Święty gaj (antropologia)
Święty gaj – święte miejsce poświęcone bóstwom, duchom przodków lub siłom natury. Święte gaje występują w pierwotnych religiach Ariów, Irańczyków, Greków, Rzymian, Germanów, Słowian, Bałtów i Celtów. Istniały one zarówno w religiach starożytnych, jak i w innych kulturach na świecie[1]. W niektórych kulturach święte gaje poświęcone były bogom (jeden z nich stał się np. podstawą do powstania książki Jamesa Frazera Złota gałąź), w innych dodatkowo stanowiły symboliczną więź żywych ze zmarłymi przodkami, której naruszenie groziło poważnymi, negatywnymi konsekwencjami. Miejsca takie zachowały swoją funkcję religijną także współcześnie w wybranych nurtach religijnych.
Święte gaje wśród różnych ludów
[edytuj | edytuj kod]Hindusi
[edytuj | edytuj kod]Niezależnie od kultu świątynnego, w Indiach zachowała się tradycja utrzymywania świętych gajów, co służyło między innymi zachowaniu gatunków szczególnie ważnych ze względu na swoje właściwości lecznicze. Zabronione są tam polowania, wypas zwierząt, a drewno pozyskać można dopiero, kiedy drzewo uschnie. Jeden z kapłanów w Indiach tłumacząc dostojnikom angielskim w XIX wieku istotę rozumienia, dlaczego ludzie modlą się do drzewa o specyficznym wyglądzie lub modlą się do Księżyca wyjaśnił, że w zasadzie nikt nie modli się do drzewa czy do Księżyca – ludzie modlą się do bóstwa, które stoi za tym przedmiotem.
- W Ghatach Zachodnich w stanie Maharasztra istnieje ponad 200 świętych gajów, zwykle poświęconych Matce Ziemi. Zabronione są tam polowania (wszystkie zwierzęta przynależą do bogini) i wypas zwierząt. Drewno można pozyskiwać dopiero, kiedy drzewo uschnie[2]. Przykładowe lokalizacje gajów: Parinche Valley w dystrykcie Pune[3].
- Bengalscy Santalowie czczą drzewa Sal (Shorea robusta, Sari Sarjom) lokalizowane w centralnej części ich świętych gajów[4].
- W stanie Meghalaya najbardziej czczone święte gaje to:
- Mawphlang Sacred Forest – 25 kilometrów od Shillong, w dystrykcie East Khasi Hills[5]
- Mausmai
Celtowie
[edytuj | edytuj kod]Jeden z najstarszych przekazów nt. świętego gaju zostawił żołnierz rzymski Lukan. Opis dotyczy kultury celtyckiej. Znaleźć go można w książce profesora J. Gąssowskiego – patrz bibliografia.
Słowianie i Bałtowie
[edytuj | edytuj kod]
Aleksander Brückner zamieszcza opisy podobnych świętych gajów w Starożytnej Litwie. Opisy te występują tam wielokrotnie. Niszczenie świętych gajów związane było z procesem chrystianizacji Słowian i Bałtów, kiedy to wprowadzaniu nowej religii towarzyszyło ich wycinanie, niszczenie świątyń i posągów słowiańskich bóstw. Słowianie i Bałtowie przez długi czas opierali się temu procesowi, jednakże na części ziem, w szczególności Prus przebiegał on niezwykle gwałtownie. Jeden z takich przypadków opisuje misjonarz Hieronim:
Dotarli tak do środka gaju, gdzie prastary dąb nad wszystkie drzewa za święty i za właściwą siedzibę bogów uważano; przez chwilę nikt się weń uderzyć nie ważył [...]. Wyrąbano cały las. W tej krainie było więcej lasów, równą czcią świętych, gdy po raz kolejny wyruszyli ku ich wycinaniu, przybył do Witowta wielki tłum niewieści z płaczem i krzykiem, skarżył się, że wyrąbano święty gaj i odebrano dom boży, w którym zwykli byli błagać pomocy bożej, skąd deszcze i pogodę otrzymywali; nie wiedzą więcej, gdzie szukać boga, któremu siedzibę zabrano. Jest kilka mniejszych gajów, w których zwykli czcić bogów; i te chcą zniszczyć, jakieś nowe świętości wprowadzając, a ojczysty zwyczaj wykorzeniając; proszą więc i błagają, aby nie dozwolił niszczyć miejsc i obrzędów kultu przodków. Za kobietami następują mężczyźni i twierdzą, że nie mogą znieść nowego obrzędu, i mówią, że opuszczą raczej ziemię i ogniska ojczyste niż przyjętą od przodków wiarę.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sadowski Piotr, Święte gaje starożytnych Rzymian. Ujęcie historyczno-prawne, w: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, pod redakcją Ewy Kozerskiej, Marka Maciejewskiego, Piotra Steca, Opole 2015, s. 99-114., 2 września 2017.
- ↑ Myśl ekologiczna w hinduizmie. Człowiek jako część stworzenia. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 103, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
- ↑ Sacred Groves of Parinche Valley of Pune District of Maharashtra, India and their Importance. [dostęp 2010-07-03]. (ang.).
- ↑ Myśl ekologiczna w hinduizmie. Człowiek jako część stworzenia. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 103, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
- ↑ Eco Destination. Mawphlang Sacred Forest. Department of Tourism, Government of Meghalaya. [dostęp 2010-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-09)]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Arthur L. Basham, Indie, 1964 PIW
- Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska i polska, PWN, Warszawa 1980
- Aleksander Brückner, Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1984
- Jerzy Gąssowski, Mitologia Celtów, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978
- Henryk Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek (wieki VI–XII), PWN, Warszawa 1979
- Henryk Łowmiański, Początki Polski, z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., PWN, Warszawa 1964
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]