Zodiak birmański

Zodiak birmański (ဇာတာ ရာသီခွင် /zàdà jàðì gwɪ̀ɴ/) — tradycyjny birmański system astronomiczny i astrologiczny.

Chociaż jest on nadal ważnym elementem kalendarza birmańskiego, zodiak jest dziś wiązany ściśle z astrologią birmańską nazywaną Bedin (ဗေဒင်). Wywodząc się głównie z astronomii hinduskiej i astrologii wedyjskiej, zodiak birmański składa się nie tylko z tych samych 12 znaków co zodiak europejski, ale obejmuje też 27 stacji księżycowych miesiąca oraz osiem znaków dni tygodnia.

Konstrukcja

Znaki

Zodiak birmański, podobnie jak europejski, podzielony jest na 12 znaków nazywanych yathi (ရာသီ, IPA: jàðì). Znaki birmańskie są takie same, jak indyjskie i europejskie, gdyż pochodzą z zodiaku indyjskiego i, ostatecznie, europejskiego. Każdy yathi dzieli się na 30 stopni (အင်္သာ, IPA: ɪ̀ɴðà), każdy stopień na 60 minut (လိတ္တာ, IPA: leiʔtà), a każda minuta na 60 sekund (ဝိလိတ္တာ, IPA: wḭleiʔtà).

Długość အင်္သာ	Znak ရာသီ	Nazwa sanskrycka	Nazwa łacińska	Rządząca planeta ရာသီခွင်
0°	Meittha မိဿ	Meṣha मेष	Aries	Mars
30°	Pyeittha ပြိဿ	Vṛiṣabha वृषभ	Taurus	Wenus
60°	Mehton မေထုန်	Mithuna मिथुन	Gemini	Merkury
90°	Karakat ကရကဋ်	Karkaṭa कर्कट	Cancer	Księżyc
120°	Thein သိဟ်	Siṃha सिंह	Leo	Słońce
150°	Kan ကန်	Kanyā कन्या	Virgo	Merkury
180°	Tu တူ	Tulā तुला	Libra	Wenus
210°	Byeissa ဗြိစ္ဆာ	Vṛścika वृश्चिक	Scorpio	Mars
240°	Danu ဓနု	Dhanuṣa धनुष	Sagittarius	Jowisz
270°	Makara မကာရ	Makara मकर	Capricorn	Saturn
300°	Kon ကုံ	Kumbha कुम्भ	Aquarius	Saturn
330°	Mein မိန်	Mīna मीन	Pisces	Jowisz

Stacje księżycowe

Na miesiąc zodiakalny składa się 27 dni, co daje w przybliżeniu średni miesiąc gwiazdowy trwający 27,321661 dni. Każdy dzień zodiakalny, zwany nekkhat, reprezentuje stację księżycową, czyli wycinek ekliptyki, wzdłuż której księżyc obraca się wokół Ziemi. Chociaż nazwy birmańskie są adaptacją nazw sanskryckich, system birmański nie jest identyczny ze współczesnym systemem indyjskim. System birmański przyjmuje nierówne odcinki dla każdego segmentu (od 5° do 26°), a pierwszy segment, Athawani, znajduje się na długości 350°. Współczesny system indyjski używa równych segmentów po 13° 20' (360° podzielone na 27), a pierwszy segment, Asvini, znajduje się na długości 0° (Zodiak birmański uwzględnia także porzuconą 28. konstelację zwaną Abizi (အဘိဇိ; sanskr. Abhijit)).

Nekkhaty są używane zwykle do układania zata (horoskopu) dla osoby lub wydarzenia. Wiele dat historycznych przedstawianych było jako pozycja w horoskopie, a nie jako daty kalendarzowe.

