Zuzanna Ginczanka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zuzanna Ginczanka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1917
Kijów

Data i miejsce śmierci

1944
Kraków

Zawód, zajęcie

poetka

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Tablica na kamienicy przy ul. Mikołajskiej 26 w Krakowie, upamiętniająca Zuzannę Ginczankę, wmurowana w miejscu, gdzie się ukrywała w latach 1943–1944, w 100-lecie jej urodzin w marcu 2017

Zuzanna Ginczanka, właściwie Zuzanna Polina Gincburg (ur. 22 marca[1] 1917 w Kijowie[2], zm. 1944[3] w Krakowie) – polska poetka pochodzenia żydowskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Kijowie w rodzinie zasymilowanych rosyjskich Żydów. Jej rodzice uciekli niedługo po wybuchu rewolucji październikowej z upadającego Imperium Rosyjskiego do Równego na Wołyniu. Gincburgowie rozstali się, gdy Zuzanna była dzieckiem. Jej matka, Cecylia z domu Sandberg, poślubiła czeskiego piwowara[4] Waltera Rotha i wyemigrowała z nim do Hiszpanii, gdzie zamieszkali w Pampelunie[5]. Ojciec, Szymon Gincburg, prawnik, wyjechał do Berlina, a stamtąd we wrześniu 1939 do Stanów Zjednoczonych[6]. Wychowaniem poetki zajmowała się jej babka, Chaja Sandberg, prowadząca w Równem skład apteczny[7].

Zuzanna Gincburg zaczęła pisać wiersze już w wieku 10 lat. Pierwsze opublikowane ukazywały się w gimnazjalnej gazetce „Echa Szkolne”. Za namową Juliana Tuwima wzięła udział w konkursie poetyckim w 1934 roku ogłoszonym przez Wiadomości Literackie i zdobyła w nim wyróżnienie. Wiosną 1935 roku rozpoczęła współpracę z Wiadomościami Literackimi; należała do kręgu Skamandrytów. Niektórzy badacze przypisują jej przynależność do grupy poetyckiej „Wołyń”[8], co było niemożliwe, gdyż przebywała w czasie działania grupy w Warszawie, nie ma jej nazwiska w dokumentach założycielskich[9].

Po ukończeniu gimnazjum w 1935 r. przeniosła się do Warszawy, gdzie rozpoczęła studia pedagogiczne[10]. W 1936 roku zaczęła pisać do Szpilek, publikowała w tym czasopiśmie wiersze satyryczne. Bywała w Małej Ziemiańskiej, słynnym miejscu spotkań warszawskich literatów, oraz w Zodiaku; przyjaźniła się między innymi z Witoldem Gombrowiczem. W 1936 wydała swój jedyny tomik poezji zatytułowany O centaurach.

Zuzanna Ginczanka była także autorką słuchowisk radiowych dla dzieci i dorosłych (wspólnie z Andrzejem Nowickim)[11][12][13].

Po wybuchu II wojny światowej uciekła do Lwowa. Wyszła za mąż za żydowskiego prawnika i krytyka sztuki Michała Weinziehera[3]. 17 września 1940 roku wstąpiła do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy[14]. Publikowała swoje i tłumaczone na język polski wiersze innych autorów w „Nowych Widnokręgach” oraz w „Almanachu Literackim”. Po zajęciu Lwowa przez hitlerowskie Niemcy w czerwcu 1941 roku ukrywała się w tym mieście do 1943 roku. W 1942 roku napisała wiersz „Non omnis moriar”, w którym utrwaliła nazwisko byłej dozorczyni kamienicy przy ul. Jabłonowskich, gdzie poetka ukrywała się. Kobieta kilkakrotnie denuncjowała Ginczankę, po zakończeniu wojny została skazana na więzienie za donosicielstwo. Dowodem w sprawie był rękopis wiersza Ginczanki[15]. Po ucieczce ze Lwowa w towarzystwie przyjaciela, grafika Janusza Woźniakowskiego, ukrywała się kilka miesięcy w Felsztynie, a następnie w Krakowie, gdzie Michał Weinzieher znalazł kryjówkę[16].

Na początku 1944 roku, wskutek kolejnego[3] donosu sąsiadów, została aresztowana przez Gestapo. Według ustaleń historyka IPN Ryszarda Kotarby poetka została najprawdopodobniej rozstrzelana wiosną 1944 r. na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego Plaszow jako Zuzanna Gincburg[17][18].

