Zofia Oleśnicka

Zofia z Szafrańców Oleśnicka
	; Zofia Oleśnicka, portret domniemany
	; Starykoń
Rodzina	Szafrańcowie herbu Starykoń
Data śmierci	ok. 1567
Ojciec	Hieronim Szafraniec
Matka	Zofia Zborowska
Mąż	Mikołaj Oleśnicki
Dzieci	Andrzej,; Jan

Zofia Oleśnicka (zm. ok. 1567) – przez długi czas uważana za pierwszą polską poetkę.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Była córką starosty chęcińskiego, Hieronima Szafrańca i jego drugiej żony Zofii Zborowskiej. Pochodziła z Pieskowej Skały, siedziby rodu Szafrańców. Dzieciństwo i młodość spędziła na Wawelu, ponieważ jej ojciec sprawował urząd sekretarza Zygmunta Starego do jego śmierci w roku 1548. Została żoną Mikołaja Oleśnickiego, będącego od 1546 roku właścicielem dóbr pińczowskich. Miała dwóch synów: Andrzeja i Jana Oleśnickich.

Tradycja ukazuje Zofię Oleśnicką jako renesansową intelektualistkę, pierwszą polską poetkę. Przypisywano jej autorstwo protestanckiej pieśni religijnej wydanej w Krakowie w 1556 roku przez Łazarza Andrysowicza „Z ochotnem sercem Ciebie wysławiam mój Panie”^[1]. W pieśni tej podmiot wypowiada poetycką modlitwę ustami kobiety. Została ona ułożona w formie akrostychu – pierwsze litery i sylaby kolejnych strof i wersów układają się w zwrot: „Zofia Olesnicka z Pyeskowey Skali”^[1]. Jednak w XX wieku pieśń tę zaczęto łączyć z osobą poety i kompozytora Cypriana Bazylika związanego z rodziną Oleśnickich, jednak z dużą ostrożnością i adnotacją: autorstwo niepewne. Sprawa autorstwa pieśni jest więc nierozstrzygnięta^[a]^[2].

Zofia Oleśnicka i jej mąż, Mikołaj Oleśnicki umarli między 1 czerwca 1566 roku a 15 marca 1567 roku. Zostali pochowani w podziemiach kościoła obecnego pw. św. Jana w niedostępnym dziś grobowcu.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1994 roku jeden z kraterów wulkanicznych na Wenus został nazwany Oleśnicka na cześć Zofii Oleśnickiej^[3].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ W Nowym Korbucie (Piśmiennictwo staropolskie : hasła osobowe N-Ż) w haśle o Zofii Oleśnickiej („rzekomo pierwszej poetce polskiej”) znajduje się następująca uwaga: „Nazwisko wg akrostychu: «Zofia Oleśnicka z Pyeskowej Skali». M. Wiszniewski, B. Chlebowski, R. Pilat i in. uważali Oleśnicką za autorkę tej pieśni. P. Chmielowski i A. Brückner uważali zapis akrostychiczny za niedostateczny dowód autorstwa. S. Kot za autora uważa C. Bazylika (zob.), a akrostych traktuje jako dedykację utworu.”.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Karol Estreicher: Bibliografia polska. T. Cz. 3, Stólecie [!] XV-XVIII w układzie abecadłowym. T. 12 (23), N-O. Kraków: 1910, s. 323.
↑ Piśmiennictwo staropolskie : hasła osobowe N-Ż. Roman Pollak : Oprac. ; Tadeusz Witczak ; Danuta Maniewska ; Józef Cybertowicz. [Warszawa]: 1965, s. 31–32.
↑ Planetary Names: Crater, craters: Olesnicka on Venus. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. International Astronomical Union. [dostęp 2024-01-21].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Historia Pińczowa w czasach Zofii Oleśnickiej. pinczow.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-02)].

[2] W Nowym Korbucie (Piśmiennictwo staropolskie : hasła osobowe N-Ż) w haśle o Zofii Oleśnickiej („rzekomo pierwszej poetce polskiej”) znajduje się następująca uwaga: „Nazwisko wg akrostychu: «Zofia Oleśnicka z Pyeskowej Skali». M. Wiszniewski, B. Chlebowski, R. Pilat i in. uważali Oleśnicką za autorkę tej pieśni. P. Chmielowski i A. Brückner uważali zapis akrostychiczny za niedostateczny dowód autorstwa. S. Kot za autora uważa C. Bazylika (zob.), a akrostych traktuje jako dedykację utworu.”.

[Estreicher-1] Karol Estreicher: Bibliografia polska. T. Cz. 3, Stólecie [!] XV-XVIII w układzie abecadłowym. T. 12 (23), N-O. Kraków: 1910, s. 323.

[3] Piśmiennictwo staropolskie : hasła osobowe N-Ż. Roman Pollak : Oprac. ; Tadeusz Witczak ; Danuta Maniewska ; Józef Cybertowicz. [Warszawa]: 1965, s. 31–32.

[4] Planetary Names: Crater, craters: Olesnicka on Venus. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. International Astronomical Union. [dostęp 2024-01-21].

[1]

[a]

[2]

[3]