Zjednoczenie (branżowe)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Zjednoczenie – nazwa organu zarządzania daną branżą przemysłu lub usług w okresie PRL (1945–1981).

Pierwsze zjednoczenia funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym, które zrzeszały firmy prywatne danej branży. Po II wojnie światowej, w okresie gospodarki centralnie sterowanej, ewoluowały formy i nazwy organów zarządzania poszczególnymi branżami.

Chronologia[edytuj | edytuj kod]

  • 1945 – utworzenie zjednoczeń po II wojnie światowej, podporządkowując je centralnym zarządom ministerstw,
  • 1947 – dekoncentracja funkcji zarządzania przez wyłączenie z ministerstwa przemysłu centralnych zarządów i przekształcenia ich w samodzielne przedsiębiorstwa[1],
  • 1951 – włączenie centralnych zarządów do ministerstw[2], oraz likwidacja zjednoczeń, podporządkowując przedsiębiorstwa bezpośrednio centralnym zarządom.
  • 1955 – funkcjonowanie 12 ministerstw przemysłowych i 160 centralnych zarządów[3],
  • 1958 – przekształcenie centralnych zarządów w zjednoczenia[4], których liczba była mniejsza od dotychczasowych organów zarządzania o 42 jednostki organizacyjne[5],
  • 1967 – próba reformy zjednoczeń przemysłowych[6],
  • 1981 – likwidacja zjednoczeń, część z nich w pierwszej połowie 1982[7],
  • 1981 – powołanie zrzeszeń[8],
  • 1990 – początek procesu prywatyzacji zrzeszeń i podległych im przedsiębiorstw[9].

Funkcjonowały zjednoczenia ogólnokrajowe (np. branż przemysłowych, budownictwa specjalistycznego, biur projektów) oraz regionalne i wojewódzkie (np. budownictwa ogólnego, przemysłowego, komunalnego, rolniczego, wodnego i melioracji, państwowych gospodarstw rolnych, technicznej obsługi rolnictwa, przedsiębiorstw gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, przemysłu terenowego, handlu, wełnianego, węglowego itd.). Większość zjednoczeń produkcyjnych dysponowało własnymi podmiotami krajowej dystrybucji produkowanych wyrobów, cały szereg z nich, również własnymi przedsiębiorstwami handlu zagranicznego.

Obecnie nie istnieje już żadne z dawnych zjednoczeń, funkcjonują jednak firmy które z powodów marketingowych zachowały logo lub nazwę danego zjednoczenia. Wyjątkiem jest zjednoczenie Bumar, które nie zostało zlikwidowane, lecz przekształcone w grupę kapitałową.

Zjednoczenia, pod nazwami których funkcjonują (lub funkcjonowały) firmy:

Zjednoczenia[edytuj | edytuj kod]

Logo Zjednoczenia Gospodarki Rybnej (1971 rok)

Funkcjonowało około 150 ogólnokrajowych organów zarządzania o tej nazwie:

Uprawnienia zjednoczeń miało też kilkadziesiąt innych wydzielonych, podległych bezpośrednio ministerstwom organów zarządzania, np.:

oraz krajowe związki spółdzielczości pracy.

Lista zjednoczeń według używanych nazw[edytuj | edytuj kod]