Zbiory poezji[edytuj | edytuj kod]

  • 1936: O centaurach.
  • 1953: Wiersze wybrane, wybór i wstęp Jan Śpiewak.
  • 1991: Udźwignąć własne szczęście. Poezje, wstęp i oprac. Izolda Kiec.
  • 1994: Rękopisy z lat 1932–1934; Satyry i fraszki z lat 1936–1939; Przekłady z lat 1939–1941, w: I. Kiec, Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość.
  • 2011: Krzątanina mglistych pozorów. Wiersze wybrane / Un viavai di brumose apparenze. Poesie scelte (wersja dwujęzyczna polsko-włoska), wstęp i przekł. Alessandro Amenta.
  • 2014: Wniebowstąpienie ziemi, wybór i posłowie Tadeusz Dąbrowski.
  • 2014: Wiersze zebrane, oprac. i wstęp Izolda Kiec.
  • 2016: Wiersze zebrane, wyd. II, oprac. i wstęp Izolda Kiec.
  • 2017: Mądrość jak rozkosz. Wiersze wybrane, wybór i posłowie Agata Araszkiewicz.
  • 2019: Poezje zebrane (1931-1944), wstęp i oprac. Izolda Kiec.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • Józef Łobodowski wydał poświęcony Zuzannie Ginczance tom wierszy Pamięci Sulamity (Toronto 1987)
  • Maciej Woźniak poświęcił jej zamieszczony w tomie Obie strony światła (2003) wiersz Zuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła[19]
  • Na motywach historii Zuzanny Ginczanki Tomasz Bochiński oparł opublikowane w antologii Niech żyje Polska. Hura! – tom 2 (2007) opowiadanie Cudowny wynalazek pana Bella
  • W 2015 roku Celina Muza nagrała płytę Non omnis moriar, na której znalazło się pięć pieśni do wierszy Ginczanki
  • W 2015 r. Muzeum Literatury w Warszawie pokazało wystawę czasową upamiętniającą poetkę Tylko szczęście jest prawdziwym życiem[20]
  • W marcu 2017 r., w stulecie urodzin Ginczanki, na ścianie domu przy ul. Mikołajskiej w Krakowie, gdzie poetka ukrywała się przed uwięzieniem i śmiercią, wmurowano tablicę pamiątkową[21]
  • W 2017 roku we Lwowie ukazał się tom wierszy Ginczanki tłumaczonych na język ukraiński przez Jarosława Poliszczuka
  • W 2019 roku Lena Piękniewska nagrała pięć utworów do wierszy Ginczanki na płytę Coś przyjdzie: miłość lub wojna
  • W 2019 roku zespół Hańba umieścił na płycie 1939 dwa utwory do satyr Ginczanki
  • 2020 roku ukazały się wiersze Ginczanki przełożone przez Zvikę Szternfelda na język hebrajski
  • W 2021 r. Hanna Kubiak i Bernhard Hofstötter opublikowali pierwszą niemiecką wersję utworów Ginczanki[22]
  • W 2021 roku zespół Nocą Umówieni wraz z kwartetem smyczkowym Airis String Quartet nagrał płytę Ginczanka
  • W 2022 roku Joanna Longić wydała longplay pt. Ginczanka. Tęskno gra poezję
  • W grudniu 2022 r. wrocławski bard Szymon Podwin nagrał album muzyczny pt. Ginczanka, zawierający 16 wierszy poetki w aranżacji na głos męski i gitarę klasyczną
  • W 2023 roku w Stanach Zjednoczonych ukazał się wybór poezji Zuzanny Ginczanki zatytułowany On Centaurs & Other Poems”, w tłumaczeniu Alex Braslavsky

Publikacje o Ginczance[edytuj | edytuj kod]

