23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

Odznaka pamiątkowa 23 puł.
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Grodzieńskich
Tradycje
Święto	1 czerwca
Nadanie sztandaru	13 sierpnia 1922
Dowódcy
Pierwszy	płk Franciszek Kaczkowski
Ostatni	ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Wilno (1923) Podbrodzie (1928, 1932) Postawy
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Wileńska Brygada Kawalerii

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich (23 p.uł.) – oddział kawalerii Wojska Litwy Środkowej i Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.

Pułk stacjonował w garnizonie Postawy.

Święto pułkowe obchodzono 1 czerwca w rocznicę powstania pułku.

Oddział sformowany został w wyniku połączenia IV dywizjonu 3 pułku strzelców konnych, 211 pułku ułanów i 2 dywizjonu huzarów Litwy Środkowej. Numer „23" otrzymał 1 czerwca 1921.

Jednostka nawiązywała do tradycji 23 pułku Ułanów Litewskich z powstania listopadowego.

Pułk w walce o granice

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920

Order Virtuti Militari

1. st. uł. Adam Bałaga
2. kpr. Jan Bargłowski
3. plut. Mieczysław Bieniasz
4. pchor. Stanisław Eustachy Branicki
5. kpr. Kazimierz Bychowski
6. uł. Stefan Czernic
7. kpr. Julian Czuczeło nr 3793
8. rtm. Stanisław Czuczełowicz nr 2134
9. rtm. Jerzy Dąbrowski
10. mjr Władysław Dąbrowski
11. ppor. Kazimierz Ertman
12. plut. Gustaw Iwanicki
13. st. wchm. Michał Jabłoński
14. pchor. Mieczysław Janusz
15. st. uł. Józef Jurkiewicz
16. uł. Jan Jagodziński
17. por. Władysław II Kamiński nr 2136
18. ppor. Franciszek Karassek
19. kpr. Dominik Kłunejko
20. ppor. Bolesław Kochanowski nr 4070
21. st. uł. Wacław Ledziński
22. rtm. Konrad Łoziński
23. ppor. Stanisław Malecki
24. ppor. Bronisław Malinowski
25. kpr. Józef Maziec nr 4157
26. plut. Rudolf Neugebauer nr 2181
27. ppor. Stanisław XI Nowicki
28. pchor. Kazimierz Orechwa
29. ppor. Jan Pietraszko
30. plut. Piotr Prejss
31. wachm. Stanisław Skarżyński nr 4115
32. plut. Apolinary Skobelki
33. kpr. Michał Skowroński
34. ppor. Józef Skrzypkowski
35. ppor. Julian Sokołowski
36. śp. ppor. Stanisław Sołtan nr 4925
37. ppor. Stanisław Sołtykiewicz
38. ppor. Marek Roman Stempkowski
39. plut. Oskar Stumbers
40. plut. Stanisław Trochimowicz
41. plut. Michał Tuczkowski nr 2154
42. st. uł. Julian Turbak
43. wachm. Bronisław Wąsowicz nr 165
44. uł. Kazimierz Więckowski nr 4286

Pułk w okresie pokoju

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”
Nazwa pododdziału	Termin	Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną	alarm	Postawy
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
drużyna dowódcy dywizjonu kawalerii nr 31	7	Grodno
szwadron kawalerii nr 1/21	7
pluton ckm nr 31	7
Kwatera Głowna nr 108 (II eszelon)	4
poczta polowa nr 68	4
Sąd polowy nr 103	4
kolumna taborowa nr 371	6
kolumna taborowa nr 372	8
szwadron marszowy 1/23 puł	18
pluton marszowy 1/103 szwadronu pionierów	18
pluton marszowy nr 1/31	30
szwadron zapasowy	do 15

