1 Pułk Piechoty Legionów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
1 Pułk Piechoty Legionów
Ilustracja
Odznaka 1 pułku piechoty Legionów
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1918

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Legionów

Patron

Józef Piłsudski

Tradycje
Święto

6 sierpnia

Nadanie sztandaru

1914; 1919; 1922

Rodowód

Pierwsza Kompania Kadrowa
1 pułk piechoty

Dowódcy
Pierwszy

kpt. Józef Piłsudski

Ostatni

ppłk Jan Kasztelowicz

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Ziabkami (22 VIII 1919)
bitwa pod Poliszczynem (23 I–3 II 1920)
bitwa pod Boryspolem (2 VI 1920)
bitwa pod Suchą Wolą (22 VI 1920)
bitwa pod Kniahininem (2 VIII 1920)
Bitwa pod Świniuchami (8 VIII 1920)
kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920)
bitwa białostocka (22 VIII 1920)
bitwa pod Kuźnicą (8 IX 1920)
bitwa pod Biernikami (13 IX 1920)
bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim

„Wisła”[1]

Dyslokacja

Wilno[2][a]

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

1 DP Leg.

Odznaczenia
Odcisk pieczęci dowództwa pułku w 1921

1 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego (1 pp Leg.) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP w latach 1918–1939.

Geneza[edytuj | edytuj kod]

1 pułk piechoty Legionów był najstarszym pułkiem Wojska Polskiego II RP. Swoimi tradycjami nawiązywał do 1 Kompanii Kadrowej, która 6 sierpnia 1914 wkroczyła do Królestwa Polskiego z terenu Galicji[3] oraz 1 pułku piechoty, który w latach 1914–1917 wziął udział w krwawych walkach pod Łowczówkiem, Tarłowem, czy Kostiuchnówką[3].

Wojna polsko-bolszewicka[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Wojna polsko-bolszewicka.

1 pułk piechoty Legionów został utworzony w listopadzie 1918 odrębnie w dwóch miejscach: w Jabłonnie i w Radymnie[b]. W grudniu 1919 jego batalion zapasowy rozwinął się w Jabłonnie[5]. Następnie pułk brał udział w walkach z bolszewikami. W 1919 wyzwalał Wilno, walczył na Wileńszczyźnie i Białorusi. Zimą 1920 uczestniczył wspólnie z wojskami łotewskimi w bitwie o Dyneburg. Na wiosnę brał udział w wyprawie na Kijów. Jednak kontrofensywa sowiecka zmusiła siły polskie do odwrotu. Pułk powstrzymywał m.in. oddziały 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego.

 Osobny artykuł: bitwa pod Boryspolem.

Wczesnym rankiem 2 czerwca grupa uderzeniowa 1 pp Leg. zaatakowała miasto Boryspol, gdzie sowiecka 58 Dywizja Strzelców przygotowywała się do ataku. Choć liczebnie sowiecka jednostka przewyższała polską grupę uderzeniową, oddziałom polskim udało się zaskoczyć Sowietów, którzy po krótkiej potyczce wycofali się na wschód. Po zdobyciu rosyjskich magazynów Polacy powrócili do Kijowa. Mimo że straty po obu stronach były niskie, polski atak zakłócił przygotowania grupy sowieckiej, dowodzonej przez Jonę Jakira, do uderzenia na przyczółek. Jednak dalsza ofensywa sowiecka spowodowała, że wojska polskie wycofały się z Kijowa 13 czerwca 1920 roku.

 Osobny artykuł: bitwa pod Suchą Wolą.

Po odejściu 6 Dywizji Piechoty do grupy gen. Romera, zadanie ubezpieczenia południowego skrzydła 3 Armii przejęła grupa podpułkownika Stefana Dąba-Biernackiego (Grupa Wasylków). W jej składzie walczył między innymi 1 pułk piechoty Legionów[6]. W południe 20 czerwca kolumna 1 pułku piechoty Legionów osiągnęła Słobodę Baranówkę i nawiązała łączność z pododdziałami 12 pułku piechoty rozmieszczonego w Słobodzie Zielenicy. Dowódca grupy płk Stefan Dąb-Biernacki polecił dowódcy 1 pp Leg. kpt. Janowi Kruszewskiemu wysłać do Suchej Woli dwie kompanie z zadaniem przeprowadzenia rozpoznania[7]. Około 16.00 wzmocnione dwoma plutonami ckm-ów kompanie pod wspólnym dowództwem por. Stefana Holinkowskiego rozpoczęły marsz. Szpicę czołową stanowiła 6 kompania podporucznika Franciszka Sobolty. Za nią maszerowała kompania 5 porucznika Nacewicza. Pod wsią kompanie rozwinęły się w tyralierę i podeszły pod zabudowania. Wtedy kawaleria Budionnego otworzyła zmasowany ogień z broni strzeleckiej i czterech dział, a chwilę potem z obu skrzydeł ruszyła szarża kilku szwadronów 21 pułku kawalerii. Mimo zaskoczenia, wykorzystując ogień zaporowy swoich karabinów maszynowych, por. Holinkowski zdołał zebrać obie kompanie na pobliskim wzgórzu. Ustawione w czworobok kompanie zaczęły wycofywać się na Słobodę Baranówkę. Na polu walki pozostały obsługi ckm, prawie całkowicie wybite przez Kozaków[8]. W czasie odwrotu duże straty zadawał Polakom ogień cekaemów na taczankach i szarże kawalerii. Broniono się bagnetami i granatami. Ciężko ranny por. Stefan Holinkowski, popełnił samobójstwo. Zgromadzone w lasku i w samotnej zagrodzie resztki obu kompanii pod dowództwem podporucznika Chmury stawiły zdeterminowany opór. Z pomocą pospieszyły im dwie kompanie I batalionu 1 pp Leg. wsparte ogniem II/1 pułku artylerii polowej Legionów. Sowiecka kawaleria została zmuszona do odwrotu[8][9].

 Osobny artykuł: bitwa pod Kniahininem.