  • 1955 Michał Głowiński, O liryce i satyrze Zuzanny Ginczanki, „Twórczość” nr 8.
  • 1965 Jan Śpiewak, Zuzanna, gawęda tragiczna, w: tegoż, Przyjaźnie i animozje.
  • 1971 Jan Śpiewak, Zuzanna, w: tegoż, Pracowite zdziwienia.
  • 1974 Anna Kamieńska Anna, Testament ironiczny, w: tejże, Od Leśmiana. Najpiękniejsze wiersze polskie.
  • 1986 Agnieszka Baranowska, Moje dumne włości, w: tejże, Perły i potwory.
  • 1990 Izolda Kiec, Trochę wierszy, trochę fotografii, wspomnienia kilku przyjaciół, „Czas Kultury” nr 16.
  • 1992 Izolda Kiec, Wiosna radosna? (Ginczanka i Słonimski), „Twórczość” nr 9.
  • 1994 Izolda Kiec, Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość.
  • 1996 Mieczysław Inglot, „Non omnis moriar” Zuzanny Ginczanki: w kręgu konwencji literackiej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” nr 251.
  • 2001 Agata Araszkiewicz, Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki.
  • 2008 Agnieszka Haska, „Znałam tylko jedną żydóweczkę ukrywającą się…” Sprawa Zofii i Mariana Chominów, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” [Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFIS PAN, Warszawa] nr 4.
  • 2009 Małgorzata Dubrowska, „Pismo i rana” w twórczości Zuzanny Ginczanki, w: Pogranicza kulturowe (odrębność – wymiana – przenikanie – dialog). Studia i szkice, red. O. Weretiuk, J. Wolski, G. Jaśkiewicz.
  • 2011 Alicja Kosterska, Wybrane problemy recepcji poezji Zuzanny Ginczanki, w: Dwudziestolecie mniej znane. O kobietach piszących w latach 1918–1939, red. E. Graczyk, M. Graban-Pomirska, K. Cierzan, P. Biczkowska.
  • 2013 Izolda Kiec, Sztubackie trele Zuzanny Gincburżanki, „Tekstualia” nr 2.
  • 2013 Piotrowiak Miłosz, Pod pręgierzem pogardy [Non omnis moriar…] Zuzanny Ginczanki, w: tegoż, Idylla/testament wiersze przebrane. Testament/idylla wiersze przybrane.
  • 2014 Karolin Koprowska, „Tuwim w spódnicy”? Poetyka Skamandra w twórczości Zuzanny Ginczanki, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne” nr 5 (specjalny).
  • 2015 Ryszard Kotarba, Śmierć poetki: historia okupacyjna, „Ale Historia. Tygodnik Historyczny” nr 50.
  • 2015 Jacek Leociak, Ginczanka, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” nr 11.
  • 2015 Barbara Stelingowska, Zapomniana twórczość Zuzanny Ginczanki. Próba interpretacji, w: Poezja kobiet. Interpretacje, red. B. Walęciuk-Dejneka, Siedlce.
  • 2015 Zuzanna Ginczanka. Tylko szczęście jest prawdziwym życiem, red. A. Araszkiewicz, J. Pogorzelska.
  • 2017 Sylwia Papier, Pełna sprzeczności. Zuzanna Ginczanka: polska poetka żydowskiego pochodzenia, „Maska” nr 3.
  • 2017 Dorota Wojda, „Sprawy korzenne”. Fenomenologia Zuzanny Ginczanki, „Przestrzenie Teorii” nr 28.[1]
  • 2018 Ginczanka. Na stulecie Poetki, red. K. Kuczyńska-Koschany, K. Szymańska, Kraków.
  • 2018 jak burgund pod światło… Szkice o Zuzannie Ginczance, red. K. Koprowska, S. Papier, R. Sendyka.
  • 2018 Agnieszka Łazicka, Umysł i ciało, słowo i rzecz: o twórczości Zuzanny Ginczanki, w: Kobiece dwudziestolecie 1918-1939, red. R. Sioma, wstęp B. Czarnecka.
  • 2019 Izolda Kiec, Szoszana znaczy Niewinna. O poezji i biografii Zuzanny Ginczanki.
  • 2019 Aleksandra Kumala, Ciała Zuzanny Ginczanki, „Tekstualia” nr 2.
  • 2019 Jarosław Mikołajewski, Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki.
  • 2019 Tetiana Mychajłowa, Od „Ech Szkolnych” do „O Centaurach”, w: Czy są jakieś pytania? Szkice o najnowszej literaturze polskiej, red. J. Pyzia, J.M. Ruszar.
  • 2019 Ostap Sływynski, „I suknie, jasne suknie pozostaną po mnie”, „Herito. Dziedzictwo. Kultura. Współczesność” nr 34.
  • 2020 Izolda Kiec, Ginczanka. Nie upilnuje mnie nikt.
  • 2020 Izolda Kiec, Zuzanna Ginczanka w archiwach i bibliotekach, „Biblioteka” nr 24(33).[2]
  • 2020 Agnieszka Kwiatkowska, Jak zdobyć świat? „Narodziny” Zuzanny Ginczanki, w: Stulecie poetek polskich. Przekroje, tematy, interpretacje, red. J. Grądziel-Wójcik, A. Kwiatkowska, E. Rajewska, E. Sołtys-Lewandowska

