Ziemia sieradzka
Ten artykuł od 2019-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
| |||
Państwa | |||
---|---|---|---|
Stolica | |||
Ważniejsze miejscowości |
Piotrków Trybunalski, Radomsko, Szadek, Spycimierz, Rozprza, Wolbórz, Uniejów | ||
Położenie na mapie Ziemia sieradzka i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych |
Ziemia sieradzka (łac. Terra Siradiensis) –kraina historyczna, a także jednostka terytorialna dawnej Polski.
Ziemia sieradzka graniczy na zachodzie z ziemią kaliską (wschodnią Wielkopolską), na południowym-zachodzie z ziemią wieluńską, na północnym-zachodzie z ziemią łęczycką (granica przebiega na Nerze i Wolbórce), na zachodzie z ziemią sandomierską (część Małopolski, granica przebiega na Pilicy) i na południu z ziemią krakowską (część Małopolski).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ziemia sieradzka od czasów najdawniejszych była zamieszkiwana przez różne plemiona. Kazimierz Tymieniecki wiąże ją z Wiercanami[1], co pozwalałoby na określanie tej części kraju mianem „Warcja” lub „Wiercza”.
W latach 1305–1306 Władysław I Łokietek, jeszcze przed śmiercią czeskiego Wacława III, opanował wraz z Małopolską, Kujawami i cząstką Wielkopolski także dzielnice łęczycką i sieradzką, które weszły w skład zasadniczego zrębu odbudowywanego państwa polskiego. Od tego czasu dzielnice te zaczęły zmieniać swój charakter, co przejawiało się również w sposobie ich określania. Zaczyna zanikać dotychczasowa nazwa „księstwa”, a w to miejsce zaczyna się używać terminu „ziemia”.
Początkowo terminów tych używano wymiennie. S. Zajączkowski przywołuje przykład przywilejów Łokietka z lat 1296 i 1308 dla klasztoru w Sulejowie, gdzie są wymienione wsie „in ducatu Syradie” (w księstwie sieradzkim). Jednakże w innych dokumentach, tak książęcych, jak i biskupich, z lat 1296, 1298, 1314 i 1331 występuje określenie „terra”. Staje się ono wkrótce częścią składowa tytulatury Łokietka, którego kancelaria jednak, nawet już po koronacji w 1320 r., w wydawanych dokumentach używała preambuły następującej treści: „Rex Poloniae, nec non terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Lanciciae, Cujaviae, Siradiaeque dux”. Stopniowe zanikanie określenia „księstwo” i coraz częstsze pojawianie się terminu „ziemia” wskazują na coraz większą integrację państwa, które dawne udzielne księstwa zaczęło traktować jako części składowe swego terytorium. W XV w. dawne księstwa dzielnicowe, nad którymi w imieniu króla władał wojewoda, nazwano województwami, natomiast mniejsze nazywano w dalszym ciągu ziemiami, np. dotyczyło to ziemi wieluńskiej, która ok. 1420 r. weszła w zależność od wojewody sieradzkiego.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ziemie te znalazły się na obszarze województwa łódzkiego i kieleckiego. 1 września 1939 roku, kiedy to rozpoczął się atak na Polskę przez III Rzesze, został zbombardowany nieodległy Wieluń oraz zajęty obszar pomiędzy granicą niemiecką, a rzeką Wartą. Ostatecznie ziemie te znalazły się częściowo w Generalnym Gubernatorstwie, a częściowo w zasięgu administracji III Rzeszy Niemieckiej.
Obecnie większość historycznej Ziemi Sieradzkiej wchodzi w skład województwa łódzkiego, a niewielka jej część do województwa wielkopolskiego i śląskiego.
Miasta i powiaty ziemi sieradzkiej[edytuj | edytuj kod]
W ziemi sieradzkiej leżą następujące miasta:
Lp. | Miasto | Liczba mieszkańców[2] | Dawny powiat[3] | Obecne województwo |
---|---|---|---|---|
1. | Łódź[a] | 658 444 | szadkowski | łódzkie |
2. | Piotrków Trybunalski | 67 264 | piotrkowski | łódzkie |
3. | Pabianice | 61 353 | szadkowski | łódzkie |
4. | Tomaszów Mazowiecki[b] | 58 089 | piotrkowski | łódzkie |
5. | Bełchatów | 52 851 | piotrkowski | łódzkie |
6. | Radomsko | 43 417 | radomszczański | łódzkie |
7. | Sieradz | 39 158 | sieradzki | łódzkie |
8. | Zduńska Wola | 38 848 | szadkowski | łódzkie |
9. | Turek | 24 788 | sieradzki | wielkopolskie |
10. | Konstantynów Łódzki[c] | 19 161 | szadkowski | łódzkie |
11. | Łask | 16 191 | szadkowski | łódzkie |
12. | Tuszyn | 7173 | piotrkowski | łódzkie |
13. | Zelów | 7152 | szadkowski | łódzkie |
14. | Pajęczno | 6410 | radomszczański | łódzkie |
15. | Sulejów[d] | 5985 | piotrkowski | łódzkie |
16. | Koniecpol[e] | 5449 | radomszczański | śląskie |
17. | Rzgów[f] | 3442 | piotrkowski | łódzkie |
18. | Złoczew | 3417 | sieradzki | łódzkie |
19. | Przedbórz[g] | 3226 | radomszczański | łódzkie |
20. | Warta | 2969 | sieradzki | łódzkie |
21. | Uniejów | 2950 | szadkowski | łódzkie |
22. | Kamieńsk | 2608 | radomszczański | łódzkie |
23. | Wolbórz[h] | 2275 | piotrkowski | łódzkie |
24. | Lututów[i] | 2218 | sieradzki | łódzkie |
25. | Błaszki | 2022 | sieradzki | łódzkie |
26. | Szadek | 1768 | szadkowski | łódzkie |
27. | Rozprza | 1614 | piotrkowski | łódzkie |
28. | Lutomiersk | 1581 | szadkowski | łódzkie |
29. | Dobra | 1341 | sieradzki | wielkopolskie |
