Brzoza ojcowska: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
drobne redakcyjne, źródła/przypisy |
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Wycofane VisualEditor |
||
Linia 27: | Linia 27: | ||
|commons = |
|commons = |
||
}} |
}} |
||
'''Brzoza ojcowska''' (''Betula pendula'' var. ''oycowiensis'' (Besser) Dippel) – [[Odmiana (biologia)|odmiana]] [[brzoza brodawkowata|brzozy brodawkowatej]] (''Betula pendula'')<ref name=tpl/>, ew. uznawana tylko za [[forma (biologia)|formę]]<ref name=iucn>{{IUCN |id = 62535 |nazwa = Betula pendula |autor = L. Stritch, K. Shaw, S. Roy , B. Wilson |data dostępu = 2021-03-13}}</ref>. Po raz pierwszy opisana została w 1809 r. przez polskiego botanika [[Willibald Besser|Willibalda Bessera]] jako [[gatunek (biologia)|gatunek]] ''Betula oycoviensis''. W 1860 r. niemiecki botanik Schur opisał te brzozy z [[Siedmiogród|Siedmiogrodu]]. W 1920 roku odnalazła ją w Polsce [[Janina Jentys-Szaferowa]], która ogłosiła wyniki badań nad nią w roku 1928 w Roczniku [[Polskie Towarzystwo Dendrologiczne|Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego]] i w 1953 r. w Ochronie Przyrody (rocznik XXI)<ref name=B>{{Cytuj stronę | tytuł = Brzoza ojcowska (Betula oycoviensis Bess.) na górze Skiełek w Beskidzie Wyspowym | url = http://web.archive.org/web/20180219141503/http://www.brzozanaskielku.republika.pl/| data dostępu = 2010-03-04}}</ref>. Takson uznany został za [[mieszaniec|mieszańca]] [[brzoza brodawkowata|brzozy brodawkowatej]] ''Betula pendula'' z [[brzoza Szafera|brzozą Szafera]] ''Betula szaferi''. Współcześnie brzoza Szafera i brzoza ojcowska uznawane są za synonimy brzozy brodawkowatej, pierwszy za formę słabo rosnącą, drugi za odmianę lub formę<ref name=iucn/><ref>Ashburner, K. & McAllister, H.A. (2013). The genus Betula: a taxonomic revision of birches: 1-431. Royal Botanic Gardens, Kew.</ref>. |
|||
== Rozmieszczenie geograficzne == |
== Rozmieszczenie geograficzne == |
Wersja z 13:11, 8 maj 2024
Nasadzone brzozy ojcowskie obok Igły Deotymy w Ojcowskim PN | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | |||
Odmiana |
brzoza ojcowska | ||
Nazwa systematyczna | |||
Betula pendula var. oycowiensis (Besser) Dippel Prim. Fl. Galiciae Austriac. 2: 289 1809[3] | |||
Synonimy | |||
|
Rozmieszczenie geograficzne
Najstarsze znane stanowisko brzozy ojcowskiej, gdzie została ona znaleziona w 1805 r. przez Bessera i skąd została opisana w cztery lata później, znajduje się w osadzie Hamernia w Dolinie Prądnika. Dopiero jednak w 1948 r. przeprowadzono inwentaryzację okazów tego taksonu w jego locus classicus: na terenie Hamerni i sąsiedniej osady Swawola znaleziono wówczas łącznie 30 osobników[4]. Podobną liczbę podała stamtąd w 1952 r. Jentys-Szaferowa[5]. Szczegółowa inwentaryzacja tego stanowiska w 1965 r. wykazała 39 osobników, a w 20 lat później – jedynie 6[4].
