Ścierwnik

	Ścierwnik
	Ścierwnik
	Neophron percnopterus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	orłosępy
Plemię	Gypaetini
Rodzaj	Neophron; Savigny, 1809
Gatunek	ścierwnik
	Synonimy
	Rodzaju: Percnopterus Rafinesque, 1815; Abernius C.T. Wood, 1835; Gatunku: Vultur Perenopterus Linnaeus, 1758; Vultur ginginianus Latham, 1790; Abernius albusC.T. Wood, 1835;
	Podgatunki
	N. p. ginginianus (Latham, 1790); N. p. majorensis Donázar, Palacios, Gangoso, Ceballos, González & Hiraldo, 2002; N. p. percnopterus Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	; Przybliżony zasięg występowania: całoroczny obszar lęgowy
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ścierwnik^[10], ścierwnik biały^[11], białosęp^[12] (Neophron percnopterus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów (Gypaetinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Neophron^[10]^[13].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Ścierwnik zamieszkuje w zależności od podgatunku^[13]:

Neophron percnopterus ginginianus – Nepal i Indie.
Neophron percnopterus majorensis – Wyspy Kanaryjskie^[8].
Neophron percnopterus percnopterus – południową Europę po Azję Środkową i Indie oraz północną Afrykę i Arabię. Na południu sięga do Tanzanii i Angoli, a na zachodzie osiąga Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka. Do Polski zalatuje wyjątkowo. Znanych jest 9 wiosenno-letnich obserwacji (głównie maj-sierpień), z czego ostatnia pochodzi z 28 kwietnia 2015 roku (nad Puszczą Knyszyńską)^[14]^[15].

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Vultur Perenopterus^[6]. Holotyp pochodził z Egiptu^[6].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Neophron: w mitologii greckiej Neophron był synem Timandry zazdrosnym o jej romans z Aegypiusem. Neophron z kolei uwiódł matkę Aegypiusa, Bulis, a następnie go oszukał, sprawiając że dzielił łoże z własną matką. W następstwie późniejszych wypadków Neophron i Aegypius zostali przekształceni w sępy, Bulis w czaplę, a Timandra w jastrzębia lub małego ptaka^[16].
Percnopterus, percnopterus (perenopterus (pisownia oryginalna)): łac. percnopterus „sęp”, od gr. περκνοπτερος perknopteros „sęp”, od περκνος perknos „ciemny”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”^[17].
Abernius: niem. abernten „zbierać plony”; Wood w swoim tekście podał niemiecką nazwę „Gemeine Aberne” oznaczającą „zbieracz brudu”^[18].
ginginianus: Gingi, Wybrzeże Koromandelskie (tj. Gingee, Tamilnadu), Indie^[19].
albus: łac. albus „biały, martwy biały” (por. candidus „lśniący biały”)^[20].
majorensis: Majorata, starożytna nazwa Fuerteventury, od nazwy „Majos” – plemienia Guanczów, które zamieszkiwało tę wyspę^[21].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała ok. 54–70 cm, rozpiętość skrzydeł 146–175 cm; masa ciała 1600–2400 g^[22]. Samica jest niewiele większa od samca, ale może być cięższa o 10–15%^[22]. Dorosłe osobniki brudnobiałe z czarnymi lotkami. Przód głowy i wole nagie, skóra żółta. Dziób ciemny, nogi żółte. Młode całe brązowe. N. percnopterus ginginianus jest mniejszy i ma żółty dziób.

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Biotop: Góry, tereny otwarte i osiedla ludzkie.
Gniazdo: Na półce skalnej, w załomach budynków (w tym egipskich piramid). Zwykle gnieździ się pojedynczo, jednak w sprzyjających warunkach buduje gniazda gęsto obok siebie. W połowie XIX w. w Stambule istniała kolonia, licząca 2000 gniazd^[23].
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja w marcu lub maju (populacje europejskie).
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 42 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 70–90 dniach.
Pożywienie: Padlina i odchody zwierząt. Potrafi rozbijać strusie jaja, obrzucając je kamieniami.

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[24].

Galeria zdjęć[edytuj | edytuj kod]

