Żupan (ubranie)
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Żupan – staropolska męska szata, bardzo długa suknia z rękawami, zapinana na rząd drobnych guzików, haftek bądź szamerowana[1][2] często dłuższa od kontusza, w żywych kolorach, z kosztownego materiału. W Europie środkowej noszony już przed XI w. przez urzędników królewskich (żupanów)[3]. W Polsce noszony przez szlachtę według różnych źródeł od XVI[1][2] lub XVIII[3] do połowy XIX w.[1][4], noszony pod kontusz stanowił wraz z nim szlachecki ubiór narodowy[3], kontusz i żupan, noszony nie tylko przez szlachtę, ale także przez mieszczaństwo, a czasem co bogatszych chłopów, od XVII w. były powszechnie uważane za części polskiego stroju narodowego[5].
Odpowiednik ludowej sukmany. Pochodzi od muzułmańskiej długiej koszuli zwanej diszdasz. Część historyków, w tym Jacek Komuda podają mu inne pochodzenie - od średniowiecznych, rycerskich koszul.
Pochodzenie nazwy[edytuj]
Nazwa pochodzi od włoskiego giubbone, giuppone[1] (zazwyczaj szeroki kaftan męski z grubego materiału), od giubba (kaftan, frak, kurtka wojskowa), które pochodzi od arabskiego: dżubba (spodnia szata z bawełny)[3][4][6][7].
Opis[edytuj]
W ramionach był szeroki, z wąskimi rękawami[2][6]. Żupan posiadał stojący kołnierz[1][2][6], pierwotnie z tyłu lekko podwyższony, później był jednakowej wysokości, ale z przodu rozchylony. Osoby zamożne nosiły aksamitne, jedwabne bądź brokatowe żupany z pozłacanymi haftkami lub guzikami, uboga szlachta poprzestawała na białych lnianych (latem) i szarych lub brązowych wełnianych (zimą). Mieszczanie nosili żupany wykonane z tkaniny z łyka konopnego (stąd zwano ich łykami, łyczkami)[3].
Uzupełnieniem żupana był szeroki i długi pas (np. z wzorzystego jedwabiu), którym opasywano się kilkakrotnie wokół. Żupan wkładano czasem pod kontusz[6].
Przypisy[edytuj]
- ↑ a b c d e Słownik Wyrazów Obcych. Warszawa: PWN, 1980, s. 817. ISBN 83-01-00521-1.
- ↑ a b c d Słownik Języka Polskiego tom 3. Warszawa: PWN, 1981, s. 1095.
- ↑ a b c d e Nowa Encyklopedia Powszechna - tom 6.. Warszawa: PWN, 1996, s. 1087. ISBN 83-01-11969-1.
- ↑ a b Elżbieta Sobol, Mały Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN 1995, ISBN 83-01-11737-0.
- ↑ Najnowsza Encyklopedia Powszechna A-Z,. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 1980, s. 1062, 462.
- ↑ a b c d Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1975, s. 1057.
- ↑ Władysław Kopaliński, Podręczny słownik wyrazów obcych, Rytm 1999, ISBN 83-87893-78-1.
