Zygmunt Wenda

Zdzisław Zygmunt Wenda
	pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	29 kwietnia 1896 ; Rzeszów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	16 maja 1941 ; Budapeszt, Węgry
	Przebieg służby
Lata służby	od 1914
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier; Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Piechoty Legionów
Stanowiska	dowódca pułku piechoty
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa; wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa: kampania wrześniowa;
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zdzisław Zygmunt Wenda (ur. 29 kwietnia 1896 w Rzeszowie, zm. 16 maja 1941 w Budapeszcie) – członek POW, znany polityk OZN, pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, poseł na Sejm V kadencji w II RP (wicemarszałek Sejmu), Szef Wydziału Opieki Komendy Naczelnej Związku Legionistów Polskich od 1936 roku^[1], kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

W 1912 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego, następnie w latach 1914–1917 służył w Legionach Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej^[2]. Był oficerem 1 pułku piechoty. W 1918 rozbrajał wojska niemieckie w Lublinie. W 1920 odznaczony Orderem Virtuti Militari za walki w Białymstoku.

10 lipca 1922 został zatwierdzony na stanowisku pełniącego obowiązki dowódcy batalionu sztabowego 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie^[3]^[4]. W 1924, likwidacji baonu sztabowego, został wyznaczony na stanowisko kwatermistrza^[5]^[6]. W grudniu 1925 został przesunięty na stanowisko dowódcy I batalionu^[7]. Z dniem 8 października 1926 został przydzielony do składu osobowego Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko adiutanta przybocznego^[8]. Z dniem 2 listopada 1927 został przeniesiony z GISZ do 1 pp Leg. z równoczesnym powołaniem do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze hospitanta kursu 1927/29^[9]. Z dniem 5 października 1929, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, został przeniesiony do 1 pp Leg. na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[10]. Od 1930 pełnił obowiązki dowódcy pułku, a w marcu 1932 został zatwierdzony na tym stanowisku^[11]. W kwietniu 1934 został przeniesiony do Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko oficera do zleceń^[12].

W 1937 został szefem sztabu OZN (jako następca ppłk. Kowalewskiego)^[13] i faktycznie kierował tą organizacją; wprowadził do polityki tej organizacji metody rozkazodawstwa wojskowego. Przez Władysława Pobóg-Malinowskiego oceniany jako „podpułkownik o ambicjach generała, ale polityk domorosły i bardzo niezgrabny”^[14]. W listopadzie 1938 r. został posłem tej partii na Sejm V kadencji z okręgu wyborczego nr 24, obejmującego powiaty kielecki i włoszczowski^[2]. Na pierwszym posiedzeniu wybrano go wicemarszałkiem izby. Pozostawał wówczas w stanie nieczynnym^[15]. 3 grudnia 1938 r. w sejmie ostro zaatakował zbyt jego zdaniem ostrożną politykę gospodarczą Eugeniusza Kwiatkowskiego, opowiadając się za szerokim programem inwestycyjnym. Został jednak zmuszony do wycofania się ze swych tez, co osłabiło jego prestiż^[16]

Był prezesem Związku Wojskowych Klubów Sportowych i wiceprezesem Związku Rewizyjnego Spółdzielni Wojskowych. Wchodził w skład Komendy Naczelnej Związku Legionistów Polskich^[2].

W kampanii wrześniowej 1939 otrzymał przydział mobilizacyjny do Naczelnego Dowództwa w charakterze oficera do zleceń Naczelnego Wodza. Między innymi w nocy z 6 na 7 września wyjechał z Warszawy z rozkazami dla gen. bryg. Skwarczyńskiego^[17]. Z Kwaterą Główną Naczelnego Wodza ewakuował się na Węgry, gdzie zmarł wiosną 1941.

Awanse[edytuj | edytuj kod]

chorąży – 2 lipca 1915^[18]
podporucznik – 1 listopada 1916^[18]
porucznik
kapitan
major – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 (w 1924 zajmował 297. lokatę w korpusie oficerów piechoty)
podpułkownik – 23 stycznia 1928 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 71. lokatą w korpusie oficerów piechoty
pułkownik – 26 stycznia 1935 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1935 i 4. lokatą w korpusie oficerów piechoty

