Pirokseny

augit

diopsyd

hedenbergit

kunzyt

Pirokseny – grupa bardzo rozpowszechnionych minerałów skałotwórczych o strukturze wewnętrznej odpowiadającej krzemianom łańcuchowym i ogólnym wzorze:

AB[Si₂O₆]

gdzie:

A to najczęściej wapń, sód, lit;

B to najczęściej magnez, żelazo, glin.

Pirokseny stanowią częsty składnik skał magmowych i metamorficznych, a największą rolę skałotwórczą odgrywa augit. Spotykane są w skałach na całym świecie.
Nazwę wprowadził René-Just Haüy od słów greckich pyr = ogień i xenos = obcy. Uważał bowiem, że pirokseny nie tworzą się w chwili erupcji, lecz później.

Cechy piroksenów

• Cechą wspólną dla tej grupy są dwa systemy łupliwości, krzyżujące się pod kątem prawie prostym. Układ łupliwości odróżnia pirokseny od amfiboli.
• Krystalizują w układzie jednoskośnym lub rombowym.
• Mają znaczenie naukowe i kolekcjonerskie.
• Bywają stosowane do wyrobu ozdób i artystycznej biżuterii.
• Najczęściej mają barwę żółtawą, zielonawą, białoszarą, brunatną lub czarną, w zależności od zawartości żelaza i tytanu oraz domieszek.
• Obejmują wiele izomorficznych szeregów kryształów mieszanych, należących do układu jednoskośnego, z wyjątkiem szeregu, którego członkami skrajnymi są enstatyt i hipersten – układ rombowy (jego jednoskośnym odpowiednikiem jest szereg klinoenstatyt – klinohipersten).

Do piroksenów należą także szeregi:

• diopsyd – hedenbergit
• kosmochlor – jadeit – egiryn
• diallag – augit – fassait

Obszary między nimi wypełniają kryształy mieszane. Minerały będące członami skrajnymi są dość rzadkie, w związku z czym ich wzory chemiczne mają znaczenie głównie teoretyczne.

Do najbardziej rozpowszechnionych piroksenów należą:

• augit, diallag, enstatyt, hedenbergit, diopsyd, bronzyt.

Z rzadziej występujących wymienić warto:

• egiryn, jadeit, kunzyt, omfacyt, spodumen, hipersten, diallag.

W Polsce występują m.in. na Dolnym Śląsku (diopsyd, spodumen, jadeit) i w Pieninach (augit).