1 sierpnia I Brygada Piechoty Legionów obsadziła front od Płaszewa do Ochmatkowa. Rubieży Kopań-Dublany bronił 1 pp Leg. pod dowództwem kpt. Stanisława Kozickiego wzmocniony II/1 pap Leg.[10] Po południu, przerzucone spod Łucka oddziały sowieckiej 24 Dywizji Strzelców uderzyły od północy i wschodu na słabe szwadrony 3 pułku ułanów i wyparły je z zajmowanych pozycji[11]. 1 szwadron wycofał się ze Swiszczowa i dołączył pod Dublanami do lewego skrzydła 1 pułku piechoty Legionów. Na odsłonięte skrzydło kpt. Stanisław Kozicki wysłał 5 i 8 kompanię, a odwodowym III batalionem wsparł 3 pułk ułanów. Wieczorem dowódca dywizji płk Stefan Dąb-Biernacki postawił zadanie dowódcy 1 pp Leg. kpt. Kozickiemu do kontrataku w kierunku na Swiszczów – Kniahinin, w celu odzyskania utraconych przez polskich ułanów stanowisk. Przydzielił mu do dyspozycji batalion 8 pułku piechoty Legionów, a wsparcie artyleryjskie zapewnić miały 1 i 5 baterie 1 pap Leg. W sumie grupa uderzeniowa liczyła około 2500 żołnierzy i 60 ckm-ów[12][13]. Natarcie ruszyło jeszcze przed świtem. Od zachodu na Perekale – Kniahinin uderzył III batalion ppor. Henryka Gorgonia, natomiast oddział w składzie 5, 8 i 2 kompania pod dowództwem kpt. Zygmunta Wendy uderzał od południa i zachodu na Swiszczów. Walkę rozpoczęła 8 kompania ppor. Władysława Orlika-Broniewskiego wsparta 1/3 p.uł. i po godzinnym boju wyrzuciła ze Swiszczowa sowiecki batalion 214 pułku strzelców. Pozostawiwszy w nim spieszonych ułanów, kompania podeszła pod Kniahinin i obsadziła wzgórza na południowy wschód od wioski[14]. W godzinach rannych Sowieci kontratakowali wzdłuż drogi Kniahinin – Swiszczów. Odparła go odwodowa 5 kompania, a godzinę później do wali włączyła się 9 kompania. W tym czasie pozostałe trzy kompanie ppor. Henryka Gorgonia walczyły o Perekale, które zdobyto dopiero około godz. 7.00. Sowieci wycofali się na wzgórza na wschód od Kniahinina i Swiszczowa i rozpoczęli ostrzał wiosek ogniem artylerii i broni maszynowej. W południe na wioski uderzyła piechota z 214, 215 i 216 pułków strzelców oraz kozacy z 79 i 80 pułków kawalerii. Siły sowieckie oceniono na około 2700 żołnierzy. Po pięciu godzinach walki i niemal całkowitym wyczerpaniu amunicji III/1 pp Leg. wycofał się na zachodni brzeg Styru. Nie pomógł kontratak 2 kompanii ppor. Andrzeja Wasiutyńskiego. Wyczerpane walką obie strony zaprzestały walki. Perekale i Kniahinin chwilowo pozostały w rękach Sowietów. Wieczorem baterie 1 pułku artylerii polowej Legionów ostrzelały Kniahinin. Sowieci wycofali się z miejscowości[15][16].

Podczas sierpniowej ofensywy wojsk polskich pułk wyzwolił Drohiczyn, Białystok (bitwa białostocka 22 sierpnia), następnie walczył o Lidę. Walki zakończył 18 października pod Radoszkowiczami. 3 grudnia 1920 sztandar pułku został udekorowany przez marszałka Józefa Piłsudskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2967[17].

Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1919–1920[18]. Gwiazdką przy nazwisku oznaczono żołnierzy odznaczonych dekretami Naczelnika Państwa i Naczelnego nr 3392 i 3393[19].

  1. Chorągiew pułkowa nr 2967[20]
  2. kpr. Alfred Abramowski
  3. ppor. Karol Bacz
  4. plut. Ludwik Bajdek* nr 4803
  5. sierż. szt. Mieczysław Banaszkiewicz* nr 4801
  6. kpr. Feliks Bednarski
  7. ppor. Marian Bernadzki
  8. plut. Otton Beutler
  9. ppor. Wiktor Bielski
  10. ppor. Kazimierz Bigda* nr 4788
  11. kpr. Zygmunt Blusiewicz* nr 4722
  12. ppor. Stanisław Bojanowski* nr 4791
  13. por. Adam Borkiewicz* nr 4787
  14. ppor. Władysław Broniewski ps. „Orlik”
  15. por. Kazimierz Burczak
  16. ppor. Ignacy Buś
  17. leg. Józef Chmara
  18. sierż. Stanisław Chłond
  19. por. Jakub Witold Chmura nr 4775
  20. st. leg. Kazimierz Cieśliński* nr 4760
  21. ppor. Zygmunt Czarnecki
  22. ppor. Henryk VII Dąbrowski[21]
  23. plut. Władysław Domański* nr 4806
  24. ppor. Filip Dubeński
  25. st. sierż. Feliks Dziennik
  26. ppor. Stanisław Felker
  27. st. leg. Mateus Furman
  28. pchor. Michał Galiński
  29. st. sierż. Piotr Gil* nr 4797
  30. ppor. Henryk Gorgoń
  31. plut. Antoni Grubski
  32. st. leg. Franciszek Grzybek* nr 4792
  33. por. Józef Harasimowicz
  34. kpt. Stanisław Hochfeld
  35. st. sierż. Leon Jasiewicz
  36. kpr. por. Aleksander Jędruch nr 7160
  37. plut. Władysław Kakiet nr 1843
  38. st. sierż. Bronisław Kalinowski* nr 4796
  39. plut. Jan Kałuża* nr 4804
  40. ppor. Ludwik Kiciński
  41. ppor. Tadeusz II Kobylański* nr 4794
  42. ppor. Stanisław Kołodziejski
  43. kpr. Onufry Kozacki
  44. st. leg. Józef Kozakiewicz
  45. mjr Stanisław Józef Kozicki
  46. ppłk Jan Kazimierz Kruszewski
  47. ppor. Jan Kuczek
  48. sierż. Michał Kuśnierz[c]
  49. ppłk Władysław Langner
  50. ppor. Mieczysław Lepecki
  51. leg. Leon Limanowski* (Lewandowski[23]) nr 4752
  52. st. leg. Czesław Łęgocki
  53. kpr. Stanisław Machawski
  54. kpr. Antoni Mycielski* (Micielski[23]) nr 4807
  55. kpt. Ludwik Młynarski
  56. sierż. szt. Wojciech Niedziałek* nr 4799
  57. ppor. Teofil Nowicki nr 1665
  58. sierż. Piotr Noworyta
  59. por. Adam Obtułowicz* nr 4790
  60. ppor. Edward Okulski
  61. st. leg. Wiktor Orłowski* nr 4751
  62. mjr Michał Pakosz
  63. kpr. Antoni Pasiak* nr 4808
  64. ppor. Jan Pawlik
  65. plut. Roman Pawłowski
  66. ppor. Tadeusz Pełka
  67. kpt. Wilhelm Pfister* nr 4786
  68. ppor. Stanisław Piękoś
  69. st. leg. Jan Pulit[24]
  70. plut. Józef Rakowski
  71. leg. Wacław Rejko
  72. kpt. Zenon Romańczuk nr 576
  73. ppor. Stanisław Roślakowski
  74. leg. Józef Różański* nr 4759
  75. kpr. Michał Sobieraj* nr 4809
  76. ppor. Franciszek Sobolta
  77. ppor. Henryk Sochański
  78. ppor. Michał Soja
  79. ppor. Janusz Strzelecki
  80. kpr. Janusz Strzelecki
  81. st. sierż Józef Suchocki
  82. ppor. Józef Sudacki* nr 4795
  83. sierż. szt. Antoni Szatrowski* nr 4802
  84. plut. Bolesław Szykuła
  85. leg. Ślązak
  86. st. leg. Józef Michał Ślugaj
  87. kpr. Stanisław Trzciński
  88. plut. Aureli Turski
  89. ppor. Stanisław Tyrcha* nr 4793
  90. sierż. szt. Walenty Walewski* nr 4800
  91. por. Andrzej Wasiutyński
  92. kpt. Zygmunt Wenda
  93. sierż. szt. Konstanty Worono* nr 4798
  94. plut. Jan Zadworny* nr 4805
  95. st. leg. Jan Ziółkowski* nr 4750
  96. ppor. Stanisław Zwojszczyk* nr 4789
  97. st. sierż. Modest Żabski