W międzyczasie odkryto drugie stanowisko brzozy ojcowskiej, zlokalizowane również na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Dolinie Kobylańskiej. W 1952 r. J. Małecki i J. Jentys-Szaferowa znaleźli tam 5 osobników, z czego tylko jeden drzewiasty wysokości 8 m. W 1966 r. A. Korczyk zinwentaryzował tam 35 osobników w kilku skupieniach, nie licząc siewek. W 1985 r. doliczono się tam łącznie 116 osobników, z których najwyższy sięgał ok. 15 m[4].
W 1957 r. stanowisko brzozy ojcowskiej, liczące jedynie dwa okazy, zostało okryte w Tarnawie Dolnej, na wschodnim krańcu Beskidu Małego. W 1985 r. nie znaleziono tam już jednak żadnego osobnika[4].
Według danych z 2006 r. w Polsce brzoza ojcowska występuje na 5 stanowiskach: Chojnik w Sudetach, Dolina Kobylańska i Hamernia na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Czerwona Góra koło Opatowa na Wyżynie Sandomierskiej oraz Skiełek w Beskidzie Wyspowym. Poza Polską brzoza ta stwierdzana była w Siedmiogrodzie, na Słowacji, Ukrainie, Danii i Szwecji, przy czym wszędzie na pojedynczych stanowiskach[6].
Morfologia
- Pokrój
- Wysoka na 2–15 m, pień o białej i niełuszczącej się korze. Gałęzie o krótkopędach dłuższych (szczególnie tych zakończonych kotką żeńską) niż u innych brzóz.
- Kwiaty
- Kwiatostany (kotki) męskie zawiązują się już w drugim roku życia. Kotki żeńskie na pędach bocznych 2 razy dłuższych od nich. Szyszki kwiatostanu o połowę krótsze od kotki. Kwitnienie w kwietniu i maju.
- Liście
- Liście długości 1,5–4 cm, rombowate, ostrym klinem zbiegające wzdłuż ogonka, 5-6-nerwowe, skrętoległe. Na pędach wegetatywnych po 2–7 (zwykle 3), na pędach owocujących po 3–9 (zwykle 4). Mniejsze od liści innych brzóz. Liście letnie, rosnące na długopędach, są większe od rosnących na wiosnę.
- Owoce
- Owocostany o łuskach rozłożystych, zwykle szerszych niż długich, zachowują się na pędach w całości aż do następnej wiosny, o orzeszkach stosunkowo szerszych niż u brzozy brodawkowatej.
Biologia i ekologia
Rośliny te uznawane były za mieszańca brzozy brodawkowatej (Betula pendula) z brzozą Szafera (Betula szaferi). Fanerofit. Rośnie w lasach liściastych. Liczba chromosomów 2n = 28[7].
Ochrona
Takson skrajnie rzadki i nieliczny (w 2006 wszystkich osobników w całej Polsce było około 250)[6]. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej nieprzerwanie od 1946 roku[8][9][6]. W Polsce uznawany za endemit cenny dla nauki. Zagrożony wyginięciem, gdyż jako gatunek światłolubny jest zagłuszany przez inne drzewa[6].
Kategorie zagrożenia:
- Przed rewizją taksonomiczną rodzaju z 2013 takson ujmowany był na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN: VU[potrzebny przypis] (po rewizji nie jest ujmowany na liście).
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski[10]: V (narażony na wyginięcie)
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001): VU (vulnerable, narażony); 2014: EN (zagrożony)[11].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
- ↑ a b c d Jerzy Staszkiewicz , Jan J. Wójcicki , Ostatnie dwadzieścia lat w historii brzozy ojcowskiej [Betula x oycoviensis Besser (pro spec.)] w okolicach Krakowa, „Chrońmy przyrodę ojczystą”, XLII (4), 1986, s. 30-37 .
- ↑ Janina Jentys-Szaferowa , Studia nad brzozą ojcowską (Betula oycoviensis Bess.), „Ochrona Przyrody”, 21, 1952, s. 34-57 .
- ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Staszkiewicz J. 2008. Brzoza ojcowska. s. 112-113. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384 – Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.