  • „Agromet” Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Rolniczych, Warszawa
  • „Bacutil” Zjednoczenie Przemysłu Paszowego, Warszawa
  • „Biofiz” Zjednoczenie Przemysłu Pomocy Naukowych i Zaopatrzenia Szkół, Warszawa
  • „Biomed” Zjednoczenie Wytwórni Surowic i Szczepionek, Warszawa
  • „Budostal” Zjednoczenie Budownictwa Przemysłowego, Kraków
  • „Budomasz” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Remontowo-Budowlanych Przemysłu Maszynowego, Warszawa
  • „Bumar” Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Budowlanych, Warszawa
  • „Cezal” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Zaopatrzenia Lecznictwa, Warszawa
  • „Chemak” Zjednoczenie Przemysłu Budowy Urządzeń Chemicznych, Warszawa
  • „Chemitex” Zjednoczenie Przemysłu Włókien Sztucznych, Łódź
  • „Domgos” Zjednoczenie Produkcji Sprzętu Gospodarstwa Domowego, Katowice
  • „Elektromontaż” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Robót Elektrycznych, Warszawa
  • „Ema” Zjednoczenie Maszyn i Aparatów Elektrycznych, Warszawa
  • „Erg” Zjednoczenie Przemysłu Organicznego i Tworzyw Sztucznych, Warszawa
  • „Fermbud” Zjednoczenie Produkcji i Montażu Obiektów Inwentarskich, Poznań
  • „Geokart” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Geodezyjno-Kartograficznych, Warszawa
  • „Herbapol” Zjednoczenie Przemysłu Zielarskiego, Warszawa
  • „Hutmasz” Zjednoczenie Maszyn Hutniczych, Katowice
  • „Instal” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Instalacji Przemysłowych, Warszawa
  • „Inżynieria” Zjednoczenie Budownictwa Inżynierii Miejskiej, Warszawa
  • „Klima – Went” Zjednoczenie Przemysłu Urządzeń Wentylacyjno – Klimatyzacyjnych, Katowice
  • „Las” Zjednoczenie Produkcji Leśnej, Warszawa
  • „Meprozet” Zjednoczenie Montażu i Kompletowania Urządzeń Inwentarskich, Warszawa
  • „Mera” Zjednoczenie Przemysłu Automatyki i Aparatury Pomiarowej, Warszawa
  • „Metalchem” Zjednoczenie Budowy Aparatury Chemicznej, Gliwice
  • „Metale” Zjednoczenie Górniczo – Hutnicze Metali Nieżelaznych, Katowice
  • „Metalplast” Zjednoczenie Produkcji Elementów Wyposażenia Budownictwa, Poznań
  • „Metex” Zjednoczenie Przemysłu Artykułów Technicznych i Galanteryjnych, Łódź
  • „Mostostal” Zjednoczenie Konstrukcji Stalowych i Urządzeń Przemysłowych, Warszawa
  • „Naczelny Zarząd Wydawnictw” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Wydawniczych, Warszawa
  • „Nieorganika” Zjednoczenie Przemysłu Nieorganicznego, Warszawa
  • „Omel” Zjednoczenie Przemysłu Sprzętu Optycznego i Medycznego, Warszawa
  • „Orbis” Zjednoczenie Gospodarki Turystycznej, Warszawa
  • „Organika” Zjednoczenie Przemysłu Organicznego, Warszawa
  • „Ortmed” Zjednoczenie Przemysłu Ortopedycznego, Warszawa
  • „Petrochemia” Zjednoczenie Przemysłu Rafineryjnego i Petrochemicznego, Kraków
  • PKS Zjednoczenie Państwowej Komunikacji Samochodowej, Warszawa
  • „Plastofarb” Zjednoczenie Przemysłu Tworzyw i Farb, Mikołów
  • „Polam” Zjednoczenie Sprzętu Oświetleniowego i Elektroinstalacyjnego, Warszawa
  • „Polbaw” Zjednoczenie Przemysłu Bawełnianego, Łódź
  • „Poldrób” Zjednoczenie Produkcji Drobiarskiej, Warszawa
  • „Polifarb” Zjednoczenie Przemysłu Farb i Lakierów, Gliwice
  • „Polmetal” Zjednoczenie Przemysłu Wyrobów Metalowych, Kraków
  • „Polfa” Zjednoczenie Przemysłu Farmaceutycznego, Warszawa
  • „Pollena” Zjednoczenie Przemysłu Chemii Gospodarczej, Warszawa
  • „Polmag” Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Górniczych, Katowice
  • „Polmatex” Zjednoczenie Przemysłu Maszyn Włókienniczych, Łódź
  • „Polmo” Zjednoczenie Przemysłu Motoryzacyjnego, Warszawa
  • „Polmos” Zjednoczenie Przemysłu Spirytusowego, Warszawa
  • „Polski Len” Zjednoczenie Przemysłu Lniarskiego, Łódź
  • „Polsport” Zjednoczenie Przemysłu Sprzętu Sportowego, Warszawa
  • „Ponar” Zjednoczenie Przemysłu Obrabiarkowego, Warszawa
  • „Predom” Zjednoczenie Przemysłu Zmechanizowanego Sprzętu Domowego, Warszawa
  • „Prema” Zjednoczenie Przemysłu Precyzyjnego, Warszawa
  • PRK Zjednoczenie Przedsiębiorstw Robót Kolejowych, Warszawa
  • „Promer” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Produkcji Maszyn i Urządzeń Handlowych, Warszawa
  • „PZL” Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego i Silnikowego, Warszawa
  • „Ruch” Zjednoczenie Upowszechniania Prasy i Książki, Warszawa
  • „Spomasz” Zjednoczenie Maszyn Przemysłu Spożywczego, Warszawa
  • „Stolbud” Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej, Warszawa
  • „Stomil” Zjednoczenie Przemysłu Gumowego, Łódź
  • „Tasko” Zjednoczenie Przemysłu Taboru Kolejowego, Poznań
  • „Techma” Zjednoczenie Modernizacji Przemysłu Maszynowego, Warszawa
  • „Telkom” Zjednoczenie Przemysłu Teleelektronicznego, Warszawa
  • „Transbud” Zjednoczenie Przedsiębiorstw Transportowo-Sprzętowych Budownictwa, Warszawa
  • „Tricot” Zjednoczenie Przemysłu Dziewiarskiego i Pończoszniczego, Łódź
  • „Unitra” Zjednoczenie Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego, Warszawa
  • „Unitra-Dom” Zjednoczenie Przemysłu Elektronicznego, Warszawa
  • „Unitra-Elektron” Zjednoczenie Przemysłu Podzespołów i Materiałów Elektronicznych, Warszawa
  • „Uzdrowiska Polskie” Zjednoczenie, Warszawa
  • „Vis” Zjednoczenie Przemysłu Narzędziowego, Warszawa
  • „Vitrocer” Zjednoczenie Przemysłu Szklarskiego i Ceramicznego, Warszawa
  • „Wuteh” Zjednoczenie Producentów Wyposażenia Technicznego Handlu i Usług, Wrocław
  • „Zelwod” Zjednoczenie Elektryfikacji i Zaopatrzenia Rolnictwa i Wsi w Wodę, Warszawa
  • „Zemak” Zjednoczenie Przemysłu Budowy Maszyn Ciężkich, Warszawa
  • ZNTK Zjednoczenie Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, Warszawa
  • „Zremb” Zjednoczenie Mechanizacji Budownictwa, Warszawa