Ponadto Krzyżem Walecznych zostało odznaczonych 2018 oficerów i szeregowych, w tym 105 czterokrotnie, 189 trzykrotnie i 486 dwukrotnie[25]. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych po raz pierwszy był kpr. Józef Pędzierski[26][27].

Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym pokojowym garnizonem 1 pułku piechoty Legionów była Wilejka[28]. Następnie pułk przeniesiony został do garnizonu Wilno, do „Koszar imienia 1 Brygady Legionów Komendanta Józefa Piłsudskiego”[29] przy ulicy Kalwaryjskiej na Śnipiszkach[28]. Kadra batalionu zapasowego stacjonowała w Jabłonnie[30]. Pułk wchodził w skład 1 Dywizji Piechoty Legionów[31].

Zawodnicy drużyny koszykówki 1 PP

Święto pułkowe obchodzono 6 sierpnia w rocznicę wymarszu 1 Kompanii Kadrowej z krakowskich Oleandrów[28].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 1 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400–700 żołnierzy[32].

Wojskowy Klub Sportowy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: WKS 1 ppLeg Wilno.

Na początku lat 20. XX w. założono WKS 1 ppLeg, w ramach którego działały m.in. sekcja piłki nożnej i sekcja koszykówki. W 1933 roku klub połączył się z WKS 6 ppLeg Wilno i utworzył nowy klub WKS Śmigły Wilno. Tego samego roku uroczyście otwarto stadion 1 pp Legionów przy ul. Werkowskiej w Wilnie.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[33][d]
Stanowisko Stopień imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne[35]
dowódca pułku płk dypl. Kazimierz Franciszek Burczak
I zastępca dowódcy pułku ppłk dypl. Bogdan Alfons Szeligowski
adiutant por. Bogusław Cereniewicz
starszy lekarz mjr dr Czesław Raczkowski
młodszy lekarz ppor. Lek. Edward Michał Nowak
II zastępca dowódcy pułku ppłk Adam Obtułowicz
oficer mobilizacyjny kpt. adm. (piech.) Józef Roman Lipczyński
zastępca oficera mobilizacyjnego kpt. Ludwik Gluza
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Stanisław Józef Gabriel Doborski
oficer gospodarczy por. int. Antoni Kossacki
oficer żywnościowy chor. Władysław Sokołowski
oficer taborowy[e] por. tab. Feliks Paweł Szymański
kapelmistrz ppor. adm. (kapelm.) Aleksander Rutka
dowódca plutonu łączności por. Józef Zapolski
dowódca plutonu pionierów por. Stanisław Puzyna
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Henryk Aleksander Trojańczyk
dowódca plutonu ppanc. por. Konstanty Wiśniewski
dowódca oddziału zwiadu por. Mieczysław Zaborowski
I batalion
dowódca batalionu mjr Włodzimierz Julian Grabowski
dowódca 1 kompanii kpt. Tomasz Polak
dowódca plutonu por. Konrad Kazimierz Bukowski
dowódca plutonu ppor. Władysław Piotrowski
dowódca 2 kompanii kpt. Wacław II Kobyliński
dowódca plutonu ppor. Wacław Kuczuk
dowódca 3 kompanii por. Józef Hieronim Korejwo
dowódca plutonu ppor. Leon Hrynkiewicz-Sudnik
dowódca 1 kompanii km kpt. Klemens Kowalczyński
dowódca plutonu por. Zygmunt Lewandowski
dowódca plutonu ppor. Zdzisław Jakub Mac
II batalion
dowódca batalionu mjr Ludwik Marian Lubicz-Niezabitowski
dowódca 4 kompanii kpt. kontr. Aleksander Chorolski
dowódca plutonu por. Bolesław Skinder
dowódca plutonu ppor. Bolesław Jackiewicz
dowódca 5 kompanii por. Hieronim Mażulis
dowódca plutonu ppor. Michał Dobrzyński
dowódca 6 kompanii kpt. Jan Patyra
dowódca plutonu por. Jaromir Kazimierz Szokalski
dowódca 2 kompanii km por. Henryk Łoziński
dowódca plutonu por. Edgar Ryszard Silinicz
III batalion
dowódca batalionu mjr Józef Roczniak
dowódca 7 kompanii por. Marian Paliński
dowódca plutonu ppor. Kazimierz Stefan Batog
dowódca 8 kompanii kpt. Stefan Gutkowski
dowódca plutonu ppor. Władysław Kazimierz Skoczeń
dowódca plutonu ppor. Eugeniusz Raczko
dowódca 9 kompanii kpt. Mikołaj Jabłoński
dowódca plutonu por. Kazimierz Antoni Karol
dowódca plutonu ppor. Jan Rajmund Rudnicki
dowódca 3 kompanii km kpt. Zygmunt Edward Urbanowicz
dowódca plutonu por. Zygmunt Krzymowski
dowódca plutonu ppor. Gracjan Pohosski
na kursie por. Bolesław Pilecki
1 obwód przysposobienia wojskowego „Wilno”
kmdt obwodowy PW kpt. piech. Zenon Wincenty Jarosz
kmdt miejski PW Wilno I kpt. piech. Jan Daniuszewicz

1 pp Leg. w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]

Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]

22 sierpnia do 1 pułku piechoty Legionów przybyli na ćwiczenia oficerowie rezerwy, ćwiczenia odwołano, ale pułk liczący 1811 żołnierzy wymaszerował do obozu ćwiczeń w Kojranach. Tam pułk zastał rozkaz o mobilizacji alarmowej, która miała rozpocząć się 24 sierpnia o godz. 8.00, co wymusiło powrót pułku do garnizonu. Z tego powodu rozpoczęcie mobilizacji opóźniło o 2 godziny. Pomimo wysłania autobusów wileńskich, po część oficerów i podoficerów pułku, celem rozpoczęcia czynności mobilizacyjnych.

