Świeńczyc

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Świeńczyc
Ilustracja
Herb Świeńczyc
Typ herbu

szlachecki

Zawołanie

Świenczyc

Alternatywne nazwy

Świenczyc

Świeńczyc (Świenczyc) – polski herb szlachecki.

Opis herbu[edytuj | edytuj kod]

W polu złotym krzyż srebrny podwójny {patriarchalny}[1]. Na hełmie w koronie trzy pióra strusie. Labry złote, podbite srebrem. Czasami krzyż jest też rysowany z równymi ramionami.

Zawołanie[edytuj | edytuj kod]

Świenczyc, męska forma od świenca /f./ – dziewica święta, najświętsza relikwia[2].

Geneza herbu[edytuj | edytuj kod]

Historia herbu wiąże się z wczesnośredniowiecznym kultem relikwii Drzewa Krzyża Świętego i relikwiarzem Drzewa Krzyża Świętego – stauroteką, i ma swe początki w IV wieku, kiedy to św. Helena matka Cesarza Konstantyna zleciła, wykonanie prac wykopaliskowych na Golgocie, w wyniku których odkryto elementy Drzewa Męki Chrystusowej. Kult ten nabrał ponownie szczególnego wymiaru w okresie wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej (XII – XIV) i wiązał się z etosem obrony Ziemi Świętej przed niewiernymi. Wielkim czcicielem relikwii był król Władysław II Jagiełło, który wielokrotnie nawiedzał relikwie Drzewa Krzyża Świętego w klasztorze na Świętym Krzyżu. Po swym chrzcie i przyjęciu korony polskiej, krzyż podwójny patriarchalny stał się herbem Jagiellonów, w odróżnieniu od Pogoni herbu Litwy czy Kolumn, herbu dynastii Giedymina. Jagiełło też, nadawał ten herb rycerzom szczególne zasłużonym.

Do Europy krzyż ten dotarł za pośrednictwem Bizancjum w formie relikwiarzy, tak zwanych staurotek, których większa liczba powstała w Konstantynopolu za panowania cesarza Manuela I Komnena (1143–1180). Jego kult dla relikwii Drzewa Krzyża Świętego był powszechnie znany. Znalazły się one jako dary na Rusi i Węgrzech, gdzie w roku 1169 otrzymał relikwiarz król Bela III z okazji małżeństwa z Anną z Antiochii[3] – poprzez które stawał się król węgierski szwagrem cesarza. Wprowadził on podwójny krzyż, ten symbol państwowy Bizancjum na swoją pieczęć, a stąd do herbu Węgier, gdzie istnieje do dzisiaj. Podobnie na Słowacji, podwójny krzyż jest obecnie głównym elementem w godle herbu tego państwa. Stauroteki do Polski przybyły za pośrednictwem Rusi i Węgier. Świętokrzyskie relikwie do Polski przywiózł najprawdopodobniej król Węgier Stefan V, w 1270 roku. Posłużyły królowi Węgier do umocnienia sojuszu z księciem krakowsko-sandomierskim Bolesławem Wstydliwym, chodziło o uzyskanie poparcia księcia polskiego w sporze Arpadów z Przemyślidami, o spadek po Babenbergach[4], których ostatni przedstawiciel Fryderyk II Bitny zginął w 1246 roku w zwycięskiej dla siebie bitwie.

Relikwie pozostały w Krakowie, skąd w latach 1306–1308 zostały przekazane benedyktynom łysogórskim przez Władysława I Łokietka. Od tego momentu rozpoczyna się w Polsce kult Drzewa Krzyża Świętego. Wysunął on klasztor świętokrzyski na pierwsze miejsce wśród klasztorów polskich. Szczególną pozycję zdobył klasztor za panowania króla Władysława II Jagiełły, który otoczył klasztor opieką; wprowadził podwójny krzyż do heraldyki jagiellońskiej, jako swój osobisty herb. Nie bez znaczenia był też fakt, że ówczesny opat świętokrzyski Mikołaj Drozdek był spowiednikiem króla. W planach Władysława Jagiełły, benedyktyni świętokrzyscy mieli prowadzić chrystianizację na Rusi.

Historia herbu[edytuj | edytuj kod]

  • Najwcześniejsze wzmianki:

Niesiecki podaje, „przy początkach wiary chrześcijańskiej w Polsce nadany...”

Według legendy, syn króla węgierskiego św. Stefana, książę Emeryk wybrał się do Polski, do swojego wuja Bolesława Chrobrego. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem zabrał ze sobą mały relikwiarz, jako rękojmię bezpieczeństwa. Bolesław Chrobry wyjechał na spotkanie swego krewnego i w Górach Świętokrzyskich urządził polowanie na jego cześć. Młody książę Emeryk był zachwycony polowaniem w nieprzebytej puszczy. Jednak w pogoni za jeleniem oddalił się od reszty orszaku i zabłądził. Wtedy złożył ślub, że jeśli ocaleje i odnajdzie drogę, to zostawi na tym miejscu relikwie Drzewa Krzyża Świętego, które miał przy sobie zawieszone na szyi. W trakcie modlitwy ukazał mu się anioł, który wskazał mu drogę do klasztoru na Świętym Krzyżu. Po ocaleniu, na dowód wdzięczności, pozostawił relikwiarz w nowo budowanym klasztorze. Symbolem klasztoru jest podwójny krzyż, którego wyższe ramię jest krótsze od dolnego. Krzyż ten, niezależnie od określeń heraldycznych jakie nosi, nierozłącznie związany jest z kultem i symboliką relikwii Drzewa Krzyża Świętego.