W ziemi sieradzkiej leżą obecnie następujące powiaty i miasta na prawach powiatu: powiat sieradzki, powiat zduńskowolski, powiat łaski, powiat bełchatowski, powiat poddębicki[j], powiat pabianicki[k], Piotrków Trybunalski i powiat piotrkowski[l], powiat radomszczański[m], powiat pajęczański[n], Łódź[o], powiat łódzki wschodni[p], powiat tomaszowski[q], powiat wieluński[r], powiat wieruszowski[s], powiat częstochowski[t], powiat turecki[u], powiat kolski[v], powiat kaliski[w]. W przypisach przy każdym powiecie podane jest, która część danego powiatu leży w ziemi sieradzkiej.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Rynek w Sieradzu
-
Klasztor bernardynów w Warcie
-
Rynek w Warcie
-
Romańska fasada w opactwie
-
Kościół gotycki w Szadku
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- krainy historyczne w Polsce
- kasztelania sieradzka
- prowincja łęczycka
- księstwo łęczyckie
- księstwo sieradzkie
- województwo sieradzkie (I Rzeczypospolita)
- województwo sieradzkie (1975-1998)
- województwo piotrkowskie (1975-1998)
- województwo łódzkie w różnych okresach historycznych
- województwo łódzkie
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy południowo-zachodni obszar Łodzi, zawierający części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Tomaszowa Mazowieckiego położony na południe od Wolbórki i na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Bocian, Brzóstówka, Duże Nagórzyce, Józefów, Karpaty, Laski, Małe Nagórzyce, Nagórzyce, Nowy Port, Podgórze, Rolandówka, Wola-Wiaderno i Zapiecek[3][4][5].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Konstantynowa Łódzkiego na południe od Neru i obejmujący części miasta Józefów, Bechcice[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość Sulejowa; część miasta Podklasztorze oraz płd-wsch krańce miasta są w ziemi sandomierskiej[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Koniecpola położony na zachód od Pilicy, zawierający części miasta: centrum z rynkiem, Jagodzie, Dąbrówka, Magdasz, Podstocze, Przysieka, Koniawy-Podstoczek[3][4][6].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Rzgowa położony na południe od Neru (włącznie z historycznym centrum miasta)[3][4][7].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Przedborza położony na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Chałupki, Kępa i Widoma[4][8].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Wolborza na południe od Wolbórki, który stanowi większą część miasta i obejmuje historyczne centrum[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy północny obszar Lututowa obejmujący części miasta: Zygmuntów, Jeżopole, Dębina[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu poddębickiego; na zachód od rzeki Ner[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu pabianickiego; na południe od Neru[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu piotrkowskiego; na zachód od Pilicy[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu radomszczańskiego; na zachód od Pilicy[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu pajęczańskiego; środkowa i wschodnia część powiatu[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy południowo-zachodni obszar Łodzi, zawierający części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy zachodnia część powiatu łódzkiego wschodniego[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu tomaszowskiego: z centrum Tomaszowa Mazowieckiego i na zachód od miasta[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy północno-wschodni kraniec powiatu wieluńskiego: Wrońsko, Głuchów, Kamyk i Piaski[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu wieruszowskiego; Niemojew, Kluski i północna część Lututowa[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy północna część powiatu częstochowskiego[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy duża część powiatu tureckiego; Turek i część płd-wsch[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu kolskiego; na południe od rzeki Ner[3][4].
- ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu kaliskiego; wieś Staw i okolice[3][4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tymieniecki K. 1954-1956. Kim byli Uerizane Geografa Bawarskiego?. Slavia Antiqua 5: 84-102
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku. stat.gov.pl, 2023-07-20. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Henryk Rutkowski (red.). T. 5: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Geoportal krajowy. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
- ↑ Sławomir Fałek: Początki osady i miasta Tomaszowa w pierwszych publikacjach (1788–1830). muzeumtomaszow.pl, 2020-07-06. [dostęp 2024-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-14)]. (pol.).
- ↑ Położenie. radkow.pl. [dostęp 2024-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-14)]. (pol.).
- ↑ Jan Korytkowski: Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych. T. 3. Gniezno: Drukarnia J. B. Langiego, 1883, s. 238. OCLC 721861647. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
- ↑ Paweł Grabalski: Zamek królewski w Przedborzu. przedborz.com.pl, 2011-08-30. [dostęp 2024-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-11)]. (pol.).