Podczas mobilizacji alarmowej w Wilnie w grupie żółtej zmobilizowano do etatów wojennych cały 1 pułk piechoty Legionów w czasie od A+18, do A+36. Dodatkowo zmobilizowano w czasie od A+48, do A+50:

  • dowództwo grupy kompanii asystencyjnych nr 3,
  • kolumnę taborową nr 301,
  • kompanię sanitarną nr 301.

W grupie brązowej 20 w czasie G20+30 zmobilizowano kompanię km plot. typ B nr 31.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w terminie do 2 września zmobilizowano batalion marszowy typ spec. nr 1[36].

Zmobilizowane konie i wózki były nieodpowiednie. Natomiast stawiennictwo rezerwistów wzorowe[37]. Trwało szkolenie strzeleckie, w tym z kb ppanc. oraz remontowano wozy konne i podkuwano konie. Po początkowych czynnościach w koszarach pododdziały pułku wyszły w ramach dekoncentracji do wsi wokół Wilna. I batalion mobilizował się w Nowosiółkach, II batalion we wsi Jerozolimki, III batalion we wsi Werk. 27 sierpnia dokonano zaprzysiężenia pułku, odprawiono mszę św. oraz pułk przedefilował przed dowódcą 1 DP Leg. gen. bryg. Wincentym Kowalskim[38]. 28 sierpnia Jako pierwszy odjechał transport kolejowy z batalionem I/1 pp Leg. ze stacji kolejowej „Ponary”. Dalsze składy pociągów nie dotarły na stację. Dopiero 31 sierpnia podstawiono transporty, którymi odjechały rano II batalion, wieczorem dowództwo pułku wraz z pododdziałami pułkowymi i na końcu ok. godz. 22.00 III batalion.

Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]

1 pp Leg. był przewożony trasą poprzez Grodno, Białystok do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie nastąpił wyładunek pułku. W zatorze w Kuźnicach pod Grodnem transport dowództwa pułku i III batalionu były o świcie 1 września atakowane przez lotnictwo niemieckie. Po południu 1 września transporty dowództwa pułku i III batalionu zostały wyładowane w Ostrowi Mazowieckiej. Po wyładunku pomaszerowały do lasów w rejonie Długosiodła. Również w ten rejon z Nowosiółek wyruszył II batalion, w Nagoszewie w dalszym ciągu przebywał I batalion. Rano 3 września większość pułku osiągnęła rejon lasów w pobliżu Długosiodła. Po południu 3 września dołączył również I batalion[39]. Ostatecznie w składzie 1 Dywizji Piechoty Legionów gen. Wincentego Kowalskiego wszedł w skład Grupy Operacyjnej „Wyszków”. Pułk wraz z całą GO znajdował się w odwodzie Naczelnego Wodza. 3 września GO „Wyszków” weszła w skład Armii „Modlin”.

Udział w walkach nad Narwią i Bugiem[edytuj | edytuj kod]

W dniu 4 września 1 pp Leg wraz z 1 DP Leg. rozpoczął marsz w rejon Różana. O godz. 19.00 1 pp Leg. podjął marsz nad Narew. O godz. 9.30 5 września po 30 km nocnego marszu pułk osiągnął rejon Narwi pod Różanem. Podczas postoju ok. godz. 10.00 rejon stacjonowania pułku ostrzelała niemiecka artyleria, poległo 3 żołnierzy, a 10 zostało rannych. Zmieniono rozkazy i w godz. 12.00-13.30 pułk podjął ponowny marsz wzdłuż Narwi w rejon Pułtuska. W trakcie marszu pododdziały pułku były atakowane przez lotnictwo niemieckie[40]. Dalszy forsowny marsz w nocy 5/6 września doprowadził 1 pp Leg. do rejonu Bartodzieje, Topolnica na południe od Pułtuska. Obsadę przedmościa wzmocnił 5 pułk piechoty Leg., a 1 pp Leg. i 6 pułk piechoty Leg. stanowiły odwód dywizji. Z uwagi na planowane wycofanie dywizji z linii Narwi, na linię Bugu w okolicach Wyszkowa, 1 pp Leg. miał prowadzić obronne działania opóźniające na szlaku odwrotu 1 DPLeg. I/1 pp Leg. został skierowany z baterią 1 pułku artylerii lekkiej Leg. do Wyszkowa, celem obrony mostu. II/1 pp Leg. okopał się na garbach terenowych u zbiegu szos Pułtusk-Wyszków i Pułtusk-Obryte, w odległości 10 km od Narwi. Ok. 6 km na południe od tej pozycji na szosie obronę organizował III/1 pp Leg. z pułkowym plutonem artylerii piechoty. Za II batalionem zajął stanowiska II/1 pal Leg., przedpole minowała kompania saperów z 1 batalionu saperów. Po południu 1 pp Leg. stanowił straż tylną wycofującej się GO „Wyszków”. Ok. godz. 17.00 7 września zajmująca obronę 6 kompania strzelecka wykonała zasadzkę ogniową, na rozwiniętą do natarcia kompanię niemiecką z odległości 300-400 m, zadając jej znaczne straty i rozpraszając ją. Wysłany za nią w pościg patrol z 6 kompanii zlikwidował niemieckich obserwatorów artyleryjskich[41]. Pod wieczór kompanie II batalionu zaczęły schodzić z pozycji, dowódca batalionu stracił kontrolę nad batalionem, doszło do rozproszenia się oddziału. Część skrajnie wyczerpanych marszami i niewyspaniem żołnierzy dostała się do niewoli postępujących za dywizją oddziałów niemieckich. Po paru godzinach część rozproszonego batalionu zdołał zebrać por. Henryk Łoziński. Po przeprawieniu się przez most na Bugu w Wyszkowie, 1 pp Leg. wraz z 6 pp Leg. wszedł w skład odwodu dywizji. Pułk zajął las Lucynów przy szosie Wyszków-Radzymin. 8 i 9 września pułk odpoczywał po intensywnych marszach, stwierdzono duże ubytki marszowe w pułku[42].

