Maślanka wiązkowa
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
maślanka wiązkowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm. Führ. Pilzk. (Zwickau): 21, 72 (1871) | |
Maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm.) – gatunek grzybów z rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hypholoma, Strophariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1778 r. William Hudson nadając mu nazwę Agaricus fascicularis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. Paul Kummer przenosząc go do rodzaju Hypholoma[1].
Ma ponad 40 synonimów łacińskich. Niektóre z nich[2]:
- Agaricus fascicularis Huds. 1778
- Agaricus sadleri Berk. & Broome 1879
- Clitocybe sadleri (Berk. & Broome) Sacc. 1887
- Dryophila fascicularis (Huds.) Quél. 1888
- Dryophila fascicularis (Huds.) Quél. 1888 var. fascicularis
- Geophila fascicularis (Huds.) Quél. 1886
- Hypholoma fasciculare var. fasciculare (Huds.) P. Kumm.
- Hypholoma fasciculare var. pusillum J.E. Lange.
- Hypholoma sulphureum G.M. Taylor & P.K. Buchanan 1988
- Naematoloma fasciculare (Huds.) P. Karst. 1880
- Naematoloma fasciculare (Huds.) P. Karst. 1879 var. fasciculare
- Pratella fascicularis (Huds.) Gray 1821
- Psilocybe fascicularis (Huds.) Kühner 1980
- Psilocybe fascicularis (Huds.) Kühner 1980 var. fascicularis
Nazwę polską nadał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako łysiczka trująca, łysiczka wiązkowa, opieńki olszowe żółte, ostrzępka wiązkowa, opieńka fałszywa, opieńka trująca, opieńka wiązkowa, fałszywa opieńka, maślanka jadowita, maślanka trująca[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnica dochodzi do 7 cm, u młodych egzemplarzy półkolisty, następnie wypukły do płaskiego, z niewielkim wybrzuszeniem u starszych. Powierzchnia kapelusza jest sucha i gładka. Barwa żółta lub siarkowożółta, środek kapelusza pomarańczowy do rdzawobrązowego[4].
Gęsto ustawione, zaokrąglone przy trzonie. Barwa od siarkowożółtawej u młodych, poprzez brudnozielonkawą, do fioletowoczarnych u starszych egzemplarzy[4]. Zakryte cienką osłoną w bardzo młodych owocnikach[4].
Grubość do 0,7 cm, wysokość do 10 cm. Nieregularnie cylindryczny, powyginany, wewnątrz pusty. Barwa żółtawa z lekko zielonkawym odcieniem, pokryty (zwłaszcza na dole) brunatnymi włókienkami. Uszkodzony nie zmienia zabarwienia. Trzony w wiązce owocników na dole zrośnięte[4].
Cienki i elastyczny, barwa żółtawa lub siarkowożółta, u podstawy trzonu brązowa. Smak bardzo gorzki. Uszkodzony nie zmienia zabarwienia[4].
Szarofioletowy, czasami prawie czarny. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 6-8 × 4 μm[5].
- Gatunki podobne
- maślanka łagodna (Hypholoma capnoides). Jest jadalna, ma blaszki niebieskawe, smak łagodny i rośnie tylko na drzewie iglastym[4].
- maślanka ceglasta (Hypholoma lateritium). Jest większa, ma intensywniejsze zabarwienie i rośnie tylko na drewnie drzew liściastych[4].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Z wyjątkiem Afryki i Antarktydy występuje na wszystkich kontynentach, także na wielu wyspach. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony[6]. W Polsce bardzo pospolity[5].
Owocniki wyrastają od kwietnia do grudnia w wiązkach liczących nawet po kilkadziesiąt owocników na pniakach obumarłych drzew liściastych oraz iglastych. Wśród grzybów rosnących kępami na pniach jest jednym z najczęstszych, czasami rośnie nawet na drewnie budowlanym. Występuje od wiosny do późnej jesieni[7]
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
- Medycyna
Saprotrof, grzyb trujący. Powoduje głównie zaburzenia trawienne spowodowane podrażnieniem i zapaleniem śluzówki układu pokarmowego. Objawy: bóle brzucha, mdłości, wymioty, biegunka i wzdęcia. Objawy pojawiają się nie później, niż 3 godz. po spożyciu grzybów i po jakimś czasie (często już po dwóch dniach) mijają, zazwyczaj bez trwałych następstw[4]. Z powodu bardzo gorzkiego smaku zatrucia tym grzybem są jednak rzadkie[7].
Z owocników wyizolowano związek chemiczny o nazwie fascikulol D (tetracykliczny trójterpen). Ma on działanie antybiotyczne w stosunku np. do gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Z hodowli grzybni wyizolowano natomiast substancje naematolina i naematolon. Wykazują one działanie cytotoksyczne w stosunku do wirusa polio i hamują wzrost komórek HeLaS2[8].
- Filatelistyka
Maślanka wiązkowa znalazła się na przywieszce znaczka pocztowego wyemitowanego przez Pocztę Polską 31 sierpnia 2012 r. z przedstawieniem opieńki ciemnej, z którą grzyb bywa mylony. Znaczek o nominale 4,15 zł wydany został w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20].
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g h Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-01].
- ↑ a b Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Grażyna Końska, Halina Komorowska. Lecznicze działanie grzybów. Wszechświat. Czasopismo przyrodnicze, t. 110, nr 7-9/2009.
- ↑ Marek Jedziniak: Grzyby w polskich lasach. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).