Łuska (nabój)
Łuska (dawniej gilza) – część naboju służąca do umieszczenia w niej ładunku miotającego i spłonki. W nabojach zespolonych służy też do osadzenia pocisku. Zabezpiecza i uszczelnia komorę nabojową podczas strzału.
Wyróżnić można m.in. łuski: karabinowe, pistoletowe, rewolwerowe, do strzelb i artyleryjskie.
Łuskę wynalazł w 1812 roku Samuel Pauly, Francuz szwajcarskiego pochodzenia; miała ona papierowe ścianki i mosiężne dno. Stanowiła przełom w broni palnej, rozwiązując problemy z ładowaniem broni odtylcowej, co umożliwiło znacznie szybsze ładowanie i zwiększenie szybkostrzelności.
Według sposobu zapłonu spłonki łuski naboje dzieli się na trzy typy:
- nabój typu Lefaucheux (lub: igłowy) – wynaleziony w 1835 r. Kurek uderzał w znajdujący się z boku dna łuski pręcik, który detonował piorunian rtęci w spłonce. Dziś niestosowany;
- nabój bocznego zapłonu – ładunek inicjujący umieszczony jest wewnątrz kryzy łuski, iglica broni uderza punktowo w brzeg dna łuski. Bardzo popularny ze względu na niską cenę. Podstawowy nabój tego typu to stosowany w sporcie strzeleckim .22LR, w wielu krajach (USA, Kanada, Rosja) używany także do polowań i odstrzału małych szkodników;
- nabój centralnego zapłonu – ładunek inicjujący znajduje się w spłonce osadzonej w gnieździe w środku denka łuski. Iglica uderza więc w spłonkę umieszczoną centralnie. Dziś używany niemal we wszystkich rodzajach nabojów;
Ze względu na materiał łuski można podzielić na:
- mosiężne – najczęściej spotykane i często umożliwiające wielokrotne wykorzystanie;
- stalowe – dawniej bardzo popularne, z reguły pokryte warstwą trwałego lakieru (najczęściej koloru ciemnozielonego lub szarego), w celu zabezpieczenia przed korozją, obecnie rzadziej spotykane głównie "ze starych zapasów", jednak wciąż produkowane;
- wykonane ze stopu aluminium, a nawet z tworzyw sztucznych – wprowadzane przez niektóre wytwórnie na rynek cywilny, tańsze od mosiężnych, jednorazowe, często niskiej jakości;
- wykonane z tworzywa sztucznego z metalowym (zwykle mosiężnym) denkiem i okuciem łączącym obie części – łuski nabojów do strzelb.
W zależności od rodzaju spłonki (Boxer lub Berdan) gniazdo spłonki będzie różnie ukształtowane. Ponadto łuska ze spłonką Boxer ma jeden kanał ogniowy, a łuska ze spłonką Berdan - dwa. Do ponownego wykorzystania nadają się jedynie łuski ze spłonką typu Boxer.
Łuski mogą mieć kształt:
- prosty – popularny rodzaj w nabojach pistoletowych i rewolwerowych (np. nabój 9 mm x 18 Makarow);
- zwężający się – tył łuski ma większą średnicę niż przód, czyli łuska ma kształt lekko stożkowy (np. najpopularniejszy nabój pistoletowy – 9 mm x 19 Parabellum);
- przewężający (butelkowy) – o najbardziej skomplikowanej budowie. Łuska taka składa się z grubszego lekko stożkowego korpusu (komory), części stożkowej łączącej korpus z szyjką i wąskiej szyjki, w której osadza się pocisk. Obecnie taki kształt ma większość nabojów karabinowych i pośrednich.
Wyróżnia się łuski:
- z kryzą wystającą
- z kryzą zwykłą
- z kryzą częściowo wystającą
- z kryzą zmniejszoną
- opasane – łuska z kryzą zwykłą z dodatkowym wzmocnieniem dna
Oznaczenie kalibru naboju, np. 9 mm x 19 Parabellum, zawiera także informację o długości łuski (tu: 19 mm).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- David Harding: Encyklopedia broni. Warszawa: Wydawnictwo Penta, 1995
- Firearms Fact Book. National Rifle Association of America 1993 ISBN 0-935998-55-1
- Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej(od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 114. ISBN 83-86028-01-7.