Zubrzyca Górna
49°33′46″N 19°38′58″E/49,562778 19,649444| wieś | |
 Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, chałupa Paś-Filipka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-484[4] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0429950 |
Położenie na mapie gminy Jabłonka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
| 49°33′46″N 19°38′58″E/49,562778 19,649444[1]
| |
Zubrzyca Górna (węg. Felsőzubrica, słow. Vyšná Zubrica) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Jabłonka[5][6].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś położona u podnóży dwóch gór: Babiej Góry i Policy (Syhlec). Potoki Zubrzycy Górnej i Dolnej należą do zlewiska Morza Czarnego, tak jak i pozostałe rzeki Orawy. Wieś spokojna, z dala od głównych szlaków turystycznych. Jedną z atrakcji turystycznych jest pobliska Babia Góra (1724,2 m n.p.m.), z której rozciąga się panorama na Tatry. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 957. Wieś skanalizowana została ze środków funduszu ochrony środowiska i unijnych.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś założona w XVI wieku głównie przez Wołochów, wędrujących przez Karpaty i polskich osadników uciekających przed pańszczyzną na rzecz polskich magnatów. Pochodzili oni prawdopodobnie z dóbr suskich, żywieckich i kalwaryjskich, na co wskazują najstarsze występujące tutaj nazwiska.
W 1714 r. erygowana została Parafia św. Michała Archanioła w Zubrzycy Górnej[7].
Od czasu swego powstania, aż do roku 1918 wieś była częścią Królestwa Węgier, zamieszkała jednak była głównie przez Polaków[8]. Po I wojnie światowej i upadku Austro-Węgier, 5 listopada 1918 r., wieś została przyłączona do Polski. 28 listopada 1918 r. Dekretem Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, przyjętym przez rząd ludowy Jędrzeja Moraczewskiego zarządzone zostały tu wybory powszechne do Sejmu Ustawodawczego na dzień 26 stycznia 1919 r. Przynależność do Polski potwierdziło 31 grudnia 1918 r. polsko-czechosłowackie porozumienie zawarte w Chyżnem wyznaczające przebieg tymczasowej granicy wprost od Babiej Góry do Tatr. Jednakże 13 stycznia 1919 r. na skutek sfingowanego rozkazu naczelnego wodza Sił Sprzymierzonych gen. Ferdynanda Focha, Wojsko Polskie otrzymało nakaz wycofania się z tego terenu i w jego miejsce wkroczyło wojsko czechosłowackie. 27 września 1919 r. Rada Ambasadorów zapowiedziała przeprowadzenie tu plebiscytu, i wiosną 1920 r. teren plebiscytowy (całość Górnej Orawy) znalazł się pod kontrolą Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, ale do plebiscytu nie doszło. Decyzją Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 r. wieś powróciła w granice państwa polskiego[9][10]. Od 21 listopada 1939 r. do początku 1945 była okupowana przez Słowację[11].
W latach 1920–1925 siedziba zbiorowej gminy Zubrzyca Górna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[12].
- Zagroda nr 231;
- zagroda nr 268.
Inne zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej – znajdują się w nim chałupy orawskie z XVIII i XIX wieku oraz kilka zabytkowych warsztatów. Skansen (tworzony od 1937 r.) został otwarty w 1955 r. Współzałożycielką i pierwszą dyrektorką parku była urodzona we Lwowie polska etnolog Wanda Jostowa.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
We wsi jest używana gwara orawska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[13].
Religia[edytuj | edytuj kod]
W 1989 r. z parafii w Zubrzycy Górnej wyodrębniona została Parafia Matki Bożej Szkaplerznej w Zubrzycy Dolnej[14].
Urodzeni w Zubrzycy Górnej[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Mszal (1929–2012) – salwatorianin, proboszcz parafii w Wszemirowie[15].
- Stanisław Mszal (1935–2012) – pierwszy proboszcz Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Psarach i budowniczy tamtejszego kościoła[16].
- Stefan Misiniec (w 1942 r.) – ksiądz rzymskokatolicki, poeta, pisarz, animator kultury, laureat Medalu Św. Brata Alberta[17].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 162407
- ↑ Wieś Zubrzyca Górna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-02-28], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-02-28].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1639 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Parafie na Orawie - Gmina Jabłonka [online], www.jablonka.pl [dostęp 2022-10-14].
- ↑ https://zaborem.pl/informacje/
- ↑ Jerzy M. Roszkowski: „Zapomniane Kresy” Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925. Nowy Targ: Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu, 2018. ISBN 978-83-930675-4-1..
- ↑ Małgorzata Liśkiewicz: Orawa 1918-1924. Lipnica Wielka: Stowarzyszenie Lipnica Wielka na Orawie, 2020. ISBN 978-83-960626-0-4..
- ↑ Jerzy M. Roszkowski, Wojciech Lorencowicz (1896-1952): z urodzenia Spiszak, z wyboru Orawianin z przekonania Polak, „Prace Pienińskie”, 26, 2016, s. 13–19.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
- ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Preszów: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 24–29, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
- ↑ Historia | PARAFIA MATKI BOŻEJ SZKAPLERZNEJ w ZUBRZYCY DOLNEJ [online] [dostęp 2022-10-14] (pol.).
- ↑ Redakcja, Pożegnania: ks. Władysław Mszal SDS - Życie Zakonne [online] [dostęp 2022-10-14] (pol.).
- ↑ Pokolenie księdza Stanisława Mszala. "To dzięki niemu, jak i innym niezłomnym kapłanom, mogłem to wszystko przetrwać" [online], wpolityce.pl [dostęp 2022-10-14].
- ↑ Spotkanie autorskie z ks. Stefanem Misińcem – „Na tropach Jezusa z Nazaretu” [online], Kalwaria 24, 19 kwietnia 2022 [dostęp 2022-10-14] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Małgorzata Liśkiewicz: Orawa 1918–1924. Skąd przybywamy, kim jesteśmy. Lipnica Wielka: Stowarzyszenie Lipnica Wielka na Orawie 2020. ISBN 978-83-960626-0-4.
- Jerzy M. Roszkowski: „Zapomniane Kresy” Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925, Nowy Targ: Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu, 2018 ISBN 978-83-930675-4-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Juliusza Słowackiego
- Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Marii Konopnickiej/
- Szkoła Podstawowa Nr 3 im. Kazimierza Wielkiego/
- Parafia rzymskokatolicka pw. Św. Michała Archanioła w Zubrzycy Górnej/
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Integralne części wsi |
|
