Łazarz Zografos
Św. Łazarz przed cesarzem Teofilem, fresk z XI–XII wieku | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
28 września 865 |
Czczony przez | |
Wspomnienie |
23 lutego (Kościół katolicki) |
Łazarz, gr. Λάζαρος, przydomek Zografos, gr. Ζωγράφος, dosł. „Malarz” (ur. 17 listopada 810 w starożytnej Armenii, zm. prawdop. 28 września 865 w Rzymie) – bizantyński mnich bazyliański, ikonograf i święty chrześcijański z IX wieku[1] . Znany jest również jako Łazarz Konstantynopolitański, Łazarz Malarz i Łazarz Ikonograf. Żył w trakcie drugiej fali ikonoklazmu bizantyńskiego[2]. Łazarz był pierwszym człowiekiem, który został otoczony kultem świętego konkretnie jako ikonograf. Następną taką postacią była dopiero św. Katarzyna Bolońska.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Łazarz został mnichem w młodym wieku i uważa się, że studiował sztukę malarstwa w klasztorze Studion w Konstantynopolu[3][4]. Odnotowano tam, że Łazarz posiada następujące cnoty: miłość do Chrystusa, ascetyzm, modlitwa i odrzucenie marności świata[5]. Został ponadto doceniony za swoje akty samokontroli, dyscypliny i jałmużny. Za życia był bardzo ceniony i znany ze swoich fresków. Używał wiary i rytuału jako środków do przelania swojej wewnętrznej kontemplacji na tworzone obrazy[6]. Jego umiejętność malowania ikon była postrzegana jako dar od Boga.
Za czasów panowania Teofila (829–842), ikonoklastycznego cesarza sprzeciwiającego się wszelkim świętym wizerunkom, Łazarz z uporem kontynuował swoje rzemiosło i zaczął przywracać ikony zniszczone przez heretyków[7]. Teofil kazał więc odszukać Łazarza, który słynął wówczas z malarstwa, i zamierzał przykładnie go ukarać. Po kilkukrotnym poproszeniu o zaprzestanie malowania ikon, Łazarz został postawiony przed cesarzem, gdzie odmówił zniszczenia któregokolwiek ze stworzonych przez siebie dzieł. Cesarz wkrótce odkrył, że Łazarz był odporny na pochlebstwa i przekupstwa[8]. Grożono mu wówczas karą śmierci, co w tamtych czasach nie było rzadkością dla zwolenników ikon (ikonodułów). Jednak Łazarz jako duchowny nie mógł zostać skazany na śmierć, więc zamiast tego został wtrącony do więzienia. Podczas pobytu w lochach był poddany tak „ciężkim torturom, że mięśnie wymieszały się z jego krwią”[9]. Był bliski śmierci z powodu ran, ale wyzdrowiał. Następnie zaczął malować święte obrazy na ścianach celi więziennej. Słysząc o tym, Teofil wydał rozkaz, aby „nałożyć na [jego] dłonie arkusze rozgrzanego do czerwoności żelaza, w wyniku czego [Łazarz] stracił przytomność i leżał na wpół martwy”[9].
Gdy Łazarz leżał na łożu śmierci, cesarzowa Teodora, ikonodula, przekonała Teofila, by uwolnił mnicha z więzienia. Łazarz znalazł schronienie w Tou Foberou, odosobnionym kościele św. Jana Chrzciciela, zlokalizowanym niegdyś w Foberos na azjatyckim brzegu Bosforu[9]. Uważa się, że świątynia ta kiedyś funkcjonowała jako cesarski klasztor, w którym mieszkało aż stu siedemdziesięciu mnichów[10]. Po śmierci Teofila w 842 roku Teodora poprosiła Łazarza o wybaczenie uczynków jej męża, na co ten odpowiedział: „Bóg nie jest tak niesprawiedliwy, o cesarzowo, aby zapomnieć o naszej miłości i trudach dla niego, a przywiązywać większą wagę do nienawiści i niezwykłego szaleństwa tego człowieka”[9]. Łazarz służył jako wzór wytrwałości dla tych, którzy cierpieli z powodu prześladowań ze strony ikonoklastów[11].
