Powiat moniecki
| powiat | |||||||
.jpg) Starostwo Powiatowe w Mońkach | |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| TERC |
2008 | ||||||
| Siedziba | |||||||
| Starosta | |||||||
| Powierzchnia |
1385,39 km² | ||||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
29,2 os./km² | ||||||
| Urbanizacja |
35,64% | ||||||
| Tablice rejestracyjne |
BMN | ||||||
Adres urzędu: ul. Słowackiego 5a19-100 Mońki | |||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
Powiat moniecki – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Mońki.
W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejsko-wiejskie: Goniądz, Knyszyn, Mońki
- gminy wiejskie: Jasionówka, Jaświły, Krypno, Trzcianne
- miasta: Goniądz, Knyszyn, Mońki
Mieszka tu około 42 tysiące osób, czyli ok. 3,6% ludności województwa podlaskiego[2].
Teren powiatu odznacza się wieloma walorami przyrodniczymi i historycznymi. Ze względu na położenie geograficzne i warunki społeczno-gospodarcze posiada duże możliwości rozwoju rolnictwa i turystyki.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwało 40 412 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 40 251 osób[4].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Powiat moniecki leży na Nizinie Północnopodlaskiej, głównie na terenach Wysoczyzny Białostockiej i Kotliny Biebrzańskiej. Jego granice częściowo wyznaczają rzeki Lega, Biebrza i Narew.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Obszar powiatu w pewnej mierze wchodził w skład staropolskiego powiatu goniądzkiego w ramach ziemi bielskiej (uwzględniając wcześniejsze, dynamiczne zmiany przynależności państwowej[5]). Północno-zachodnia granica powiatu w znacznej mierze pokrywa się z analogiczną granicą dawnego obwodu białostockiego w ramach carskiej Rosji. Następnie obszar powiatu w okresie międzywojennym wchodził w większości w skład ówczesnego powiatu białostockiego w województwie białostockim. W okresie II wojny światowej znaczna część dzisiejszego powiatu została włączona do sowieckiego rejonu monieckiego (następnie przemianowanego na knyszyński).
Powiat moniecki został utworzony 1 kwietnia 1954 roku w województwie białostockim z obszarów wydzielonych z powiatu białostockiego[6]. W chwili utworzenia składał się on z 2 miast i 5 gmin:
Powiat został zlikwidowany wraz z reformą administracyjną w 1975 roku, a ponownie powołany do życia został w 1998. Nowy powiat w znacznej mierze pokrywa się z poprzednią jednostką administracyjną, lecz ich granice nie są tożsame.
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Najważniejszym walorem turystycznym powiatu jest Biebrzański Park Narodowy. Związane są z nim liczne szlaki turystyczne, między innymi kajakowe[7].
W pobliżu miejscowości Osowiec-Twierdza znajduje się Twierdza Osowiec, zespół XIX-wiecznych carskich fortyfikacji. Obecnie jest ona częściowo odnowiona i dostępna do zwiedzania. Do rejestru zabytków wpisane są cztery forty. W jej sąsiedztwie biegnie także Carska Droga, dawniej o przeznaczeniu wojskowym, obecnie wykorzystywana przez miłośników natury.
Na terenie powiatu znajduje się szereg zabytkowych kościołów oraz budynków przykościelnych, między innymi w Knyszynie i w Kalinówce Kościelnej.
We wsi Morusy znajduje się dom pamięci po Włodzimierzu Puchalskim, polskim przyrodniku.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Ważną gałęzią gospodarki powiatu jest rolnictwo i przemysł spożywczy. W Mońkach znajdują się między innymi spółdzielnia mleczarska, piekarnie oraz zakłady zwierzęce, w Knyszynie zaś rozlewnia napojów.
W okolicach Biebrzańskiego Parku Narodowego funkcjonują obiekty hotelowo-gastronomiczne oraz agroturystyczne.