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Natalia Belczenko: «Київська чарівнице, Суламіто...». Culture.pl, 2018-02-28. [dostęp 2023-07-27]. (ukr.).
  2. ↑ Zuzanna Ginczanka [online], culture.pl [dostęp 2023-07-27] (ukr.).
  3. ↑ a b c Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 311–313, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-11-09].
  4. ↑ Izolda Kiec, Zuzanna Ginczanka: życie i twórczość, Biblioteka „Czasu Kultury”, Poznań: Obserwator, 1994, s. 35, ISBN 978-83-901720-0-2 [dostęp 2023-12-08].
  5. ↑ Jarosław Mikołajewski: Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki. Warszawa: Dowody na Istnienie, 2019, s. 86. ISBN 978-83-65970-38-1.
  6. ↑ Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 46–47, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-11-09].
  7. ↑ Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 45, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-12-08].
  8. ↑ Lech Wojciech Szajdak, Grupa Poetycka „Wołyń” – geneza, przedstawiciele, wiersze, Warszawa 2023, ISBN 978-83-67398-07-7.
  9. ↑ Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 124–128, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-12-08].
  10. ↑ Izolda Kiec, Zuzanna Ginczanka w archiwach i bibliotekach, „Biblioteka” (24 (33)), 2020, s. 191–216, DOI: 10.14746/b.2020.24.7, ISSN 2391-5838 [dostęp 2023-11-09] (pol.).
  11. ↑ Warszawskie podwórze ożyje w „Wesołej Syrenie”, „Biuletyn Radiofoniczny dla Użytku Prasy”, 8 (28), 4 lipca 1937, s. 12, Cytat: [...] Oto treść wesołej audycji pt. „Pod dachami Warszawy”, którą napisali: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowicki, zapowiedzianej na 4 VII o godz. 21.00. W audycji wezmą udział: Tadeusz Olsza, Stefcia Górska, Mieczysław Borowy, Irena Kwiatkowska i inni..
  12. ↑ Sherlok Holmes jedzie do Ameryki!, „Antena”, 5 (13), 27 marca 1938, s. 13, Cytat: dn. 27 marca o godz. 21.15 posłuchamy sprawozdania z tej podróży w „WesołejSyrenie” pt. „Sensacja amerykańska”, której autorami są: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowi[c]ki.
  13. ↑ Bajka o sześciu synach zegarmistrza. Wesoła audycja radiowa, „Chwila”, 18 maja 1939, Cytat: Dnia 18 maja o godz. 16.55 wszyscy radiosłuchacze [...] wyruszą wraz z wykonawcami audycji na poszukiwanie zgubionego czasu. [...] Autorami bajki są: Z. Ginczanka i A. Nowicki.
  14. ↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 123.
  15. ↑ Zuzanna Ginczanka, (Non omnis moriar...) „Muzykalia XIII/Judaica 4” [online], Stowarzyszenie De Musica, maj 2012 [dostęp 2024-04-16] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-19].
  16. ↑ Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 328, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-12-08].
  17. ↑ Napis na tablicy pamiątkowej.
  18. ↑ Ryszard Kotarba, Zuzanna Ginczanka: śmierć poetki. Historia okupacyjna [online], wyborcza.pl, 2015 [dostęp 2023-11-09] (pol.).
  19. ↑ Zuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła. 2003-07-22. [dostęp 2015-11-18].
  20. ↑ „Zuzanna Ginczanka. Tylko szczęście jest prawdziwym życiem” – katalog wystawy. Muzeum Literatury. [dostęp 2016-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-08)].
  21. ↑ Zuzanna Ginczanka uhonorowana tablicą pamiątkową. [dostęp 2017-03-10].
  22. ↑ Zuzanna Ginczanka, Von Zentauren und weitere ausgewählte Gedichte [online].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zuzanna_Ginczanka&oldid=73522830”