ponad 100 typów mutacji odpowiedzialnych za BOR, mutacje są podzielone na trzy główne grupy (izoforma A, B i C) (wykryto u 38–40,5% chorych),
• SIX1 (zlokalizowany na chromosomie 14, [14q23.1]), przynajmniej cztery typy mutacji odpowiedzialne za BOR (wykryto u 5% chorych),
• SIX5 (zlokalizowany na chromosomie 19, [19q13.32]), przynajmniej cztery typy mutacji odpowiedzialne za BOR (wykryto u ponad 1% chorych).

W wypadku genów EYA1 i SIX1 niektóre mutacje wywołują objawy zespołu skrzelowo-usznego (BO lub BOS). Z powodu podobnych mutacji i nakładających się w wielu przypadkach objawów wielu badaczy uznaje oba te zespoły za przejaw zespołu BOR/BO. Do tej pory nie wiadomo, dlaczego niektóre mutacje w tych genach wywołują objawy nerkowe, a inne nie.

W ponad 90% przypadków choroby (w których wykryto mutacje) mutacja jest dziedziczona, w pozostałych jest to mutacja de novo. Penetracja tych mutacji wynosi ponad 90%. Zmiany fenotypowe są jednak różnie nasilone i zwykle występują tylko dwa lub trzy objawy główne.

W zależności od genu, którego zmutowana forma wywołuje objawy, dzieli się czasem zespół BOR lub BOR/BO(S) na trzy typy:

• BOR1 (EYA1) (lub BOS1),
• BOR2 (SIX5),
• BOR3 (SIX1) (w tym przypadku znacznie częściej mówi się jednak o BOS3).

Diagnostyka

Obejmuje:

• wygląd twarzy, uszu i ich okolic,
• wygląd szyi, USG szyi,
• wygląd jamy ustnej (głównie podniebienia),
• badanie funkcji i budowy nerek: (skład i ilość moczu, USG nerek) tomografia komputerowa,
• badania słuchu,
• badanie genetyczne.

Objawy

Objawy urologiczne

• jedno- lub dwustronna hipodysplazja, hipoplazja lub rzadziej aplazja (lub agenezja) nerek (z następową niewydolnością nerek w ok. 6% przypadków, czasem prowadzi nawet do ESRD); Może występować nerka rozdwojona; czasem występuje wtórne wodonercze. 69% chorych wykazuje nieprawidłową budowę nerek, u 15% wpływają one na ich funkcje. W badaniu USG kora nerki jest zwykle hyperechogeniczna.
  • w badaniu histologicznym: zeszkliwienie kłębuszka nerkowego, proliferacja mezangium, rozwarstwienie błony podstawnej;
• zaburzenia budowy moczowodu (gł. rozdwojony moczowód).

Inne objawy

Przetoka szyjna

• zaburzenia w budowie małżowin usznych (małżowiny w kształcie kielicha, brak małżowin; 39% chorych),
• występowanie dołków przedusznych lub zausznych akrochordonów (82% chorych),
• stenozy lub atrezje przewodu słuchowego,
• zaburzenia w budowie ucha środkowego (zwykle unieruchomione strzemiączko),
• zaburzenia w budowie ucha wewnętrznego (przerost ślimaka lub kanałów półkolistych, dysplazja Mondiniego),
• głuchota o różnym nasileniu (93% chorych; może być to głuchota przewodzeniowa, odbiorcza lub mieszana; 2% dzieci z głęboką głuchotą cierpi na zespół BOR, BOR jest drugą najczęstszą autosomalnie dominująco dziedziczoną przyczyną niedosłuchu/głuchoty u dzieci po zespole Waardenburga);
• cysty lub przetoki po bokach szyi (w miejscach związanych z przebiegiem embrionalnych łuków gardłowych; przetoki występują u 49% chorych; cysty lub przetoki u 60%);
• stenozy lub atrezje przewodu łzowego,
• obniżona masa ciała i asteniczny wygląd,
• długa, pociągła lub asymetryczna twarz,
• małe i wąskie podniebienie,
• rozszczepienie podniebienia,
• rozdwojenie języczka,
• wyraźnie nieprawidłowy zgryz;

objawy pojawiające się rzadko:

• występowanie tkanek ślinianki w przewodzie usznym,
• krótkowzroczność,
• porażenie mięśni twarzy.

Kryteria

Aby można było zdiagnozować chorobę, chory musi spełniać:

• przynajmniej trzy duże kryteria,
• dwa duże i przynajmniej dwa małe,
• jedno duże kryterium i mieć przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia spełniającego kryteria BOR.

Zestaw kryteriów

1) Pierwszorzędowe

A) Duże:

• głuchota,
• dołeczki przeduszne,
• zaburzenia budowy/funkcji nerek,
• zaburzenia rozwojowe związane z łukiem gardłowym (głównie cysty i przetoki).

B) Małe:

• zaburzenia budowy ucha zewnętrznego,
• zaburzenia budowy ucha środkowego,
• zaburzenia budowy ucha wewnętrznego,
• zauszne akrochordony,
• inne (zaburzenia budowy podniebienia, asymetria twarzy itd.).

2) Drugorzędowe (obejmują zaburzenia niecharakterystyczne)

Różnicowanie

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić inne rzadkie choroby genetyczne:

• zespół skrzelowo-uszny (BO lub BOS) – brak objawów nerkowych,
• zespół skrzelowo-uszno-moczowowdowy (BOU) – objawy nerkowe ograniczone do rozdwojenia miedniczki nerkowej lub rozdwojonego moczowodu,
• zespół skrzelowo-oczno-twarzowy (BOSF),
• zespół uszno-twarzowo-szyjny (OFC),
• zespół Townesa-Brocksa (TBS, REAR).

Leczenie

Ucho zewnętrzne i jego okolica przed operacją plastyczną

Ta sama pacjentka po operacji

Leczenie w zespole BOR koncentruje się na kilku głównych problemach:

• operacyjne leczenie cyst i przetok szyi (możliwość infekcji; szczególnie w przypadku przetok);
• leczenie dysfunkcji nerek:
  • leczenie chirurgiczne (w razie anomalii układu odprowadzającego mocz),
  • leczenie nerkozastępcze (w tym: dializa, przeszczepienie nerki), obserwacja parametrów nerkowych;
• leczenie lub rehabilitacja głuchoty:
  • aparaty słuchowe,
  • czasem operacyjne (w wypadku zwężeń lub braku przewodu słuchowego), przy zachowaniu struktur ucha środkowego i wewnętrznego, w anomaliach ślimaka należy rozważyć wszczepienie implantu,
• chirurgiczne leczenie anomalii małżowiny usznej.

Zobacz też

• zespół Lachiewicza-Sibleya
• zespół przyległych genów BOR-zespół Duane’a-wodogłowie

Linki zewnętrzne

• The Cain Foundation. thecainfoundation.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-21)]. (ang.). – Fundacja wpierająca chorych i ich rodziny
• Genetics Home Reference. ghr.nlm.nih.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-07)]. (ang.).
• OMIM (EYA1) (ang.)
• OMIM (SIX5) (ang.)
• Nephrology Dialysis Transplantation (ang.)

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.