Organizacja zarządzania w innych krajach socjalistycznych[edytuj | edytuj kod]

Forma zarządzania w krajach ościennych była zróżnicowana i ulegała ewaluacji.

NRD[edytuj | edytuj kod]

Powołane w 1948 na terenach późniejszej NRD branżowe zrzeszenia, np. przemysłu stoczniowego (Vereinigung Volkseigener Werften – VVW), w 1959 przekształcono w zjednoczenia (np. Vereinigung Volkseigener Betriebe Schiffbau – VVB), w 1979 w kombinaty (np. Kombinat Schiffbau Rostock)[10][potrzebny przypis][potrzebny przypis][11]. Jednym z bardziej znanych było zjednoczenie przemysłu motoryzacyjnego Industrieverband Fahrzeugbau (IFA)[10].

ZSRR[edytuj | edytuj kod]

Od początku lat 60. w gospodarce ZSRR zaczęły funkcjonować zjednoczenia przedsiębiorstw (oбъединение предприятий)[12], zjednoczenia naukowo-produkcyjne (научно-производственное объединение)[13] i zjednoczenia produkcyjne (производственное объединение). Te ostatnie będące odpowiednikami naszych kombinatów. Były zjednoczenia wszechzwiązkowe lub podległe władzom poszczególnych republik.

Zjednoczenia naukowo-produkcyjne to samodzielne i samofinansujące się organizacje naukowo-produkcyjne, w skład których wchodzą m.in. placówki naukowo-badawcze, biura projektów, zakłady produkcyjne i zaplecza.

Podobnie zarządzano np. w Bułgarii, Chińskiej Republice Ludowej, na Kubie i w Rumunii[14].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Lub Zjednoczenie Produkcji Wyrobów Powszechnego Użytku „Domgos”.
  2. ↑ W tym przypadku zjednoczeniami było np. 8 dyrekcji okręgowych kolei państwowych – DOKP.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Uchwała Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z października 1946 r. (uchwała niepublikowana) oraz Dekret z 3 stycznia 1947 r. o utworzeniu przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1947 r. nr 8, poz. 42).
  2. ↑ Uchwała Prezydium Rządu z 23 grudnia 1950 r. (M.P. z 1951 r. nr 5, poz. 63).
  3. ↑ K. Jeżowski: Zarządzanie przemysłem, PWE Warszawa 1970, s. 18.
  4. ↑ Uchwała nr 128 Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1958 r. w sprawie zmian struktury organizacyjnej państwowego przemysłu kluczowego (uchwała nie publikowana).
  5. ↑ B. Gliński: Problemy zarządzania przedsiębiorstwami przemysłowymi, PWE Warszawa 1961, s. 146.
  6. ↑ Uchwała nr 383 R.M. z dnia 7 grudnia 1966 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania zjednoczeń przemysłowych (M.P. z 1966 r. nr 69, poz. 327).
  7. ↑ Uchwała nr 242 Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie zasad, trybu i terminu zniesienia zjednoczeń przedsiębiorstw państwowych (M.P. z 1981 r. nr 32, poz. 286).
  8. ↑ Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1981 r. nr 24, poz. 122).
  9. ↑ Ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1990 r. nr 51, poz. 298) (uchylona).
  10. ↑ a b André Steiner: Von Plan zu Plan. Eine Wirtschaftsgeschichte der DDR, DVA Verlag, München 2004.
  11. ↑ Kombinate und Betriebe der DDR, Kammer für Außenhandel der DDR Berlin 1990.
  12. ↑ Hasło: Объединение предприятий, [w:] Słownik Finansowy (Финансовый словарь), [1].
  13. ↑ Hasło: Объединение научно-производственное, [w:] Encyklopedia Górnictwa (Горная энциклопедия), [2].
  14. ↑ Socialist World Shippping Directory 1984, 1988.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bączek, Ryszard: Zarządzanie przemysłem w Polsce Ludowej, Wydawnictwa Uczelniane Politechniki Lubelskiej Lublin 1979, 256 s.
  • Socialist World Shippping Directory 1984, 1988
  • André Steiner: Von Plan zu Plan. Eine Wirtschaftsgeschichte der DDR, DVA Verlag, München 2004

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zjednoczenie_(branżowe)&oldid=72883375”