Museum specimen

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

ptaki Polski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Neophron percnopterus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Neophron, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) [dostęp 2010-12-30]
↑ M.J.C. Savigny: Système des oiseaux de l'Egypte et de la Syrie. W: France. Commission des sciences et arts d’Egypte: Description de l’Égypte, ou, Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française. T. 1: Historie Naturelle. Paris: Imprimerie impériale, 1809, s. 68, 75. (fr.)
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 69. (fr.)
↑ ^a ^b Ch.T. Wood: The ornithological guide: in which are discussed several interesting points in ornithology. London: Whittaker, 1835, s. 185. (ang.)
↑ ^a ^b ^c C. Linneaus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 87. (łac.)
↑ J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae; complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates: adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c.. Londini: Sumptibus authoris, 1790, s. 7. (łac.)
↑ ^a ^b J.A. Donázar, C.J. Palacios, L. Gangoso, O. Ceballos, M.J. González & F. Hiraldo. Conservation status and limiting factors in the endangered population of Egyptian vulture (Neophron percnopterus) in the Canary Islands. „Biological Conservation”. 107 (1), s. 89-97, 2002. DOI: 10.1016/S0006-3207(02)00049-6 (ang.).
↑ BirdLife International 2016, Neophron percnopterus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2018-1 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypaetini Bonaparte, 1831 (Wersja: 2018-06-24). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-08-02].
↑ Ścierwnik biały (pol.). PWN: słownik języka polskiego. [dostęp 2015-10-26].
↑ Białosęp (pol.). PWN: słownik języka polskiego. [dostęp 2015-10-26].
↑ ^a ^b F. Gill & D. Donsker (red.): New World vultures, Secretarybird, kites, hawks & eagles (ang.). IOC World Bird List: Version 8.2. [dostęp 2018-08-02].
↑ Krzysztof Grochal, Michał Polakowski. Ścierwnik NEOPHRON PERCNOPTERUS nowym gatunkiem na Nizinie Północnopodlaskiej. „Kulon”. 20, s. 124-127, 2015 (pol.).
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016.
↑ Jobling 2018 ↓, s. Neophron.
↑ Jobling 2018 ↓, s. Percnopterus.
↑ Jobling 2018 ↓, s. Abernius.
↑ Jobling 2018 ↓, s. ginginianus.
↑ Jobling 2018 ↓, s. albus.
↑ Jobling 2018 ↓, s. majorensis.
↑ ^a ^b J. Orta, G.M. Kirwan & D.A. Christie: Egyptian Vulture (Neophron percnopterus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2018-08-02]. (ang.)
↑ Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 74
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Tajemnice zwierząt: Ptaki drapieżne Europy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1991. ISBN 83-7023-149-7.
J.A. Jobling: Key to Scientific Names in Ornithology. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2018-08-02]. (ang.)

[itis-1] Neophron percnopterus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Neophron, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) [dostęp 2010-12-30]

[Savigny-3] M.J.C. Savigny: Système des oiseaux de l'Egypte et de la Syrie. W: France. Commission des sciences et arts d’Egypte: Description de l’Égypte, ou, Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française. T. 1: Historie Naturelle. Paris: Imprimerie impériale, 1809, s. 68, 75. (fr.)

[Rafinesque-4] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 69. (fr.)

[Wood-5] Ch.T. Wood: The ornithological guide: in which are discussed several interesting points in ornithology. London: Whittaker, 1835, s. 185. (ang.)

[Linnaeus-6] C. Linneaus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 87. (łac.)

[Latham-7] J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae; complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates: adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c.. Londini: Sumptibus authoris, 1790, s. 7. (łac.)

[Donázar&inni-8] J.A. Donázar, C.J. Palacios, L. Gangoso, O. Ceballos, M.J. González & F. Hiraldo. Conservation status and limiting factors in the endangered population of Egyptian vulture (Neophron percnopterus) in the Canary Islands. „Biological Conservation”. 107 (1), s. 89-97, 2002. DOI: 10.1016/S0006-3207(02)00049-6 (ang.).

[iucn-9] BirdLife International 2016, Neophron percnopterus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2018-1 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-10] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypaetini Bonaparte, 1831 (Wersja: 2018-06-24). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-08-02].

[pwn1-11] Ścierwnik biały (pol.). PWN: słownik języka polskiego. [dostęp 2015-10-26].

[pwn2-12] Białosęp (pol.). PWN: słownik języka polskiego. [dostęp 2015-10-26].

[Gill&Donsker-13] F. Gill & D. Donsker (red.): New World vultures, Secretarybird, kites, hawks & eagles (ang.). IOC World Bird List: Version 8.2. [dostęp 2018-08-02].

[grochal-14] Krzysztof Grochal, Michał Polakowski. Ścierwnik NEOPHRON PERCNOPTERUS nowym gatunkiem na Nizinie Północnopodlaskiej. „Kulon”. 20, s. 124-127, 2015 (pol.).

[kf2015-15] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016.

[CITEREFJobling2018[http://www.hbw.com/dictionary/definition/neophron_Neophron]-16] Jobling 2018 ↓, s. Neophron.

[CITEREFJobling2018[https://www.hbw.com/dictionary/key-to-scientific-names-in-ornithology?name=Percnopterus_Percnopterus]-17] Jobling 2018 ↓, s. Percnopterus.

[CITEREFJobling2018[http://www.hbw.com/dictionary/definition/abernius_Abernius]-18] Jobling 2018 ↓, s. Abernius.

[CITEREFJobling2018[http://www.hbw.com/dictionary/definition/gingensis-gingica-gingicus-ginginianus_ginginianus]-19] Jobling 2018 ↓, s. ginginianus.

[CITEREFJobling2018[http://www.hbw.com/dictionary/definition/albus_albus]-20] Jobling 2018 ↓, s. albus.

[CITEREFJobling2018[http://www.hbw.com/dictionary/definition/majorensis_majorensis]-21] Jobling 2018 ↓, s. majorensis.

[hbwalive-22] J. Orta, G.M. Kirwan & D.A. Christie: Egyptian Vulture (Neophron percnopterus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2018-08-02]. (ang.)

[Mak-23] Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 74

[24] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]