Święta Helena
cesarzowa równa apostołom | |
Data i miejsce urodzenia |
ok. 248–250 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Czczona przez | |
Wspomnienie | |
Atrybuty |
krzyż i trzy gwoździe oraz model kościoła |
Patronka |
Frankfurtu nad Menem, Bazylei, diecezji w: Trewirze, Ascoli, Bambergu, Pesaro, Frankfurcie, farbiarzy, wytwórców igieł i gwoździ (w tradycji zachodniej), |
Święta Helena, Flavia Iulia Helena (ur. ok. 248–250[1] w Drepanum lub Niszu[2], zm. ok. 328[3] według części żywotów w Nikomedii[1], ale bardziej prawdopodobne, że w Trewirze[d] w roku 330) – cesarzowa rzymska, święta Kościołów katolickiego i prawosławnego.
Biografia
[edytuj | edytuj kod]Helena była córką właściciela oberży[e] i żoną lub konkubiną cesarza Constantiusa Chlorusa, który porzucił ją (ok. 292), zmuszony względami politycznymi do poślubienia córki Maximiana – Teodory. Konstantyn – syn Heleny, został później cesarzem rzymskim i wprowadził matkę na dwór, nadając jej tytuł Augusty (ok. 325 roku)[1].
Prawdopodobnie pod wpływem syna, Helena przyjęła chrzest i podjęła działalność, której owocem były liczne ufundowane przez nią bazyliki, m.in. bazylikę Narodzenia Pańskiego w Betlejem, bazylikę Grobu Świętego w Jerozolimie, Wniebowstąpienia Pańskiego na Górze Oliwnej. Odbyła pielgrzymkę do Palestyny i innych wschodnich prowincji. Helena zasłynęła także z hojności dla ubogich. Szczodrze rozdzielała jałmużny dla głodnych, uwalniała więźniów, troszczyła się o powrót skazanych na banicję. Wpłynęła na syna, aby wydał osobne ustawy, gwarantujące ze strony państwa opiekę nad wdowami, sierotami, porzuconymi dziećmi, jeńcami i niewolnikami[1].
Tradycja przypisuje jej odnalezienie relikwii Krzyża Pańskiego[1]. Anonimus Piacentinus, anonimowy pielgrzym, który ok. roku 570 odwiedził Ziemię Świętą, wspominał o tym, że w „Martyrium” (część główna konstantyńskiej bazyliki Grobu Świętego) przechowywano relikwię drzewa krzyża, oraz tabliczkę z napisem „Oto król żydowski”, która była zamieszczona na krzyżu podczas ukrzyżowania[4].
Po śmierci ciało Heleny przewieziono do Rzymu, gdzie przy Via Labicana, cesarz wystawił jej mauzoleum, a sama Helena została otoczona kultem w całym Kościele[1][5].
Za zasługi dla chrześcijaństwa, Cerkiew prawosławna zaliczyła św. Helenę i jej syna Konstantyna w poczet świętych i nazwała „Równymi Apostołom”[f].
Od XV wieku do 1991 roku w Lublinie znajdowała się znaczna część Krzyża Świętego. Relikwie zostały skradzione i do dziś nie wiadomo, gdzie aktualnie się znajdują. Obecnie najsłynniejszym miejscem w Polsce związanym z Krzyżem Świętym i z Heleną, jest klasztor i kościół Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej (dawniej należący do benedyktynów) na Łysej Górze[6].
Patronat
[edytuj | edytuj kod]W tradycji zachodniej św. Helena jest patronką m.in. Frankfurtu nad Menem i Bazylei oraz diecezji w: Trewirze, Ascoli Piceno, Bambergu, Pesaro, a także farbiarzy, wytwórców igieł i gwoździ[7][8].
W tradycji wschodniej jest wstawienniczką przed Bogiem o dobre zasiewy i obfite plony (szczególnie przy uprawie lnu)[9].
Dni obchodów
[edytuj | edytuj kod]Jej wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 18 sierpnia.
Kościół prawosławny nadał jej niezwykle zaszczytny tytuł liturgiczny "Równej Apostołom" (cs. Rawnoapostolnaja Carica Jelena), co podkreśla jej zasługi przy chrystianizacji Cesarstwa Rzymskiego, i wspomina świętą Helenę dwukrotnie:
- 21 maja/3 czerwca[g] tj. 3 czerwca według kalendarza gregoriańskiego,
- 6/19 marca (rocznica odnalezienia Świętego Krzyża w 326), tj. 19 marca według kalendarza gregoriańskiego.