Litwini często najeżdżali polskie pogranicze Mazowsze i Podlasie. Tak było i w 1372 r., kiedy to Litwini i Żmudzini pod wodzą księcia Kiejstuta najechali Księstwo Mazowieckie. Jeden z pododdziałów zapuścił się na Łysą Górę do klasztoru Świętego Krzyża i kompletnie go złupił. Najeźdźcy zrabowali wtedy relikwie Drzewa Krzyża Świętego oprawione w srebro. Była to relikwia już wtedy ciesząca się w Polsce wielkim kultem. W drodze powrotnej wóz z relikwią utknął na przeprawie przez rzekę, konie odmówiły posłuszeństwa, zrabowane przedmioty utonęły w rzece. Srebrny relikwiarz został wyniesiony z rzeki przez żołnierza, który nieszczęśliwym trafem jeszcze w czasie wyprawy zmarł. Uwieziona na Żmudź relikwia stała się nieszczęściem, ktokolwiek ją dotknął, w krótkim czasie umierał. Chcąc pozbyć się nieszczęsnego przedmiotu książę Witold w „braterskim geście”, przy okazji koronacji (1386 r.) króla Władysława II Jagiełły, postanowił zwrócić relikwie klasztorowi. Delegacja polskich rycerzy pojechała po relikwie na Żmudź, a następnie, z wielką atencją umieszczono relikwie w klasztorze na Świętym Krzyżu, zaś rycerzom, którzy przywieźli relikwie król Władysław Jagiełło nadał herb: „W złotym polu – symbol wierności chrześcijańskiej, chwały, srebrny – symbol prawdy, niewinności, podwójny krzyż – symbol męki i śmierci Chrystusa i Dobrego Łotra. Przy czym dłuższe ramie symbolizuje mękę i śmierć Chrystusa, a krótsze Dobrego Łotra.” Herb zatem został nadany za zasługi dla chrześcijaństwa.

Herbowni[edytuj | edytuj kod]

Grabiański, Gubiński[a], Jeziernicki[b], Korczewski[c], Korczowski[d], Krażowski, Sieskiewicz, Urzendowski, Urzędowski, Wiland, Willand.

Heraldyka samorządowa[edytuj | edytuj kod]

Osada /wieś/ wymieniona w 1346 r. Siedziba eremu kanoników regularnych św. Grobu od 1354 r. Prawa miejskie z rąk Władysława Jagiełły w 1397 r.

Wczesnomiejska osada wymieniona w bulli gnieźnieńskiej z 1136 r. oraz w dokumencie Henryka Sandomierskiego z 1166 r. Jako miasto występuje w 1342 r.

Wczesnomiejska osada wymieniona w 1270 r. własność opata łysogórskiego.

Wczesnomiejska osada wymieniona w 1167 r. jako własność Bożogrobców miechowskich.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. rodzina wymieniona w Herbarzu Szlachty Białoruskiej T.4 (pol.).
  2. Rodzina wymieniona w Herbarzu Szlachty Wołyńskiej T. I.
  3. Rodzina wymieniona w Herbarzu Szlachty Wołyńskiej T. II, III.
  4. Wymaga podania źródła.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Też w heraldyce węgierskiej.
  2. Staropolski Słownik Języka Polskiego.
  3. Agnieszka de Chatillion Księżna Antiochii, ur. ok. 1145 – zm. ok. 1180.
  4. Dworzaczek, Genealogia, tab. 83, 1959 PWN.
  5. Stryjkowski M, O początkach... fol. 184, 194; Bielski M, Kronika wszystkiego świata: Herbort J, Chronica... lib. 11,fol. 181; Kromer M, De origine et rebus... fol. 219; Miechowita M, Chronica Polonorum lib. 4, cap. 29, fol. 268; Wapowski B; Kronika; Kronika Bychowca.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bartłomiej Paprocki: Gniazdo cnoty: zkąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Żmudzkiego i innych Państw do tego Królestwa należących Książąt y Panów początek swoy maią. Kraków: 1578.
  • Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego na pięcioro xiąg rozdzielone. 1584.
  • Wacław Potocki: Poczet herbów szlachty Korony Polskiej i Wielkiego Xiestwa Literskiego. Kraków: 1696.
  • Hipolit Stupnicki: Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów. Lwów: Drukiem Kornela Pillera, 1859.
  • dr Franciszek Piekosiński: Heraldyka Polska Wieków Średnich. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1899.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]