Po przywróceniu kultu ikon w Bizancjum w 843 roku Łazarz mógł znów swobodnie kontynuować swoje rzemiosło. Pomimo odniesionych w więzieniu ran, w tym okresie podobno namalował duży fresk św. Jana w klasztorze Foberos[12]. Ta ikona była ponoć znana z tego, że miała moc czynienia cudów i uzdrawiania[9]. W tym samym roku mnich odrestaurował słynny portret Chrystusa, znany jako Christos Chalkites (Chrystus z Chalke) nad Bramą Chalke, uroczystym wejściem do Wielkiego Pałacu w Konstantynopolu[9]. Żadne z tych dwóch dzieł nie przetrwało do obecnych czasów. Łazarz został również wyznaczony do wykonania mozaikowej dekoracji absydy świątyni Hagia Sofia, według relacji pielgrzyma Antoniego, biskupa nowogrodzkiego podczas wizyty w Konstantynopolu. Antoni opisał mozaikę jako przedstawiającą Matkę Bożą trzymającą Dzieciątko Jezus otoczone przez dwa anioły. Mieli widzieć ją również cesarz Bazyli I, jak i Michał III (842–867) przed jego śmiercią w tym samym roku. Jednak relacje te datowane są na kilka wieków później na ok. 1200[13].
W 856 roku Łazarz służył jako emisariusz Michała III, syna Teofila i Teodory, który wysłał go do papieża Benedykta III w celu omówienia możliwości pojednania pomiędzy Kościołem katolickim w Rzymie, a Kościołem ortodoksyjnym Konstantynopola, gdyż po niedawnym ikonoklazmie relacje pomiędzy nimi były bardzo napięte[3][14]. W 865 roku, podczas swojej drugiej misji u papieża, Łazarz zmarł w Rzymie, prawdopodobnie 28 września, chociaż Raymond Janin kwestionuje tę datę[3][15]. Został pochowany w klasztorze Ewanderes pod Konstantynopolem[5].
Wspomnienie liturgiczne św. Łazarza Zografosa przypada na 17 listopada w Kościołach prawosławnych, a 23 lutego w Kościele katolickim[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ramsgate 1966 ↓.
- ↑ Bigham 1998 ↓, s. 89–90.
- ↑ a b c Cutler i Kazhdan 1991 ↓, s. 1197–1198
- ↑ O'Connell, Pevny i Talbot 2002 ↓, s. 24–25.
- ↑ a b Bigham 1998 ↓, s. 88
- ↑ Athanassiadis 1868 ↓, s. 125–126.
- ↑ O'Connell, Pevny i Talbot 2002 ↓, s. 25.
- ↑ Mango 1972 ↓, s. 158–60.
- ↑ a b c d e f Mango 1972 ↓, s. 159
- ↑ Jordan 2000 ↓, s. 872–879.
- ↑ Brubaker 2006 ↓, s. 135–152.
- ↑ O'Connell, Pevny i Talbot 2002 ↓, s. 24.
- ↑ Mango i Hawkins 1964 ↓, s. 142.
- ↑ Bigham 1998 ↓, s. 88.
- ↑ Athanassiadis 1868 ↓, s. 126.
- ↑ Ramsgate 1966 ↓, s. 226.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Chapter 3.. W: Steven Bigham: Heroes of the Icon: People, Places, Events. Oakwood: Torrance, 1998. (ang.).
- The artisanal production of second Iconoclasm (815-843). W: Leslie Brubaker: Monastères, images, pouvoirs et société à Byzance. Paris: Publications de la Sorbonne. 2006. (ang.).
- Lazaros. W: Anthony Cutler, Alexander Kazhdan: The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press, 1991. ISBN 0-19-504652-8. (ang.).
- Cyril Mango: The Art of the Byzantine Empire: 312-1453: Sources and Documents. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, 1972. (ang.).
- Cyril Mango, Ernest J. W. Hawkins: The Apse Mosaics of St. Sophia at Istanbul. Report on Work Carried out in 1964. Dumbarton Oaks Papers, 1964. (ang.).
- Monique O'Connell, Olenka Z. Pevny, Alice-Mary Talbot. Perceptions of Byzantium and Its Neighbors (843-1261). „Sixteenth Century Journal”. 33, no. 4, 2002. (ang.).
- Antony Athanassiadis (trans.), Synaxarion of Saint Nicodemus the Hagiorite, Vol. 2, Athens 1868(ang.).
- Ramsgate, St Augustine's Abbey , The Book of Saints: A Dictionary of Servants of God Canonized, NP: Adam and Charles Black, 1966 (ang.).
- 30. Phoberos : Rule of John for the Monastery, [w:] Robert Jordan (trans.), Byzantine Monastic Foundation Documents: A Complete Translation of the Surviving Founders' "Typika" and Testaments, Vol. 35, Washington, DC: Dumbarton Oaks, 2000(ang.).