Ikonografia
[edytuj | edytuj kod]W ikonografii wschodniej św. Helena przedstawiana jest w cesarskim stroju z koroną na głowie, lub w bogatym wschodnim odzieniu z białą chustą na głowie. Na każdym wyobrażeniu towarzyszy jej krzyż, często trzymany wraz z synem Konstantynem. Atrybutami świętej w zachodniej sztuce, oprócz krzyża są trzy gwoździe oraz model kościoła[8].
Obok swego syna Konstantyna i metropolity Makariosa, cesarzowa Helena jest jedną z głównych postaci przedstawianych na ikonach Podwyższenia Świętego Krzyża[10].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Figura św. Heleny w bazylice watykańskiej
-
Prawosławna bułgarska ikona świętych, Konstantyna i Heleny
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Wyspa Świętej Heleny
- Helena (imię żeńskie)
- parafie
- świątynie
- św. św. Konstantyna i Heleny w Kijowie (nieistniejąca)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ liturgia katolicka
- ↑ liturgia prawosławna według kalendarza juliańskiego
- ↑ liturgia prawosławna według kalendarza gregoriańskiego
- ↑ Kann Hans-Jochim. Auf den Spuren von Konstantin und Helena. Trier, 2007. s. 21. Niektóre żywoty św. Heleny podają Nikomedię jako miejsce jej śmierci, ale jest to sprzeczne z informacją, że zmarła na rękach swojego syna. Wiemy[forma], że w tym czasie Konstantyn Wielki przebywał w Trewirze. Tak uważa większość historyków niemieckich.
- ↑ Według późniejszej legendy (wspomnianej przez Godfryda z Monmouth), była córką króla (lub wodza) Brytów Coela Godhebog ("Cole'a Wspaniałego").
- ↑ kategorie i tytuły świętych prawosławnych
- ↑ podwójne datowanie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Euzebiusz z Cezarei: Życie Konstantyna. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 259, seria: Źródła Myśli Teologicznej. ISBN 978-83-7318-952-2.
- ↑ Helena, cesarzowa. DEON.pl z inicjatywy SJ i Wydawnictwa WAM. [dostęp 2012-11-25].
- ↑ Odahl Charles M., Konstantyn i chrześcijańskie cesarstwo, przeł. K. Bies, Oświęcim 2015, s. 294.
- ↑ Anonimus Piacentinus: Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej [w: Do Ziemi Świętej: najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej IV-VIII w. (wybór, wstęp, wprowadzenie i oprac. Piotr Iwaszkiewicz)]. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010, seria: Ojcowie Żywi t. 13, s. 231-273. ISBN 978-83-7505-183-4.
- ↑ Teresa Wnętrzak: Konstantyn I i jego epoka [w:] Euzebiusz z Cezarei: Życie Konstantyna. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 259, seria: Źródła Myśli Teologicznej. ISBN 978-83-7318-952-2.
- ↑ Święta Helena – cesarzowa Imperium Rzymskiego (autor: Jerzy Adam Świdziński)
- ↑ Jerzy Świdziński: Święci władcy. Leksykon. Wydawnictwo Salwator, 2010. ISBN 978-83-7580-131-6.
- ↑ a b Święta Helena, cesarzowa. www.brewiarz.pl. [dostęp 2013-12-31]. (pol.).
- ↑ Justyna Żak: Opowieść o niebieskim kwiecie. Krótka historia lniarstwa. wrzesień – grudzień 2011. Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie. [dostęp 2013-12-31]. (pol.).
- ↑ Ks. dr hab. Michał Janocha: PODWYŻSZENIE KRZYŻA ŚWIĘTEGO W IKONIE. Archidiecezja Przemysko-Warszawska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce ПЕРЕМИСЬКО-ВАРШАВСЬКА АРХІЄПАРХІЯ УГКЦ. [dostęp 2013-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 3: H-Ł. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 1997, s. 16/17. ISBN 83-7097-464-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Święta Helena, cesarzowa na brewiarz.pl
- Rawnoapostolnaja carica Jelena na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
- ISNI: 0000000066327250
- VIAF: 36905946, 638154381060030292427, 50151776798218012071, 1037159474067227660002, 316750113
- ULAN: 500372010
- LCCN: n85120161
- GND: 118710117
- LIBRIS: jgvz3st23bhz895
- NLA: 61542415
- NKC: xx0058257
- BNE: XX914615
- NTA: 074274546
- PLWABN: 9810542953705606
- OBIN: 54436
- J9U: 987007262525105171
- CANTIC: a11160044
- LIH: LNB:V*174762;=BN