!Kung

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
!Kung
Obszar

Namibia, Angola, Botswana, Afryka południowa

Liczba mówiących

16 tys. ± 2 tys. (2001)[1]

Kody języka
ISO 639-3 knw vaj ktz
Glottolog juku1256
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

!Kung (!Xuun) – kontinuum językowe, znane również jako Ju[2], używane w Namibii, Botswanie i Angoli przez lud !Kung. Razem z językiem ǂ’Amkoe tworzy ustanowioną w 2010 tzw. rodzinę języków Kx’a.

Język dysponuje dużym zasobem mlasków, sam znak ! w nazwie oznacza taki właśnie mlask. Pod względem ilości głosek i spółgłosek jest jednym z najbardziej skomplikowanych języków na świecie.

Jest językiem tonalnym – dla przykładu by wymówić !Xuun (wymowa ǃ͡χu᷄ː̃), trzeba zrobić dźwięk kliknięcia przed dźwiękiem x (który brzmi jak szkockie bądź niemieckie ch), a następnie długą samogłoskę nosową z wysokim wznoszącym się tonem[3].

Użycie[edytuj | edytuj kod]

Gdyby wszystkie dialekty !Kung traktować jako jeden język, byłby on trzecim pod względem liczby użytkowników językiem khoisan, zaraz po Khoekhoe i Sandawe. Szacuje się, że posługuje się nim około 15 tys. osób. Dokładne oszacowanie jest trudne z powodu rozsiania ludności po farmach, na których wymieszani są ludzie mówiący w wielu językach. Brenzinger (2011)[1] podaje 9 tys. w Namibii, 2 tys. w Botswanie, 3,7 tys. w Południowej Afryce i 1 tys. w Angoli.

Do połowy końca XX wieku dialekty ǃʼOǃKung i Malogi były rozpowszechnione w południowej i centralnej części Angoli, później jednak większość ludu !Kung uciekła przed wojną domową w Angoli do Namibii (głównie do Caprivi Strip) gdzie zostali zrekrutowani do jednostki specjalnej South African Defence Force przeciw angolskiej armii i SWAPO. Pod koniec południowoafrykańskiej wojny granicznej ponad tysiąc bojowników i ich rodzin zostało przesiedlonych do Schmidtsdrift w Republice Południowej Afryki[4]. Po ponad dekadzie życia w niepewnych warunkach, po-apartheidowy rząd kupił i dotował ziemię w Platfontein koło Schmidtsdriftu, aby osiedlić lud !Kung[5].

Dialekty[edytuj | edytuj kod]

Najlepiej znanymi dialektami są Tsumkwe Jul’hoan, Ekoka !Kung, !'O!Kung i ǂKxʼauǁʼein.

Bonny Sans i inni klasyfikują warianty !Kung w cztery grupy, z czego dwie pierwsze są bardzo podobne[6]:

  • Północny !Kung: Południowa Angola, w okolicy Cunene, Cubango, Cuito, i rzek Cuando, z wieloma uchodźcami w Namibii:
ǃʼOǃKung
Maligo
  • Północno-centralny !Kung: Namibia, pomiędzy rzeką Ovambo i granicą Angoli, w okolicy dopływów rzeki Okavango na wschód od Rundu aż do jeziora Etosza:
Tsintsabis
Okongo
Ovambo
Mpunguvlei
ǀʼAkhwe (Ekoka)
Tsumkwe
Omatako
Kameeldoring
Epukiro.

ǂKxʼauǁʼein był zbyt słabo potwierdzony by został sklasyfikowany, jednak uznawany jest za południowo-wschodni.