Udział w boju o Kałuszyn[edytuj | edytuj kod]

10 września o godz. 6.00 1 pp Leg. wyruszył w marsz odwrotowy, w Łochowie odwrót osłaniał I batalion. Pułk poprzez Jadów dotarł do Adampola, gdzie zatrzymał się na odpoczynek. W nocy 10/11 września pułk wyruszył w dalszy marsz odwrotowy w składzie kolumny głównej dywizji wraz z 5 pp Leg i 1 pal Leg (bez I/1 pal). Maszerował poprzez Dobre, Rudzienka, Łaziska, Jakubów poprzez szosę Mińsk Mazowiecki-Kałuszyn, omijając Kałuszyn miał maszerować na Olszewice. Maszerujący na czele kolumny głównej 1 DP Leg. batalion III/1 pp Leg. idąc na odgłos walki, o świcie rozwinął do się natarcia i uderzył ze wsparciem własnej broni maszynowej i moździerzy na Kałuszyn. Pomimo początkowego sukcesu w mieście batalion poniósł duże straty osobowe i natarcie utknęło w miejscu, przejściowo został odcięty dowódca batalionu. Wsparcie artylerii dywizyjnej, własnego plutonu artylerii piechoty oraz manewr batalionu III/6 pp Leg. dało powodzenie natarcia III batalionu[43]. Po walce 1 pp Leg. zbierał się we wsi Wola Rafałowa koło Mrozów, jednocześnie wypoczywał. Z pułkiem utracił kontakt I batalion. Pod wieczór rejon postoju został ostrzelany przez niemiecką artylerię, z niewiadomego powodu wybuchła strzelanina, w której rannych zostało ok. 10 żołnierzy pułku.

Dalsze walki odwrotowe[edytuj | edytuj kod]

Kolejne jednostki niemieckie zagrodziły drogę odwrotu dywizji. Rozkazem dowódcy dywizji 12 września wieczorem pułk podjął dalszy marsz odwrotowy w kierunku na Wodynie, Oleśnicę i lasy Jagodne. W straży przedniej maszerował III batalion, a w tylnej II batalion. Nad ranem 13 września II/1 pp Leg. zmylił drogę i odłączył się od kolumny pułku. Został zaatakowany wówczas przez 2-3 plutony czołgów z Dywizji Pancernej „Kempf”. W trakcie walki batalion uległ częściowemu rozproszeniu. W trakcie walki zniszczono 2 czołgi niemieckie. Od sił głównych batalionu odłączył się dowódca batalionu, z częścią plutonu łączności i połową 4 kompanii strzeleckiej i plutonu ppanc.. W trakcie boju poległ dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Kazimierz Skup. Dowództwo batalionu z odłączonymi pododdziałami, w części trafiła w rejon Garwolina, gdzie jeszcze wzięła udział w walkach. Niektórzy rozproszeni żołnierze dotarli do Warszawy i wzięli udział w jej obronie, inni dołączyli do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”[44]. II batalion pod dowództwem por. Henryka Łozińskiego w składzie 5 i 6 kompanii strzeleckich i 2 kompanii ckm dołączył do zbierającego się w Lipinach pułku. Reszta pułku dotarła w rejon wsi Lipiny koło Wodyń, którą pułk zdobył po zaciętej walce[45]. Dołączył do 1 pp Leg. I batalion jednak o dużo mniejszych stanach osobowych, głównie 1 kompania strzelecka i 1 kompanii ckm. Ok. godz. 20.00 pułk wymaszerował w kierunku Trzcińca i Domanic, na przedzie kolumny maszerowały resztki II batalionu. Natarcie 5 i 6 kompanii strzeleckich i 2 kompanii ckm pozwoliło przełamać obronę niemiecką i zmusić do wycofania się nieprzyjaciela z Trzcińca, jednak niemiecka obrona w Domanicach i Kopciach wytrzymała uderzenia pozostałych kompanii pułku[46]. Ze względu że natarcie 1 pp Leg. na bronione wsie załamało się w ostrzale niemieckiej broni maszynowej i artylerii, dowódca pułku rozkazał wykonać ostatecznie uderzenie w kierunku lasu Olszyc. Niemiecki kontratak odebrał pułkowi część pozycji, a silne ześrodkowanie ognia na Trzciniec spowodowało znaczne straty w pułku, wśród nich zranienie dowódcy pułku, który został odwieziony do szpitala. Rozbite kompanie usiłowały przebić się do zarośli moczarów na wschód od wsi Kopcie. Część kompanii i plutonów bez ciężkiego sprzętu, poprzez lasy kontynuowała przebijanie się. Na rozkaz kpt. Henryka Trojańczyka, uszkodzono obie armaty plutonu artylerii piechoty i je pozostawiono. Bardzo duża grupa żołnierzy pułku dostała się do niewoli, część poległa i się rozproszyła. 14 września 1 pp Leg. przestał praktycznie istnieć.

Odtworzenie 1 pp Leg. i udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim[edytuj | edytuj kod]

Do 18 września w rejonie Chełma Lubelskiego zebrano liczącą kilkuset żołnierzy grupę. Z grupy tej sformowano zbiorczy batalion 1 pułku pod dowództwem mjr. Włodzimierza Grabowskiego. 20 września ze wszystkich pułków piechoty 1 DPLeg. sformowano zbiorczy 1 pułk piechoty Legionów pod dowództwem ppłk. Jana Kasztelowicza, gdzie batalion mjr. Grabowskiego był I batalionem pułku. Wraz z 8 pułkiem piechoty Legionów i częścią 1 pal Leg. tworzył 1 DP Leg. Dywizja weszła w skład Armii gen. bryg. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego, która w składzie Frontu Północnego miała nacierać na południe celem nawiązania połączenia z wojskami Frontu Południowego gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Dalszy marsz na południe blokowały wojska niemieckiego VIII Korpusu Armijnego i część XXII Korpusu Armijnego (mot.)[47]. 21 i 22 września pułk wykonał marsz do wsi Rachanie. Po południu 22 września batalion wraz z całą dywizją przystąpił do natarcia. Przełamał przy wsparciu artylerii niemieckie linie obronne. W nocy I/1 pp Leg. osiągnął rejon Tarnawatki W nocy w terenie pagórkowatym, przez leśne bezdroża, bataliony traciły kontakt z dowództwem i sąsiadami. Większość 1 pp Leg. uderzyła na Tarnawatkę, o którą rozgorzał zacięty bój. O świcie 23 września okazało się, że pułk znajduje się w dolinie otoczonej wzgórzami, na których znajdowała się silna obsada niemieckiej piechoty. Rano znajdujące się na wzgórzach oddziały niemieckich 8 i 28 DP, otworzyły na pułk morderczy ostrzał, roznosząc 1 pp Leg. i większość 1 DPLeg. Resztki żołnierzy na czele z ppłk. Janem Kasztelowiczem i gen. bryg. Wincentym Kowalskim dostały się do niewoli. Batalion mjr. Włodzimierza Grabowskiego wraz z 28 pułkiem Strzelców Kaniowskich rano 24 września wziął udział w walce o zdobycie Suchowoli. Po godz. 17.00 wraz oddziałami 10 DP i 39 DP rez. wziął udział w natarciu na Krasnobród. Zajął gajówkę Maciejówka, sforsował Wieprz i zdobył zachodni skraj wsi Majdan Wielki[48]. Niewielkie grupki żołnierzy pułku dołączyły do innych jednostek i dzieliły ich krótki dalszy los[49].