Stopa bezrobocia[edytuj | edytuj kod]
We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 000 osób, a stopa bezrobocia 6,5%[8].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 42 606 | 100 | 21 341 | 50,09 | 21 265 | 49,91 |
| Miasto | 15 184 | 35,64 | 7888 | 18,51 | 7296 | 17,12 |
| Wieś | 27 422 | 64,36 | 13 453 | 31,58 | 13 969 | 32,79 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu monieckiego w 2014 roku[9].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Zdecydowana większość mieszkańców powiatu to rzymscy katolicy[10]. Parafia św. Agnieszki w Goniądzu została powołana już w pierwszej połowie XV wieku. Na terenie powiatu mają swoje siedziby dekanat Mońki i dekanat Knyszyn. Parafia pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Osowcu należy do dekanatu Grajewo, a parafia Świętej Trójcy w Jasionówce oraz parafia św. Jana Chrzciciela w Brzozowej- do dekanatu Korycin.
We wsi Boguszewo istniała cerkiew prawosławna i unicka pod wezwaniem św. Paraskiewy, przeniesiona później na cmentarz w Knyszynie i zniszczona.
Przed II wojną światową na terenie powiatu żyły społeczności żydowskie. Zostały one zniszczone przez hitlerowców. W miejscowości Jasionówka znajduje się zabytkowy cmentarz żydowski. Inne mieszczą się w Trzciannem, w Goniądzu i w Knyszynie.
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Krypnie[edytuj | edytuj kod]
We wsi Krypno Kościelne znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia, wraz ze słynącym łaskami obrazem Matki Boskiej. W dniu odpustu, 8 września[11], wyruszają do niego pielgrzymki m.in. z Moniek i Białegostoku.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]
Przez powiat przechodzi linia kolejowa nr 38 (Białystok – Bartoszyce). Znajduje się przy niej sześć przystanków i stacji.
Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]
Główną arterią powiatu jest droga krajowa nr 65, przebiegająca przez Osowiec-Twierdzę, Mońki i Knyszyn. Przez gminy Jaświły i Goniądz przebiega droga wojewódzka nr 670, a przez gminy Krypno, Knyszyn i Jasionówka - droga wojewódzka nr 671.
W 2011 roku na terenie powiatu zarejestrowanych (w tym czasowo) było 28390 pojazdów samochodowych i ciągników[12].
Transport autobusowy świadczą PKS Białystok, Kurier Jankowscy i inni przewoźnicy.
Wojsko[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Twierdza Osowiec już od momentu powstania stała się ważnym punktem obrony Cesarstwa Rosyjskiego. Oprócz niej, wojska rosyjskie stacjonowały także w Hornostajach. Po I wojnie światowej twierdzę obsadziło Wojsko Polskie. Po II wojnie światowej w Osowcu istniała Centralna Składnica Amunicji Wojsk Lotniczych, a następnie Skład Osowiec.
Obecnie, w Osowcu-Twierdzy znajduje się 11 Składnica Amunicji OSOWIEC.
Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]
Północny i wschodni fragment powiatu obejmuje duża część unikatowych w skali Europy Bagien Biebrzańskich. Na południu znajduje się fragment Puszczy Knyszyńskiej. Najrozleglejszym zbiornikiem wodnym jest sztuczne Jezioro Zygmunta Augusta.
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Na terenie powiatu działają następujące formy ochrony przyrody[13]:
Obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina Biebrzy I"
Sąsiednie powiaty[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ Powiat moniecki. Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. [dostęp 2011-04-16].
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
- ↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
- ↑ Emil Kalinowski, Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI-XVII wieku [online], 27 listopada 2018, s. 30-60 [dostęp 2019-04-24] (pol.).
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15
- ↑ Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna [online], www.biebrza.org.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
- ↑ Powiat moniecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Dane wg liczby katolików w parafiach z http://www.archibial.pl/parafie.php
- ↑ Archidiecezja Białostocka - Sanktuaria [online], www.archibial.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Bank Danych Lokalnych http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.display?p_id=390332&p_token=0.6653476337540768
- ↑ Na podstawie bazy: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. [dostęp 2011-04-16].