Dzień	Nazwa birmańska	Nazwa sanskrycka	Rozpiętość	Zakres
1	Athawani အဿဝဏီ	Asvini	18°	350°–8°
2	Barani ဘရဏီ	Bharani	10°	8°–18°
3	Kyattika ကြတ္တိကာ	Krittika	16°	18°–34°
4	Yawhani ရောဟဏီ	Rohini	12°	34°–46°
5	Migathi မိဂသီ	Mrigasiras	14°	46°–60°
6	Adra အဒြ	Ardra	5°	60°–65°
7	Ponnahpukshu ပုဏ္ဏဖုသျှု	Punarvasu	27°	65°–92°
8	Hpusha ဖုသျှ	Pushya	14°	92°–106°
9	Athaleiktha အသလိဿ	Aslesha	12°	106°–118°
10	Maga မာဃ	Magha	11°	118°–129°
11	Pyobba Baragonni ပြုဗ္ဗာ ဘရဂုဏ္ဏီ	Purva Phalguni	16°	129°–145°
12	Ottara Baragonni ဥတ္တရာ ဘရဂုဏ္ဏီ	Uttara Phalguni	9°	145°–154°
13	Hathada ဟဿဒ	Hasta	10°	154°–164°
14	Seiktra စိတြ	Chitra	15°	164°–179°
15	Thwati သွာတိ	Svati	13°	179°–192°
16	Withaka ဝိသာခါ	Visakha	21°	192°–213°
17	Anuyada အနုရာဓ	Anuradha	11°	213°–224°
18	Zehta ဇေဋ္ဌ	Jyeshtha	5°	224°–229°
19	Mula မူလ	Mula	13°	229°–242°
20	Pyobba Than ပြုဗ္ဗာသဠ်	Purva Ashadha	15°	242°–257°
21	Ottara Than ဥတ္တရာသဠ်	Uttara Ashadha	5°	257°–262°
22	Tharawun သရဝဏ်	Sravana	13°	262°–275°
23	Danatheikda ဓနသိဒ္ဓ	Dhanishtha	12°	275°–287°
24	Thattabeiksha သတ္တဘိသျှ	Satataraka	26°	287°–313°
25	Pyobba Parabaik ပြုဗ္ဗာ ပုရပိုက်	Purva Bhadrapada	10°	313°–323°
26	Ottara Parabaik ဥတ္တရာ ပုရပိုက်	Uttara Bhadrapada	16°	323°–339°
27	Yewati ရေဝတီ	Revati	11°	339°–350°

Dni tygodnia

Birmański zodiak wykorzystuje osiem znaków dla siedmiodniowego tygodnia, przy czym każdy znak reprezentuje swój własny dzień, główny kierunek, planetę (ciało niebieskie) i zwierzę.

Kierunek	Nazwa birmańska	Nazwa sanskrycka	Nazwa polska	Planeta	Znak
Północny wschód	Taninganwe တနင်္ဂနွေ	Aditya	Niedziela	Słońce	Garuda ဂဠုန်
Wschód	Taninla တနင်္လာ	Ćandra	Poniedziałek	Księżyc	Tygrys ကျား
Południowy wschód	Inga အင်္ဂါ	Angaraka	Wtorek	Mars	Lew ခြင်္သေ့
Południe	Boddahu ဗုဒ္ဓဟူး	Budha	Środa przed południem	Merkury	Słoń z kłami ဆင်
Północny zachód	Rahu ရာဟု	Rahu	Środa po południu	Węzeł księżycowy	Słoń bez kłów ဟိုင်း
Zachód	Kyathabade ကြာသပတေး	Bṛhaspati	Czwartek	Jowisz	Szczur ကြွက်
Północ	Thaukkya သောကြာ	Śukra	Piątek	Wenus	Świnka morska ပူး
Południowy zachód	Sanay စနေ	Śani	Niedziela	Saturn	Nāga နဂါး

Stacja poświęcona planecie Jowisz w Pagodzie Szwedagon z reprezentującym ją wizerunkiem szczura poniżej

Chociaż we współczesnym zodiaku birmańskim najczęściej spotyka się osiem znaków, zodiak ten uznaje też oficjalnie znak dziewiąty nazywany Ketu (ကိတ်, IPA: keiʔ), który sprawuje władzę nad znakami pozostałymi. Znakiem Ketu jest mityczne Zwierzę Pięciu Piękności nazywane Pyinsa Rupa (ပဉ္စရူပ, IPA: pjɪ̀ɴsa̰ jùpa̰), mające poroże jelenia, kły i tułów słonia, grzywę lwa, ciało węża naga oraz ogon ryby. Co więcej, Rahu i Ketu, chociaż zapożyczone z astrologii hinduskiej, różnią się od oryginałów. Astrologia hinduska przyjmuje, że Rahu i Ketu to wstępujący i zstępujący węzeł księżycowy, podczas gdy astrologia birmańska traktuje je jak oddzielne planety.

