Czarnohrońska kolej leśna

Linia kolejowa nr 902

Čiernohronská železnica
Dane podstawowe
Zarządca	Čiernohronská železnica n.o.
Numer linii	902
Długość	17 km
Rozstaw szyn	760 mm
Sieć trakcyjna	nie
Prędkość maksymalna	15 km/h
Čierny Balog – stacja wąskotorówki
Historia
Lata budowy	1901–1908
Rok otwarcia	1909
Rok zawieszenia ruchu	1982

Czarnohrońska kolej leśna (słow. Čiernohronská železnica) – słowacka wąskotorowa kolej leśna w Rudawach Słowackich, w 1982 r. uznana za narodowy zabytek kultury Czechosłowacji.

Planowanie linii kolejowej rozpoczęto w 1898 r., zgodnie z instrukcjami ówczesnego Ministra Rolnictwa. Opracowano łącznie 8 wariantów linii, obejmujących różne połączenia z kolejami MÁV. W jednym z nich rozważano budowę linii normalnotorowej do Čiernego Balogu, jednak ze względu na wysokie koszty opcja ta nie została zrealizowana. Ostatecznie zdecydowano się zachować Podbrezovą jako stację przesiadkową, wykorzystać już istniejącą linię kolejową na odcinku Hronec – Podbrezová i dopiero w Hroncu podłączyć do niej własną kolej leśną do Čiernego Balogu. Budowa pierwszego odcinka - obecnie czynnego - zaczęła się i zakończyła w 1908 r., a 8 stycznia 1909 rozpoczęto regularną eksploatację linii pomiędzy tartakami w Čiernym Balogu i Hroncu, oficjalnie nadając jej węgierskojęzyczną nazwę Fekete Garamvölgyi Vasút (FGV). Służyła ona głównie do wywozu drewna z okolicznych lasów, lecz 19 lipca 1927 dopuszczono ograniczony ruch pasażerski pomiędzy wsiami Čierny Balog i Hronec. Początkowo jej długość wynosiła 10 km, jednak szybko ją rozbudowywano. Pierwszymi pracownikami przy robotach wykonawczych byli okoliczni mieszkańcy, natomiast w czasie I wojny światowej – rosyjscy jeńcy wojenni. W połowie XX wieku, czyli okresie największego rozkwitu kolei czarnohrońskiej, długość jej wszystkich odnóg - rozgałęziających się w okoliczne doliny - wyniosła 131,98 km. W czasie słowackiego powstania narodowego pociągi dowoziły walczącym prowiant i amunicję.

Po 1945 r. znaczenie kolei zaczęło spadać na skutek postępującego rozwoju transportu samochodowego. W 1962 r. zawieszono przewozy pasażerskie. W latach 60. i 70. stopniowo likwidowano kolejne linie wąskotorówki, aż wreszcie 31 grudnia 1982 całkowicie wstrzymano ruch na istniejących jeszcze 36 km. Była to ostatnia zamknięta kolej leśna Słowackiej Republiki Socjalistycznej. Całe wyposażenie, tabor i tory miały zostać zezłomowane do 1985 r., jednak w międzyczasie linię wpisano na listę zabytków (národná kultúrna pamiatka). W ciągu następnej dekady trwały społeczne prace rekonstrukcyjne i zachowawcze, a 1 maja 1992 pociągi z turystami uroczyście ruszyły na 4-kilometrową trasę ze stacji Čierny Balog do Vydrovskej doliny. W 1993 r. reaktywowano odcinek Čierny Balog – Hronec, w 2003 r. odcinek Hronec – Chvatimech (2 km), a 30 kwietnia 2012 r. odcinek Čierny Balog – Dobroč – Ihrisko (kolejne 4 km). W 2016 r. całkowita długość kolejki wynosiła 17 km.

Kolej jest atrakcją turystyczną – w 2011 r. przewiozła około 60 tys. pasażerów. Znalazła się też na liście siedmiu cudów kraju bańskobystrzyckiego. Kolej przebiega m.in. przez boisko piłkarskie w Čiernym Balogu, co uczyniło ten obiekt sławnym. W 2022 r. część torowiska na formalnie zlikwidowanej w latach 80. trasie Čierny Balog – Dobroč została zakupiona przez firmę deweloperską z zamiarem budowy osiedla mieszkaniowego, pomimo uznania tego odcinka jako zabytku i utrzymywania na nim ruchu turystycznego. Po decyzji Sądu Rejonowego w Breźnie, który wydał nakaz usunięcia przeszkód na trasie przez dewelopera, 24 sierpnia 2023 pociągi wróciły na trasę do stacji Dobroč.

Główna stacja znajduje się we wsi Čierny Balog, na której funkcjonuje również niewielkie muzeum oraz wystawa taboru. W Vydrovskiej dolinie można natomiast zwiedzać leśny skansen - oprócz zabytkowych wagonów, dla turystów utworzono ścieżkę dydaktyczną wzdłuż drogi, przy której prezentuje się maszyny używane w przeszłości w czasie prac leśnych - m.in. śmigłowiec Mi-2 oraz samochody ciężarowe (np. Tatra 148).

Link zewnętrzny

• Čiernohronská železnica – oficjalna strona internetowa (słow. • węg. • niem. • ang.)