Historia Żydów w Skierniewicach
Żydzi w Skierniewicach osiedlili się dopiero po roku 1795 i w 1808 zamieszkiwało ich tam zaledwie 73 (stanowili 7% mieszkańców). Sama gmina żydowska została założona w 1850 roku, zaś kilka lat później wybudowano pierwszą synagogę[1][2].
XIX wiek[edytuj | edytuj kod]
W 1827 roku mieszkało w Skierniewicach 216 Żydów, co stanowiło 11% ludności miasteczka[2]. W 1857 r. było tam już 766 Żydów (29% ogółu mieszkańców)[1], w 1864 r. było ich 1454 (39%)[3], natomiast w 1897 r. – 2898 (36%)[1].
W drugiej połowie XIX wieku Żydzi skierniewiccy pozostawali pod silnym wpływem chasydyzmu[1]. Od 1886 roku swój dwór miał w tym mieście uważany za cudotwórcę cadyk Szymon Kalisz z Warki, dzięki czemu Skierniewice stały się celem pielgrzymek chasydów[4][2]. Natomiast pod koniec XIX stulecia rabinem w Skierniewicach był Meir Holzstock, który w późniejszym okresie zwany był cadykiem z Ostrowca[1].
XX wiek[edytuj | edytuj kod]
W okresie międzywojennym ludność żydowska stanowiła około jednej trzeciej mieszkańców miasta[5] (w roku 1921 były to 4333 osoby, czyli 33%, a w 1939 – ok. 4300 osób[1]).
W sierpniu 1940 r. liczba mieszkańców miasta narodowości żydowskiej wynosiła 6159 osób[6].
W grudniu 1940 roku naziści utworzyli w Skierniewicach getto, w którym oprócz Żydów miejscowych przebywali także Żydzi z Łodzi, Zgierza, Aleksandrowa, Brzezin, Włocławka – ogółem 6900 osób. Do lutego[2] bądź kwietnia[1] 1941 roku wszystkie osoby z getta skierniewickiego zostały przetransportowane do getta w Warszawie[1].
XXI wiek[edytuj | edytuj kod]
Obecnie w mieście zachowało się kilka kamienic należących niegdyś do skierniewickich rodzin żydowskich.
- Budynek bożnicy przy ul. Batorego – budynek pełniący funkcję bożnicy, szkoły żydowskiej do 1906 r. W czasie II wojny znajdowała się tam kuchnia, stołówka oraz izolatka dla osób chorych.
- Dom Bombla przy ul. Sienkiewicza 18 – Abram Bombel był żydowskim lekarzem, przedsiębiorcą, budowniczym części koszar wojskowych w Skierniewicach.
- Dom Szpichlera przy ul. Sienkiewicza 16 – mieścił się tu „Teatr Żydowski po Rosyjsku”, a później kinematograf Oaza.
- Kamienica Pfefera przy ul. Strykowskiej – dawny budynek Banku Żydowskiego oraz siedziby Związku Sportowego Hakoach.
Cmentarze żydowskie w Skierniewicach[edytuj | edytuj kod]
W mieście znajdują się dwa zabytkowe żydowskie cmentarze przy ul. Granicznej oraz ul. Strobowskiej:
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Grabski 2001 ↓.
- ↑ a b c d Burchard 1990 ↓, s. 129.
- ↑ Bogdan Jagiełło: Z dziejów osadnictwa żydowskiego na Mazowszu Zachodnim (do 1914 r.), s. 536–537.
- ↑ Kryciński, Olej-Kobus i Kobus 2011 ↓, s. 131.
- ↑ Historia społeczności.
- ↑ Z historii Żydów skierniewickich. Izba Historii Skierniewic, Towarzystwo Przyjaciół Skierniewic. [dostęp 2019-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-03)]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- August Grabski: Skierniewice. W: Żydzi w Polsce – dzieje i kultura. Leksykon. Red. Jerzy Tomaszewski i Andrzej Żbikowski. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 2001, s. 414. ISBN 83-86859-58-X.
- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990.
- Stanisław Kryciński, Anna Olej-Kobus, Krzysztof Kobus: Zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Przewodnik. Warszawa: Carta Blanca we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2011. ISBN 978-83-61444-97-8.
- Dzieje Skierniewic 1359–1975, PWN.
- E. Włodarczyk, Z dziejów Żydów skierniewickich, Skierniewice 1993.