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[19]
Krzyż Niepodległości (4 lutego 1932)^[20]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[21]
Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 18 marca 1932^[22], 18 lutego 1939^[23])
Odznaka za Rany i Kontuzje^[24]
Order Krzyża Orła III klasy (Estonia, 1933)^[25]
Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja)
Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa)^[26]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Związek Legionistów Polskich : 1936–1938 r. : sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Legionistów Polskich, Warszawa 1938, s. 34.
↑ ^a ^b ^c Tadeusz Zieleniewski (Scriptor): Sejm i Senat 1938–1943. Warszawa: Nakł. Księg. F. Hoesicka, 1939, s. 297.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 544.
↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 125, 404.
↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 121, 348.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 55 z 22 maja 1925 roku, s. 266.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 140 z 31 grudnia 1925 roku, s. 763.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 28 października 1926 roku, s. 384.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 29 listopada 1927 roku, s. 349.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 sierpnia 1929 roku, s. 288.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 226.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 153.
↑ Pułk. Zygmunt Wenda. „Wschód”. Nr 64, s. 3, 30 października 1937.
↑ Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. T. 2, Okres 1914–1939, vol. 2. Gdańsk: Graf, 1990, s. 804–805. ISBN 83-85130-29-2.
↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 9.
↑ Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. T. 2, Okres 1914–1939, vol. 2. Gdańsk: Graf, 1990, s. 854–855. ISBN 83-85130-29-2.
↑ Marian Porwit, Komentarze ... s. 43.
↑ ^a ^b Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 20.
↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8 poz. 239
↑ M.P. z 1932 r. nr 29, poz. 35 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego”.
↑ M.P. z 1932 r. nr 65, poz. 85 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.
↑ M.P. z 1939 r. nr 45, poz. 76 „za zasługi w służbie wojskowej”.
↑ Na podstawie fotografii Plik:Zygmunt Wenda.jpg
↑ Eesti tänab 1919–2000, Tallinn: Eesti Vabariigi Riigikantselei, 2000, ISBN 9985-60-778-3 [dostęp 2014-10-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-27] (est.).
↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 6 sierpnia 1929 r., s. 238.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z lat 1920–1937. [dostęp 2016-03-17].
Stanley S. Seidner, The Camp of National Unity: An Experiment in Domestic Consolidation, The Polish Review vol. xx, nos. 2–3, 1975, pp. 231–236.
Marian Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Odwrót i kontrofensywa, tom II, Wydawnictwo „Czytelnik”, Warszawa 1983, wyd. II, ISBN 83-07-00645-7.
Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. T. 2, Okres 1914–1939, vol. 2. Gdańsk: Graf, 1990, s. 804–805. ISBN 83-85130-29-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

[1] Związek Legionistów Polskich : 1936–1938 r. : sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Legionistów Polskich, Warszawa 1938, s. 34.

[sis1-2] Tadeusz Zieleniewski (Scriptor): Sejm i Senat 1938–1943. Warszawa: Nakł. Księg. F. Hoesicka, 1939, s. 297.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_22_z_22_lipca_1922_roku,_s._544-3] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 544.

[CITEREFRocznik_Oficerski1923125,_404-4] Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 125, 404.

[CITEREFRocznik_Oficerski1924121,_348-5] Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 121, 348.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_55_z_22_maja_1925_roku,_s._266-6] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 55 z 22 maja 1925 roku, s. 266.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_140_z_31_grudnia_1925_roku,_s._763-7] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 140 z 31 grudnia 1925 roku, s. 763.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_47_z_28_października_1926_roku,_s._384-8] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 28 października 1926 roku, s. 384.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_27_z_29_listopada_1927_roku,_s._349-9] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 29 listopada 1927 roku, s. 349.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_15_z_23_sierpnia_1929_roku,_s._288-10] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 sierpnia 1929 roku, s. 288.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_6_z_23_marca_1932_roku,_s._226-11] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 226.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_11_z_7_czerwca_1934_roku,_s._153-12] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 153.

[13] Pułk. Zygmunt Wenda. „Wschód”. Nr 64, s. 3, 30 października 1937.

[pobog1-14] Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. T. 2, Okres 1914–1939, vol. 2. Gdańsk: Graf, 1990, s. 804–805. ISBN 83-85130-29-2.

[CITEREFRybkaStepan20069-15] Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 9.

[pobog2-16] Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. T. 2, Okres 1914–1939, vol. 2. Gdańsk: Graf, 1990, s. 854–855. ISBN 83-85130-29-2.

[17] Marian Porwit, Komentarze ... s. 43.

[CITEREFLista_starszeństwa191720-18] Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 20.

[19] Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8 poz. 239

[20] M.P. z 1932 r. nr 29, poz. 35 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[21] M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego”.

[22] M.P. z 1932 r. nr 65, poz. 85 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.

[23] M.P. z 1939 r. nr 45, poz. 76 „za zasługi w służbie wojskowej”.

[24] Na podstawie fotografii Plik:Zygmunt Wenda.jpg

[et-25] Eesti tänab 1919–2000, Tallinn: Eesti Vabariigi Riigikantselei, 2000, ISBN 9985-60-778-3 [dostęp 2014-10-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-27] (est.).

