Zvonivá jama
 Wejście do otchłani | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Wysokość otworów |
670 m n.p.m. |
| Data odkrycia |
znana od dawna |
| Ochrona i dostępność |
narodowy pomnik przyrody, nieudostępniona do zwiedzania |
Położenie na mapie kraju koszyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 48,62°N 20,43°E/48,618900 20,427800 | |
Zvonivá jama (też: Zvonica, Zvonivá diera, węg. Csengő lyuk, pol. Dzwonnica) – jaskinia krasowa na terenie Krasu Słowacko-Węgierskiego, w Wewnętrznych Karpatach Zachodnich na Słowacji. Zapewne najbardziej znana przepaść Krasu Słowackiego. Nazwa jaskini pochodzi stąd, że kamień do niej wrzucony wyzwala ostry, dzwoniący dźwięk.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Jaskinia znajduje się w środkowej, niezalesionej części Płaskowyżu Pleszywskiego (słow. Plešivská planina), w odległości ok. 1400 m na wschód od wzniesienia Ostrý Vŕšok (775 m n.p.m.). Jej skalisty otwór o średnicy 7,5 m leży na wysokości 670 m n.p.m., w zarośniętym leju krasowym o rozmiarach 30x22 m, ogrodzonym płotem z desek.
Geologia i morfologia[edytuj | edytuj kod]
Dzwonnica jest jaskinią typu szczelinowo-zapadliskowego. Powstała w triasowych wapieniach, należących do płaszczowiny silickiej, głównie dzięki korozyjnej działalności przesiąkających przez górotwór wód z opadów atmosferycznych. Składa się z systemu pionowych szczelin i studni, sięgających głębokości 100,5 m.
Wstępna część Dzwonnicy o charakterze studni sięga głębokości 46 m, gdzie znajduje się niewielki taras (skalny most). Na dalszych 50 metrach głębokości przepaść znacznie się rozszerza, przechodząc do potężnych sal jaskiniowych o szerokości do 40 m i wysokości 40-50 m, z bogatą szatę naciekową, w tym pagodowymi stalagmitami o wysokości 10-20 m i średnicy podstawy sięgającej 3 m. Twór zwany Słupem Grozy (słow. Stľp hrôzy) jest 26-metrowej wysokości.
Wody z Dzwonnicy przeciekają do Nowej Jaskini Brzotíńskiej na wschodnich zboczach płaskowyżu, skąd są odprowadzane przez Trawne Wywierzysko (słow. Trávna vyvieračka) i Brzotińskie Wywierzysko (słow. Brzotínska vyvieračka) do rzeki Slaná.
Dzieje eksploracji[edytuj | edytuj kod]
Jaskinia znana była od dawna miejscowej ludności, która określała ją jako „bezdenną”. Pierwsza pisemna wzmianka o jaskini znajduje się w monografii Węgier, pióra bratysławskiego geografa i historyka Karola Gottlieba von Windisch z 1780 r. Przytoczył on w niej ludowy przekaz, jakoby jaskinia miała mieć połączenie z dwoma wywierzyskami położonymi u podnóży płaskowyżu[1]. Pod koniec tego wieku o „Dzwoniącej Dziurze” (węg. Csengő lyuk) pisał György Szaller – geodeta, mistrz budownictwa wodnego, a także nauczyciel języka węgierskiego i literatury w katolickim gimnazjum w Bratysławie. W wydanym w 1796 r. zarysie geografii Węgier podał on, że otwór jaskini ma średnicę 8 sążni, a dna nie sposób dostać.
Na początku XIX stulecia jaskiniami Płaskowyżu Pleszywskiego interesował się były ewangelicki proboszcz z miejscowości Ochtyna, pedagog, historyk a przy tym przyrodnik i – według dzisiejszych pojęć – krajoznawca, Ladislav Bohuslav Bartolomeides (1754–1825). W latach 1806–1808 wydał on monografię Gemeru, w której wspomniał m.in. Dzwonnicę. Według ludowych podań miały się w niej gnieździć złe duchy i krwiożerczy smok. To m.in. z powodu tych przekonań przez wiele następnych dziesięcioleci nikt nie odważył się próbować wejść do jaskini.