Obsada dowódcza odtworzonego 1 pp Leg. i batalionu I/1 pp Leg. [50]

  • dowódca pułku – ppłk Jan Kasztelowicz
  • zastępca dowódcy pułku – mjr Józef Roczniak
  • I adiutant pułku – kpt. Wacław Kobyliński
  • II adiutant pułku – por. Hieronim Mażulis
  • oficer informacyjny – por. Zygmunt Krzymowski
  • oficer łączności – por. Józef Zapolski
  • dowódca I batalionu (z resztek 1 pp Leg.) – mjr Włodzimierz Grabowski
    • adiutant batalionu – por. Zygmunt Lewandowski
    • dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Tomasz Polak
    • dowódca 2 kompanii strzeleckiej – kpt. Marian Jabłoński
    • dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Konrad Bukowski
    • dowódca 1 kompanii ckm – kpt. Zygmunt Urbanowicz

Formacje utworzone z żołnierzy zmobilizowanych przez 1 pp Leg. i sformowane w OZ 1 DPLeg.[edytuj | edytuj kod]

W składzie 205 pp i 1 pp OW „Grodno”[edytuj | edytuj kod]

Do 3 września zgodnie z planem mobilizacyjnym „W1" w ramach mobilizacji powszechnej sformowano batalion marszowy typ specjalny nr 1 (4 kompanie strzeleckie i 2 kompanie km), który według wcześniejszych zamierzeń miał wejść w skład Obszaru Warownego „Wilno”. Z batalionu tego ostatecznie na podstawie poprawek do planu mobilizacyjnego z 19 czerwca 1939 roku, formował się I batalion 205 pułku piechoty[51]. Batalion wraz z pułkiem wszedł w skład 35 Dywizji Piechoty rez. Po zmobilizowaniu przewieziony 7-8 września w rejon na południe od Białegostoku, następnie po przemarszach przerzucony w rejon Bielska, który osłaniał do 11 września[52]. Następnie załadowany do transportu kolejowego i skierowany w kierunku Lwowa w ślad za pułkiem. Z uwagi, na zbombardowanie torów i zatory wożony po kilku liniach kolejowych. Ostatecznie nie dojechał do Lwowa, lecz na jednej ze stacji kolejowych, w transporcie pomiędzy Równem, a Zdołbunowem w godzinach popołudniowych 17 września, został wzięty do niewoli przez wojska sowieckie[53]. Jednocześnie z pozostałych dwóch kompanii batalionu marszowego typ spec nr 1: utworzono 7 kompanię strzelecką III batalionu 1 pułku piechoty OW „Grodno” i prawdopodobnie 1 kompanię ckm I batalionu 1 pp OW „Grodno”. Kompanie te w ramach swoich batalionów i pułku stanowiły załogę Lwowa i wzięły aktywny udział w walkach[54].

Batalion 1 pp Leg. OZ 1 DP Leg.[edytuj | edytuj kod]

W Kadrze Zapasowej Piechoty Sokółka formowano w II rzucie mobilizacji powszechnej, Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów. Do OZ 1 DP Leg. zgłaszali się bezpośrednio rezerwiści z zachodnich regionów kraju. Ośrodek formował się w Sokółce. Zanim ukończono formowanie Ośrodka przerzucono, go do Wilna. 9 września z formowanym OZ 1 DP Leg. wyjechało kilkuset uzbrojonych żołnierzy oraz 120 wozów taborowych. W Wilnie w koszarach 6 pp Leg. ppłk Jan Pawlik podjął na nowo organizację OZ 1 DP Leg. Równolegle po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej i sformowaniu batalionu marszowego typ spec. nr 1, w koszarach 1 pp Leg. pozostały nadwyżki osobowe i sprzętowe. Z tych nadwyżek – Oddziału Zbierania Nadwyżek 1 pp Leg. ppłk Jan Obtułowicz rozpoczął formowanie plutonów i kompanii. 5 września na rozkaz ppłk. Jana Pawlika dowódcy OZ 1 DP Leg. w Wilnie rozpoczęto formowanie batalionu bojowego. Składał się z dwóch lub trzech kompanii strzeleckich i kompanii ckm. W kompanii ckm batalionu bojowego były trzy plutony uzbrojone w ckm wz 1908 Maxim i pluton moździerzy z moździerzami 81 mm Stockes. Żołnierze batalionu mieli mieć bardzo dobre wyposażenie osobiste i spory zapas amunicji strzeleckiej, w tym również granatów. I batalionem dowodził ppłk Jan Obtułowicz. 17 września po przekroczeniu granicy przez wojska sowieckie, I batalion (1 pp Leg.) improwizowanego pułku OZ 1 DP Leg. został skierowany na przedpole Wilna, w rejon Antokola. Również pozostałe bataliony pułku OZ 1 DP Leg. i szwadrony dywizjonu Ośrodka Zapasowego Wileńskiej Brygady Kawalerii zajęły stanowiska celem osłony od wschodu Antokola. 18 września pułk OZ 1 DP Leg. o godz. 19.30 otrzymał rozkaz od płk. dypl. Jarosława Okulicz-Kozaryna opuszczenia Wilna, nie podejmowania walki z podchodzącymi wojskami sowieckimi i wycofanie się na Litwę. Około północy bataliony opuściły stanowiska, sformowały kolumny marszowe i udały się do Wilna. I batalion (1 pp Leg.) w trakcie marszu stoczył walki z pojedynczymi czołgami sowieckimi. Poległo lub zostało rannych ok. 10 żołnierzy batalionu. I batalion improwizowanego pułku z OZ 1 DP Leg. pod dojściu do Wilii przekroczył ją po Zielonym Moście. Podjął dalszy marsz w kierunku Mejszagoły, odwrót z miasta osłaniała 1 kompania na stanowiskach w rejonie mostu[55]. Dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Jan Patyra kazał zablokować most samochodem, beczkami i innymi ciężkimi przedmiotami, a następnie prowadził walkę ogniową z nadjeżdżającymi czołgami. 1 kompania dołączyła do I batalionu pułku OZ 1 DP Leg. i wraz z nim 20 września przekroczył granicę litewską, gdzie został internowany[56].