[26] Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 6 sierpnia 1929 r., s. 238.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Marszałek Senatu	Wacław Makowski (OZN)
Wicemarszałkowie	Wasyl Mudry (UNDO) Zygmunt Wenda (OZN) Wacław Długosz (OZN) Jan Henryk Jedynak (OZN) Leon Surzyński (OZN)

Sejm II RP	Jakub Bojko (1919–1922) Andrzej Maj (1919–1922) Jędrzej Moraczewski (1919–1925) Stanisław Osiecki (1919–1922) Józef Ostachowski (1919) Stanisław Nowicki (1919) Zygmunt Seyda (1921–1925) Ludwik Gdyk (1922–1928) Aleksander Zwierzyński (1922 26 marca 1928) Juliusz Poniatowski (1922–1927) Leon Pluciński (1925–1926) Ignacy Daszyński (1925–1928) Jan Dębski (1925–1928) Zygmunt Marek (1928–1930) Jan Woźnicki (1928–1930) Wołodymyr Zahajkewycz (1928–1930) Seweryn Czetwertyński (1928–1931) Jan Dąbski (1928–1931) Michał Róg (1930–1935) Zygmunt Żuławski (1930) Jan Piłsudski (1930–1931) Karol Polakiewicz (1930–1935) Stanisław Car (1930–1935) Wacław Makowski (1931–1935) Władysław Byrka (1935–1936) Bogusław Miedziński (1935–1938) Bohdan Podoski (1935–1938) Tadeusz Schaetzel (1935–1938) Stanisław Kielak (1936–1938) Wasyl Mudry (1935–1939) Zygmunt Wenda (1938–1939) Wacław Długosz (1938–1939) Jan Henryk Jedynak (1938–1939) Leon Surzyński (1938–1939)
Sejm RP/PRL	Wacław Barcikowski (1947–1952) Stanisław Szwalbe (1947–1952) Roman Zambrowski (1947–1952) Franciszek Mazur (1952–1956) Józef Ozga-Michalski (1952–1956) Stanisław Kulczyński (1952–1956) Jerzy Jodłowski (1957–1961) Zenon Kliszko (1957–1961) Zenon Kliszko (1961–1965) Jan Wende (1961–1965) Zenon Kliszko (1965–1969) Jan Wende (1965–1969) Zenon Kliszko (1969–1971) Jan Wende (1969–1971) Andrzej Werblan (1971–1972) Halina Skibniewska (1971–1972) Andrzej Benesz (1971–1976) Halina Skibniewska (1972–1976) Andrzej Werblan (1972–1976) Halina Skibniewska (1976–1980) Piotr Stefański (1976–1980) Andrzej Werblan (1976–1980) Halina Skibniewska (1980–1985) Piotr Stefański (1980–1985) Andrzej Werblan (1980–1982) Zbigniew Gertych (1982–1985) Jerzy Ozdowski (1982–1985) Jadwiga Biedrzycka (1985–1988) Jerzy Ozdowski (1985–1989) Mieczysław Rakowski (1985–1988) Marek Wieczorek (1985–1989) Elżbieta Gacek (1988–1989) Tadeusz Porębski (1988–1989) Teresa Dobielińska-Eliszewska (1989–1991) Tadeusz Fiszbach (1989–1991) Olga Krzyżanowska (1989–1991)
Sejm III RP	Henryk Bąk (1991–1993) Andrzej Kern (1991–1993) Jacek Kurczewski (1991–1993) Dariusz Wójcik (1991–1993) Józef Zych (1991–1993) Olga Krzyżanowska (1993–1997) Aleksander Małachowski (1993–1997) Józef Zych (1993–1995) Włodzimierz Cimoszewicz (1995–1996) Marek Borowski (1996–2001) Jan Król (1997–2001) Franciszek Stefaniuk (1997–2001) Stanisław Zając (1997–2001) Andrzej Lepper (2001) Tomasz Nałęcz (2001–2005) Donald Tusk (2001–2005) Janusz Wojciechowski (2001–2004) Kazimierz Ujazdowski (2004–2005) Józef Zych (2004–2005) Jarosław Kalinowski (2005–2007) Bronisław Komorowski (2005–2007) Marek Kotlinowski (2005–2006) Andrzej Lepper (2005–2006) Wojciech Olejniczak (2005–2007) Genowefa Wiśniowska (2006–2007) Janusz Dobrosz (2006–2007) Jarosław Kalinowski (2007–2009) Stefan Niesiołowski (2007–2011) Krzysztof Putra (2007–2010) Jerzy Szmajdziński (2007–2010) Ewa Kierzkowska (2009–2011) Jerzy Wenderlich (2010–2011) Marek Kuchciński (2010–2011) Cezary Grabarczyk (2011–2014) Eugeniusz Grzeszczak (2011–2015) Marek Kuchciński (2011–2015) Wanda Nowicka (2011–2015) Jerzy Wenderlich (2011–2015) Elżbieta Radziszewska (2014–2015) Joachim Brudziński (2015–2018) Barbara Dolniak (2015–2019) Małgorzata Kidawa-Błońska (2015–2023) Ryszard Terlecki (2015–2023) Stanisław Tyszka (2015–2019) Beata Mazurek (2018–2019) Małgorzata Gosiewska (2019–2023) Włodzimierz Czarzasty (od 2019) Piotr Zgorzelski (od 2019) Krzysztof Bosak (od 2023) Dorota Niedziela (od 2023) Monika Wielichowska (od 2023)