Dopiero w 1875 r. do przepaści pokusił się zejść Emíl Fabník, dyrektor huty w Slavcu. Z braku odpowiedniego sprzętu nie dotarł do dna. Osiągnął jedynie tzw. skalny most (mniej więcej w połowie głębokości studni), z którego spuścił na sznurze na dno trzy butelki wina. Drugą wyprawę zorganizował w 1882 r. Jozef Pachel, naczelnik stacji kolejowej w Pleszywcu. Przy pomocy stalowej liny opuścił się jako pierwszy w historii na dno jaskini, której głębokość wyliczono na 96 m[2]. Z tej okazji na płaskowyżu zebrali się mieszkańcy okolicznych miejscowości. Ponieważ nie stwierdzono w jaskini ani duchów, ani smoka, zorganizowany został wielki piknik z pieczonym na ognisku wołem.
Rzeczywistej eksploracji przepaści dokonał dopiero Jozef Drenko (1904–1980) z Kunovej Teplicy z towarzyszami. Mierząc czas spadania kamienia na dno jaskini[3] określił jej głębokość na 108,35 m. 15 sierpnia 1925 r., spuszczony przez towarzyszy na konopnej linie, stanął na dnie jaskini oświetlonej płomykiem lampy karbidowej. W czasie trzech kolejnych zejść Drenko, któremu towarzyszyli Štefan Koleszár, Alexander Vajda, Ľudovít Orbán, Július Tegder i Jozef Záborszký, zbadał jaskinię na tyle dokładnie, że znalazł nawet dwie z trzech butelek wina, opuszczonych tu pół wieku wcześniej (jedna była rozbita...). Sporządził również pierwszy plan i przekrój pionowy studni. Później jaskinia była jeszcze kilkakrotnie penetrowana. M.in. 28 maja 1936 r. wybrał się do niej Zdeněk Hadaš i inni żołnierze z garnizonu w Jelšavie. Używając lin i 15-metrowej drabinki sznurowej osiągnęli jednak tylko skalny most na głębokości ok. 50 m.
W roku 1943 badali jaskinię speleolodzy węgierscy pod kierunkiem Huberta Kesslera. 4 lipca Kessler wraz z Jozefem Drenko, przy pomocy długiej na 5 m drewnianej drabinki, pokonali stromy uskok w północnej części sali i jako pierwsi osiągnęli tzw. Wielką Galerię z potężnymi stalagmitami. Wykonali też kolejne szkice i pierwszą dokumentację fotograficzną jaskini, a szereg informacji z tej wyprawy zamieścili w czasopiśmie „Turisták Lapja”. W roku 1961 wyszła w Budapeszcie książka H. Kesslera pt. "Föld alatti ösvényeken" (Po podziemnych korytarzach), w której na stronach 126 – 132 opisał on badania Dzwonnicy z 1943 r.
W latach 1950–1951 5 zejść do Dzwonnicy dokonała ekipa speleologów ze Štítnika, którą kierował Milan Kamenský. W dniach 3–8 sierpnia 1957 r. w ramach 6 Tygodnia Jaskiniowego 21-osobowa ekipa speleologów, którą kierował Vojtech Benický, dokonała największych, kompleksowych badań jaskini, w czasie których zespół kierowany przez Antona Droppę ze Słowackiej Akademii Nauk sporządził plany jaskini. W badaniach brali również udział tacy znani słowaccy badacze podziemi, jak Zoltán Hosszúréthy, Viliam Rozložník, Ján Majko i inni, a ich działania utrwalił zrealizowany film dokumentalny.
Ochrona jaskini[edytuj | edytuj kod]
Jaskinia znajduje się na terenie Parku Narodowego Kras Słowacki. Od 1996 jest chroniona jako narodowy pomnik przyrody (słow. Národná prírodná pamiatka Zvonivá jama).
Znaczenie turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Jaskinia nie jest udostępniona do zwiedzania.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barański Mirosław J.: Świat (na szczęście nie)zaginiony, w: „Gazeta Górska” R. XX, nr 4 (84), jesień 2013. Wyd. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie, s. 50-53, ISSN 1231-7101.
- Ďurček Jozef a kolektív: Slovenský kras. Turistický sprievodca ČSSR, č. 41, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989, ISBN 80-7096-020-5.
- Zoltán Jerg, Jaroslav Stankovič: História prieskumu Zvonice. [dostęp 2017-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-15)]. (słow.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Opis, galeria zdjęć i plan jaskini. OZ Turizmus Východné Slovensko. (słow.).