I batalion bojowy (1 pp Leg.) OZ 1 DP Leg

  • dowódca batalionu – ppłk Jan Obtułowicz
  • dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Jan Patyra [56]
  • dowódca ? kompanii strzeleckiej – kpt. Ludwik Gluza [57]
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[58][59][60]
Stanowisko stopień, imię i nazwisko Uwagi
Dowództwo
dowódca pułku płk dypl. piech. Kazimierz Burczak
I adiutant kpt. Wacław Kobyliński
II adiutant por. Bogusław Cereniewicz
oficer informacyjny por. Zygmunt Krzynowski
oficer łączności por. Józef Zapolski
kwatermistrz kpt. Stanisław Dobrski
oficer płatnik por. Antoni Kossacki
oficer żywnościowy chor. Władysław Sokołowski
naczelny lekarz ppor. lek. Edward Nowak
kapelan NN
dowódca kompanii gospodarczej por. rez. Olgierd Tarasiewicz
I batalion
dowódca I batalionu mjr Włodzimierz Grabowski
adiutant I batalionu por. Julian Gągolski
dowódca plutonu łączności pchor. Wiktor Czerwinko
dowódca 1 kompanii strzeleckiej kpt. Tomasz Polak
dowódca 2 kompanii strzeleckiej por. Bolesław Pilecki
dowódca 3 kompanii strzeleckiej por. Konrad Bukowski
dowódca 1 kompanii ckm por. Zygmunt Lewandowski
II batalion
dowódca II batalionu mjr Jan Ziemba
por. Henryk Łoziński od 13 IX
adiutant II batalionu por. Konstanty Kondraciuk do 13 IX
dowódca plutonu łączności st. sierż. Stanisław Felt
dowódca 4 kompanii strzeleckiej por. Eugeniusz Browko
dowódca 5 kompanii strzeleckiej por. Hieronim Mażulis
dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Kazimierz Skup +do 13 IX
ppor. Władysław Piotrowski
dowódca 2 kompanii ckm por. Henryk Łoziński
ppor. Mikołaj Ozolin od 13 IX
III batalion
dowódca III batalionu mjr Józef Roczniak
adiutant III batalionu por. Wiktor Pade
dowódca plutonu łączności plut. Henryk Sadzewicz
dowódca 7 kompanii strzeleckiej por. Bolesław Burski
dowódca 8 kompanii strzeleckiej por. Stanisław Furgał
dowódca 9 kompanii strzeleckiej kpt. Mikołaj Jabłoński
dowódca I plutonu ppor. piech. Marian Orlik[61] niemiecka niewola
dowódca 3 kompanii ckm kpt. Zygmunt Urbanowicz
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadowczej por. Mieczysław Zaborowski
dowódca kompanii przeciwpancernej por. Konstanty Wiśniewski
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. Henryk Trojańczyk
dowódca kompanii technicznej por. Stanisław Puzyna
dowódca plutonu pionierów por. Stanisław Puzyna
dowódca plutonu przeciwgazowego pchor. Piotrowski
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[62]
Stopień[f] Nazwisko i imię Numer
porucznik Henryk Łoziński 13350 (Londyn, 2 XI 1948)

Legioniści[edytuj | edytuj kod]

Z. Wenda
 Z tym tematem związana jest kategoria: żołnierze 1 Pułku Piechoty Legionów.
Dowódcy pułku
Zastępcy dowódcy pułku

Żołnierze 1 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[65]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Baniewicz Henryk ppor. rez. urzędnik gimnazjum w Lidzie Katyń
Bieńkuński Mieczysław ppor. rez. technik Katyń
Chociłowski Władysław ppor. rez. Katyń
Gołedziowski Czesław por. rez. inżynier Dyr. PKP w Wilnie Katyń
Gudaczewski Stefan ppor. rez. handlowiec Katyń
Jabłoński Mikołaj[66] kapitan żołnierz zawodowy dowódca 9/1 pp Leg. Katyń
Koleśnik Leon ppor. rez. Katyń
Kozłowski Flawiusz ppor. rez. student USB Katyń
Krupiński Michał ppor. rez. mierniczy podkomisarz ziemski w Brasławiu Katyń
Ławrynowicz Seweryn ppor. rez. z-ca architekta Radomska Katyń
Nowicki Justyn ppor. rez. urzędnik Katyń
Okulicz Anatoliusz ppor. rez. urzędnik PKP w Białymstoku Katyń
Pieńczykowski Jan por. rez. prawnik Katyń
Postolka Tomasz ppor. rez. Urząd Skarbowy w Warszawie Katyń
Puhaczewski Jan ppor. rez. prawnik Katyń
Rymaszewski Zenon ppor. rez. technik Katyń
Skinder Wacław ppor. rez. nauczyciel szkoła w Czebotarach Katyń
Skindzier Czesław ppor. rez. nauczyciel Katyń
Skowronek Stanisław ppor. rez. nauczyciel szkoła specjalna w Wilnie Katyń
Songin Leon ppor. rez. technik ogrodnik folwark Podbrzozy Katyń
Stankiewicz Antoni ppor. rez. technik ogrodnik Katyń
Staszewicz Bronisław ppor. rez. pracował w Warszawie Katyń
Sylwestrowicz Bohdan podporucznik żołnierz zawodowy 1 pal? Katyń
Szczuka Stanisław ppor. rez. absolwent USB Katyń
Sztajnert Anzelm ppor. rez. nauczyciel szkoła w Wilnie Katyń
Średziński Mieczysław por. rez. Sąd Okręgowy w Lidzie Katyń
Teszner Karol Paweł por. rez. absolwent UJK Katyń
Artke Kazimierz ppor. rez. prawnik, mgr Charków
Bielański Bolesław por. rez. księgowy Charków
Dobrzyński Michał por. rez. inżynier Bank Gospodarstwa Krajowego Charków
Lewin Mejer[67] ppor. rez. lekarz, dr filozofii Charków
Mękarski Jerzy ppor. rez. inżynier chemik Tow. Przemysłu Chem.-Farmaceut. Charków
Ozolin Mikołaj ppor. rez. nauczyciel Charków
Stecki Mirosław ppor. rez. Charków
Tomaszewski Aleksander major w st. sp. nauczyciel, dr dyr. gimnazjum w Warszawie Charków
Zajączkiewicz Zbigniew[68] podporucznik żołnierz zawodowy dowódca plutonu 3/33 dal Charków
Burczak Kazimierz płk dypl. żołnierz zawodowy dowódca 1 pp Leg. Charków
Grabowski Włodzimierz major żołnierz zawodowy dowódca I/1 pp Leg. Kalinin
Polak Tomasz[69] kapitan żołnierz zawodowy dowódca 1/1 pp Leg. Kalinin

Symbole pułku[edytuj | edytuj kod]

Wręczenie sztandarów 1 i 6 Pułkowi Piechoty Legionów przez marszałka Józefa Piłsudskiego; Wilno, 1 listopada 1922

Sztandar[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

W swojej historii pułk posiadał trzy sztandary. Pierwszy ufundowany przez Polonię z Chicago, drugi wręczony w 1919 staraniem mieszkańców Wilna[70]. 1 listopada 1922 na placu Łukiskim w Wilnie marszałek Józef Piłsudski wręczył jego żołnierzom nowy sztandar, ufundowany przez Stowarzyszenie Polskie miasta Meriden w Stanach Zjednoczonych, dzięki staraniom księdza kapelana Franciszka Tyczkowskiego, który od 1919 był kapelanem 1 pułku piechoty Legionów[71][72].

