Šivetice
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Ľudovít Sendrei[1] |
| Powierzchnia |
8,26[2] km² |
| Wysokość |
232 m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
058 |
| Kod pocztowy |
049 14 |
| Tablice rejestracyjne |
RA |
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 48°34′54″N 20°16′33″E/48,581667 20,275833 | |
| Strona internetowa | |
Šivetice – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Revúca.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Położone są w dolinie rzeki Muráň, na pograniczu Pogórza Rewuckiego i Kotliny Rymawskiej, ok. 6 km na południowy wschód od Jelšavy i ok. 10 km na północny zachód od Plešivca. Leżą w krainie historycznej Gemer. Zabudowania ciągną się na prawym brzegu rzeki, wzdłuż drogi nr II/532 biegnącej z Jelšavy w kierunku Tornali.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś powstała zapewne już w XII w.[5] Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1262[6]. Należała do feudalnego „państwa” Jelšava, a następnie do „państwa” z siedzibą na zamku Murań. Była wsią rolną i do dziś w zabudowie widoczny jest układ dawnych ról biegnących prostopadle do głównej drogi, która w centrum wsi rozdwajała się, obejmując wydłużone „nawsie”. Poza rolnictwem i hodowlą mieszkańcy zajmowali się głównie garncarstwem. Gliniane wyroby były wywożone przez rzemieślników na targi i jarmarki nawet do odległych miejscowości[7]. Rzemiosło to utrzymało się do naszych czasów: glazurowane misy, talerze, dzbany i kubki wyróżnia specyficzna ornamentyka[5].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według danych z dnia 31 grudnia 2012, wieś zamieszkiwało 387 osób, w tym 183 kobiety i 204 mężczyzn[8]. W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco[9]:
Ze względu na wyznawaną religię struktura mieszkańców kształtowała się w 2001 roku następująco[9]:
- Katolicy rzymscy – 44,72%
- Ewangelicy – 17,84%
- Ateiści – 34,17%
- Nie podano – 2,51%
Źródło: Štatistický úrad Slovenskej republiky
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Rotunda św. Małgorzaty Antiocheńskiej[edytuj | edytuj kod]
Na stoku wzgórza na północ od centrum wsi kościół pw. św. Małgorzaty Antiocheńskiej. Jest to romańska rotunda z wewnętrzną apsydą, największa tego typu budowla na Słowacji, a prawdopodobnie i w całej Europie Środkowej. Powstała w drugiej ćwierci XIII w.[10] Oprócz funkcji sakralnej przypuszczalnie pełniła również rolę wysuniętej strażnicy zanikłego dziś grodu na pobliskiej górze Muteń (466 m n.p.m.), o czym świadczy troje wąskich, romańskich strzelnic w górnej części murów, pod okapem, dziś zamurowanych[7]. Jej wnętrze zdobiły romańskie freski z drugiej połowy XIII w., przedstawiające sceny z życia św. Małgorzaty i Jezusa Chrystusa. Przebudowana w stylu gotyckim otrzymała po połowie XIV w. nowe wymalowanie wnętrza. W latach 1596-1712 była w rękach protestantów. Wizytacje z lat 1688-1694 wspominają ją jednak jako zburzoną[10]. W połowie XVIII została całkowicie przebudowana w stylu barokowym. Nawa i apsyda zostały oświetlone nowo wybitymi oknami. W zachodniej ścianie nawy zostało wybite nowe wejście, przed którym wybudowano kwadratową w rzucie kruchtę. Od strony północnej dobudowano niewielką zakrystię[10].
W 1911 r. odkryto w apsydzie pod warstwami późniejszych przemalowań gotyckie freski. Z kolei podczas renowacji świątyni w latach 30. XX w. odsłonięto warstwę malowideł romańskich[10].
Badania obiektu prowadzone w 1976 r. wykazały po prawej stronie barokowego przedsionka, w zamurowanej niszy, istnienie pierwotnego romańskiego portalu[7]. Dalsze badania obiektu trwały i w latach 80. Od 2007 r. trwają z przerwami prace konserwacyjne budowli.
Cylindryczna budowla, murowana z cegły z drobnymi kamiennymi detalami architektonicznymi, posiada średnicę wewnętrzną 11,1 m, zewnętrzną 14 m. Apsyda jest szeroka na 7,8 m. Nawa i apsyda są zasklepione osobnymi sklepieniami w formie wycinka kuli[11]. Fasada budowli zdobiona jest lizenami, stwarzającymi motyw ślepych arkad na prawie całym jej obwodzie. Rotunda zwieńczona jest stożkowo-kopulastym, uskokowym dachem krytym gontem. Nawę oddziela od apsydy łamany łuk tęczy[10].
Za fundatorów świątyni uznaje się rodzinę Zachów, wspominaną kilkakrotnie w trzeciej ćwierci XIII w. O tym, że obiekt był prywatną fundacją możnowładczą świadczy fakt, że w jego wnętrzu odnaleziono ślady zachodniej empory, zasklepionej w formie konchy i otwierającej się do nawy półkolistym otworem[11].
Już około połowy XVI w. świątynię i położony obok niej cmentarz otoczono kamiennym murem ze strzelnicami. W 1750 r. wybudowano wolnostojącą, czworoboczną dzwonnicę, pełniącą jednocześnie funkcję bramy. Murowana, dwukondygnacyjna budowla z przejściem w przyziemiu, zwieńczona jest drewnianą, ażurową izbicą[7], nakrytą czterospadowym dachem krytym gontem. Na cmentarzu zachowane nieliczne drewniane słupowe nagrobki i drewniane ludowe krzyże z 1. połowy XX w.[5]
Kościół ewangelicki[edytuj | edytuj kod]
Murowany, pochodzi z 1785 r.[5], zbudowany po edykcie tolerancyjnym cesarza Józefa II Habsburga z 1781 r.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lista wybranych wójtów, burmistrzów gmin i miast w wyborach do organów gminy. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2013-09-09]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 8,26S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b c d Vladimír Adamec, Nora Jedličková, Slovensko. Turistický lexikon, Bratislava: Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, 1983, s. 234 (słow.).
- ↑ Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2013-09-09]. (ang.).
- ↑ a b c d Edita Kušnierová. Dve prekvapenia v Šiveticiach. „Krásy Slovenska”. LIV (7/1977). s. 320-322. (słow.).
- ↑ Dane statystyczne dotyczące liczby mieszkańców. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2013-09-09]. (słow.).
- ↑ a b Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2013-09-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e Šivetice [w: apsida.sk]. [dostęp 2023-03-16].
- ↑ a b Štefan Oriško: Architektúra neskororománskej rotundy v Šiveticiach. [w:] Archaeologia historica. 1997, vol. 22 [on-line]. s. 29-38. [dostęp 2023-03-16].