Heine & Honken (2010) klasyfikują 11 wariantów w trzy gałęzie[7]:

  • Północno-zachodni !Xuun
Northern !Xuun
Maligo (!xuun, kúándò !xuun „Kwando !Xuun”; SE Angola)
ǃʼOǃKung (!ʼo !uŋ „Forest !Xuun”; eastern C Angola)
Zachodni !Xuun
– (!xūún, !ʼālè !xòān „Valley !Xuun”; rejon Eenhana, N Namibia)
Akhwe (!xūún, ǀʼākhòè !xòān „Kwanyama !Xuun”; Eenhana, N Namibia)
Tsintsabis (!xūún; Tsintsabis, dzielnica Tsumeb, N Namibia)
Kavango !Xuun (!xūún, znany jako dom !xūún „River !Xuun” w Ekoka; Zachodni rejon Rundu, N Namibia, & Angola i sąsiadujące)
  • Centralny !Xuun
Gaub (rejon Tsumeb, N Namibia)
Neitsas (rejon Grootfontein, N Namibia)
  • Południowo-wschodni !Xuun
Juǀʼhoan (ju-|ʼhoan(-si); rejon Tsumkwe, N Namibia, & Bots i sąsiadujące)
Dikundu (!xun, ju-|ʼhoa(si); Dikundu, W Caprivi)
ǂKxʼauǁʼein (ju-|ʼhoan(-si), !xun, ǂxʼāōǁʼàèn „Northern people”; Gobabis district, E Namibia)

Protojęzyk[edytuj | edytuj kod]

Ojczysty język, Proto-Juu lub Proto-!Xuun, miał pięć miejsc artykulacji mlasków: zębowy, zadziąsłowy, podniebienny, boczny dziąsłowy i retroflex (*ǃ˞ lub *!!). Mlaski retroflex przestały istnieć w południowo-wschodnich dialektach takich jak Jul’hoan, ale ciągle są obecne w centralnym !Kung.

Proto-Juu *ǃ ‘belly’ *‼ ‘water’ *ǂ
SE (Tsumkwe) ᶢǃű ᶢǃű ǂ
N (Okongo/ǀʼAkhwe) ᶢǃű ᶢǁű ǃ͡s
NW (Mangetti Dune) ᶢǃű ᶢǁű ǂ
C (Neitsas/Nurugas) ᶢǃú ᶢ‼ú ǂ

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Brenzinger, Matthias (2011) „The twelve modern Khoisan languages.” In Witzlack-Makarevich & Ernszt (eds.), Khoisan languages and linguistics: proceedings of the 3rd International Symposium, Riezlern / Kleinwalsertal (Research in Khoisan Studies 29). Cologne: Rüdiger Köppe Verlag.
  2. ↑ Określenie !Kung jest zazwyczaj używane, kiedy rozważamy zbiór dialektów które stanowią jeden język; Ju używamy, kiedy rozważamy je jako rodzinę językową. Termin !Kung bywa używany dla określenia północnych i zachodnich dialektów, w opozycji do dobrze udokumentowanego Juǀʼhoansi z południowego wschodu; aczkolwiek ludy używającego któregokolwiek dialektu nazywają siebie !Xuun (!Kung).
    Inna pisownia !Kung / !Xuun to ǃHu, ǃKhung, ǃKu, Kung, Qxü, ǃung, ǃXo, Xû, ǃXû, Xun, ǃXung, ǃXũũ, !Xun, ʗhũ: (Doke 1926), i inna pisownia Ju to Dzu, Juu, Zhu.
  3. ↑ Na temat fonologii i tonacji języka, zobacz Heine B. & Honken H. 2010. „The Kx’a Family: A New Khoisan Genealogy” Journal of Asian and African Studies (Tokyo), 79, p. 5–36.
  4. ↑ Robins, Steven; Madzudzo Elias; Brenzinger, Matthias: Regional Assessment of the Status of the San in Southern Africa – An Assessment of the Status of the San in Namibia. LEGAL ASSISTANCE CENTRE (LAC), 2001. (ang.).
  5. ↑ Robins, Steven; Madzudzo Elias; Brenzinger, Matthias: Regional Assessment of the Status of the San in Southern Africa – An Assessment of the Status of the San in South Africa, Angola, Zambia and Zimbabwe. LEGAL ASSISTANCE CENTRE (LAC), 2001. (ang.).
  6. ↑ Bonny Sands, 2003. „Juu Subgroups Based on Phonological Patterns”.
  7. ↑ Heine, B. and Honken, H. 2010. „The Kx’a Family: A New Khoisan Genealogy”. Journal of Asian and African Studies (Tokyo), 79, p. 5–36.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=!Kung&oldid=69233285”