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą odznaką pułkową była odznaka „Za wierną służbę”. Naczelny Wódz zezwolił na jej noszenie rozkazem nr 40 z 5 maja 1920 roku[2].

Druga odznaka była łudząco podobna do odznak 5. i 6 pułku piechoty Legionów[73]. Została zatwierdzona Dziennikiem Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 20, poz. 196 z 21 czerwca 1929. Środek odznaki wypełnia miniatura odznaki I Brygady Legionów Polskich „Za Wierną Służbę”. Od miniatury odbiegają cztery wici, strzały wzorowane na pieczęci kanonika wrocławskiego Zbrosława z 1276 oraz cztery tarcze – topory z cyfrą pułkową. Wymiary: 34x34 mm. Projekt: Bronisław Sylwin Kencbok; wykonanie: Adam Nagalski z Warszawy[74].

Oznaka żałobna
 Osobny artykuł: Kult Józefa Piłsudskiego.

26 czerwca 1935 roku Minister Spraw Wojskowych „w celu uczczenia i utrwalenia pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego [...] ustanowił stałą oznakę żałobną.” Oznakę stanowiła czarna obwódka, średnicy 3 mm, złożona z podwójnego czarnego sznura – jedwabnego u oficerów i podoficerów zawodowych, a bawełnianego u szeregowców i kadetów – przyszyta do krawędzi lewego naramiennika kurtki i płaszcza, i noszona stale w służbie i poza służbą do wszystkich rodzajów ubioru wojskowego[75]. Od 1938 roku oznakę żałobną nosili też żołnierze 1 ppLeg[76].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. 1 pp Leg. kwaterował w Wilnie w koszarach Szeptyckiego na Śnipiszkach.
  2. Nazwa „1 pułk piechoty Legionów” została zatwierdzona 16 stycznia 1919[4].
  3. Sierż. Michał Kuśnierz poległy 20 kwietnia 1919 w boju o Wilno „za okazaną waleczność” został 25 lipca 1919 mianowany podporucznikiem[22].
  4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[34].
  5. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  6. Stopień w chwili nadania orderu

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Cereniewicz 1969 ↓, s. 32.
  2. a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 20.
  3. a b Wodzyński 2016 ↓, s. 12.
  4. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  5. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  6. Odziemkowski 2004 ↓, s. 396–397.
  7. Pomarański 1931 ↓, s. 71.
  8. a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 397.
  9. Pomarański 1931 ↓, s. 72.
  10. Odziemkowski 2004 ↓, s. 186.
  11. Tarczyński (red.) 2002 ↓, s. 1001.
  12. Odziemkowski 1998 ↓, s. 71.
  13. Nowak 2010 ↓, s. 159–160.
  14. Odziemkowski 2004 ↓, s. 187.
  15. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 173.
  16. Pomarański 1931 ↓, s. 76.
  17. Dekret Wodza Naczelnego L. 3394 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 41, s. 1606).
  18. Pomarański 1931 ↓, s. 103–107.
  19. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 41 z 6 grudnia 1921 roku, s. 1607.
  20. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 41 z 6 grudnia 1921 roku, s. 1606.
  21. Żołnierze Niepodległości : Kuszaba-Dąbrowski Henryk. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2022-01-23].
  22. Dz. Rozk. Wojsk. Nr 82 z 2 sierpnia 1919 roku, poz. 2890.
  23. a b Pomarański 1931 ↓, s. 103–105.
  24. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 10 maja 1923, s. 249, sprostowano nazwisko z „Culit” na „Pulit”.
  25. Pomarański 1931 ↓, s. 107.
  26. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 16 czerwca 1922, s. 447.
  27. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 19 marca 1934, s. 131, sprostowano nazwisko z „Sędzierski” na „Pędzierski”.
  28. a b c Wodzyński 2016 ↓, s. 15.
  29. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 22 z 04.08.1927 r., poz. 261.
  30. Almanach oficerski 1923 ↓, s. 50.
  31. Almanach oficerski 1923 ↓, s. 51.
  32. Jagiełło 2007 ↓, s. 63–65.
  33. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 548–549, 670.
  34. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  35. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 548–549.
  36. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 39.
  37. Markert 2006 ↓, s. 21.
  38. Markert 2006 ↓, s. 22.
  39. Markert 2006 ↓, s. 23.
  40. Markert 2006 ↓, s. 25.
  41. Markert 2006 ↓, s. 26.
  42. Markert 2006 ↓, s. 27.
  43. Markert 2006 ↓, s. 28.
  44. Cereniewicz 1969 ↓, s. 199-220.
  45. Cereniewicz 1969 ↓, s. 122-124.
  46. Markert 2006 ↓, s. 29.
  47. Markert 2006 ↓, s. 30.
  48. Maksimiec 2021 ↓, s. 562-563.
  49. Markert 2006 ↓, s. 31.
  50. Cereniewicz 1969 ↓, s. 276.
  51. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CXXXVIII-CXXXIX.
  52. Wesołowski i Zawadzki 2018 ↓, s. 11.
  53. Wesołowski i Zawadzki 2018 ↓, s. 50-53.
  54. Wesołowski (red.) i 1/2018 ↓, s. 37-43.
  55. Markert 2006 ↓, s. 34.
  56. a b Markert 2006 ↓, s. 32.
  57. Szawłowski 1996 ↓, s. 83.
  58. Wodzyński 2016 ↓, s. 31.
  59. Markert 2006 ↓, s. 32-33.
  60. Cereniewicz 1969 ↓, s. 272-275.
  61. Marian Orlik. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.8672 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-02-01].
  62. Kawalerowie VM 1939-1945 ↓.
  63. Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939 s. 25.
  64. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 14 z 9 marca 1923 roku, s. 175.
  65. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  66. Księgi Cmentarne – wpis 1262.
  67. Księgi Cmentarne – wpis 6173.
  68. Księgi Cmentarne – wpis 14372.
  69. Księgi Cmentarne – wpis 11901.
  70. Wodzyński 2016 ↓, s. 18.
  71. Satora 1990 ↓, s. 30.
  72. Wręczenie sztandarów 1 p.p. leg. i 6 p.p. leg.. „Polska Zbrojna”. 299, s. 3, 1922-11-03. Warszawa. 
  73. Wodzyński 2016 ↓, s. 79.
  74. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 21-22.
  75. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 1 z 26 czerwca 1935 roku, poz. 5.
  76. Żygulski i Wielecki 1988 ↓, s. 123.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]