W każdym razie włączenie Ketu do zodiaku nie wynika z konieczności astronomicznej, ale raczej kulturowej. (J.C. Eade wskazuje, że "nie ma żadnej konieczności astronomicznej" dla Ketu, którego orbita może być wyliczona z wartości Rahu, i sugeruje, że znak ten był "zbędny dla systemu a być może nawet zawdzięczał swoje pochodzenie błędowi". Htin Aung twierdzi, że wykorzystanie Rahu i Ketu przez birmański zodiak i astrologię wynika z powodów kulturowych, a niekoniecznie astronomicznych, zauważając przy tym iż dziewięć znaków pasuje zgrabnie do Dziewięciu Bogów birmańskiej tradycji animistycznej i rzeczywiście są one ważnym elementem "Ceremonii Dziewięciu Bogów" odprawianej zwykle, gdy w domu panuje choroba).

Znaki zodiaku mogą zostać przedstawione w diagramie dziewięciopolowym. Tak dokładne rozmieszczenie wykorzystywane jest przy ustawianiu figurek planet podczas "Ceremonii Dziewięciu Bogów", z Ketu umieszczonym w środku, zaraz za posążkiem Buddy. Wszystkie figurki planet zwrócone są ku Buddzie (jako że praktyka animistyczna została przyswojona przez birmański buddyzm).

Północny zachód Środa po południu Rahu Słoń bez kłów	Północ Piątek Wenus Świnka morska	Północny wschód Niedziela Słońce Garuda
Zachód Czwartek Jowisz Szczur	Środek Tydzień Ketu Pyinsa Rupa	Wschód Poniedziałek Księżyc Tygrys
Południowy zachód Sobota Saturn Naga	Południe Środa przed południem Merkury Słoń z kłami	Południowy wschód Wtorek Mars Lew

Planety Niedziela, Wtorek, Sobota i Rahu uważane są za przynoszące nieszczęście albo mające zły wpływ, podczas gdy Poniedziałek, Środa, Czwartek i Piątek uważane są za szczęśliwe albo mające wpływ dobroczynny. Ketu uważą się za planetę najpotężniejszą i mającą najbardziej dobroczynny wpływ, jednak jako najważniejsza nie może być ona grupowana z jakąkolwiek inną planetą. Współczesna astrologia birmańska rzadko jednak wykorzystuje Ketu wykazując tenedencję do uwzględniania jedynie pozostałych ośmiu planet.

Zobacz też

• Astrologia birmańska
• Kalendarz birmański

Bibliografia

• J.C. Eade: Southeast Asian Ephemeris: Solar and Planetary Positions, A.D. 638–2000. Ithaca: Cornell University, 1989. ISBN 0-87727-704-4. (ang.).brak strony w książce
• J.C. Eade: The Calendrical Systems of Mainland South-East Asia. Wyd. ilustrowane. Brill, 1995. ISBN 978-90-04-10437-2. (ang.).brak strony w książce
• Maung Htin Aung: Folk Elements in Burmese Buddhism. Rangoon: Department of Religious Affairs, 1959. (ang.).brak strony w książce
• Sir Alfred Macdonald Bulteel Irwin: The Burmese and Arakanese calendars. Rangoon: Hanthawaddy Printing Works, 1909. (ang.).brak strony w książce
• G.H. Luce: Old Burma: Early Pagan. T. 2. Locust Valley, NY: Artibus Asiae and New York University, 1970. (ang.).brak strony w książce