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	ppłk dypl. Zygmunt II Miłkowski
I zastępca dowódcy	ppłk dypl. Jan Monwid-Olechnowicz
adiutant	rtm. Antoni Bohdan Słapczyński
naczelny lekarz medycyny	por. lek. Antoni Kłopotowski
lekarz weterynarii	por Czesław Jan Wojciechowski
komendant rejonu PW Konnego	rtm. adm. (kaw.) Wacław Kosiński
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Stanisław Bohdan Rusiecki
oficer mobilizacyjny	rtm. adm. (kaw) Szczęsny Rożałowski
zastępca oficera mobilizacyjnego	por. Mieczysław Niziński
oficer administracyjno-materiałowy	rtm. Grzegorz Druhowino
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Wacław Totjew
oficer gospodarczy	kpt. int. Władysław Czarnocki
oficer żywnościowy	chor. Michał Skowroński
dowódca plutonu łączności	por. Juliusz Stanisław Ciosiński
dowódca plutonu kolarzy	vacat
dowódca plutonu ppanc.	por. Konrad Szumski-Szauman
dowódca 1 szwadronu	rtm. Józef Kozicki
dowódca plutonu	por. Kazimierz Szalewicz
dowódca 2 szwadronu	por Zygmunt Józef Romanowski
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Jackiewicz
dowódca plutonu	ppor. Olgierd Jan Kiersnowski
dowódca 3 szwadronu	rtm. Tadeusz Szymankiewicz
dowódca plutonu	por. Henryk Józef Rymaszewski
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Andrzej Biliński
dowódca 4 szwadronu	por. Bolesław Józef Janowski
dowódca plutonu	ppor. Marian Władysław Drzewiecki
dowódca szwadronu km	por. Borys Sztark
dowódca plutonu	por. Jerzy Jan Kubin
dowódca szwadronu zapasowego	rtm. Bernard Romanowski
zastępca dowódcy	vacat
na kursie	rtm. Zygmunt Mackiewicz
na kursie	por. Edward Ludomir Kukiel-Krajowski
na kursie	por. Józef Ogoniek

Walki w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Wileńskiej BK. Pierwszą walkę stoczył w okolicach m. Lubień. 5 września otrzymał rozkaz skierowania się w rejon Przedborza. Pułk został wzmocniony II baterią 3 dywizjonu artylerii konnej dotarł tam 6 września po południu. Po przeprowadzeniu rozpoznania 2 szwadronem okazało się, że miejscowość zajęta jest przez piechotę i oddziały zmotoryzowane wroga. W tej sytuacji ppłk Miłkowski postanowił przeprowadzić atak z zaskoczenia i opanować Przedbórz. Podczas przygotowywania ataku pułk otrzymał drogą radiową rozkaz powrotu do brygady, która miała znajdować się w marszu na Niewierszyn. Zgodnie z rozkazem pułk znalazł się w nakazanym rejonie przed świtem 7 września. Nie zastając tam własnych oddziałów, przemaszerował do lasów w okolicy Jaksonka. Tego samego dnia około południa wyruszył drogą na Opoczno. W czasie przemarszu atakowany był przez lotnictwo nieprzyjaciela, które jednak nie zdołało wyrządzić większych szkód. Kiedy okazało się, że Opoczno zajęte jest przez Niemców płk Miłkowski wydał rozkaz przejścia swego zgrupowania do lasów brudzewickich. W nocy z 8 na 9 września pułk skierował się z rejonu Studzianny do lasów pod Przysuchą. W czasie przemarszu doszło do potyczki z niewielkim oddziałem niemieckim w okolicy Gielniowa, który po krótkiej walce został odrzucony, ale tabor pułku podczas tej potyczki uległ rozproszeniu. W nocy z 9 na 10 września oddziały polskie zostały otoczone w lasach w okolicy Przysuchy. Aby umożliwić wyjście z okrążenia, żołnierze 2 baterii 3 dak-u na rozkaz dowódcy zdemontowali i zniszczyli działa w okolicy Przysuchy i Ruskiego Brodu. W celu wydostania się z okrążenia dowódca zarządził nocne natarcie, po którym pułk miał kierować się w Góry Świętokrzyskie. W nocy z 9 na 10 września doszło do walki z piechotą niemiecką. Po tym starciu oddział niemiecki został odrzucony, ale jednocześnie okazało się, że szwadrony 3 i 4 zostały odcięte od sił głównych. W tej sytuacji dowódca wydał rozkaz rozproszenia jednostki i przebijania się małymi grupami do rejonu Świętej Katarzyny.

Od 11 do 13 września dotarła tam większość rozbitych grup, lecz nie doszło do odtworzenia pułku. Niektóre drobne oddziały przekroczyły Wisłę, inne pozostały w Górach Świętokrzyskich aż do połowy października 1939 roku, kiedy zakończyły walkę.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski
zastępca dowódcy	mjr Edward Pisula
kwatermistrz	mjr Stanisław Rusiecki
adiutant	rtm. Antoni Słapczyński
oficer ordynansowy	ppor. Romuald Rodziewicz
oficer informacyjny	rtm. Szczęsny Rożałowski
oficer broni i gazu	rtm. Wacław Kosiński
oficer do zleceń	ppor. Jerzy Jazdowski
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Tadeusz Szymankiewicz
oficer żywnościowy	chor. Michał Skowroński
oficer płatnik	por. int. Władysław Czarnocki
lekarz pułku	por. lek. Antoni Kłopotowski
lekarz weterynarii	por. lek. wet. Czesław Wojciechowski
kapelan	ks. Józef Król
1 szwadron
dowódca	rtm. Józef Kozicki
dowódca plutonu	por. Jan Wiltowski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Borkowski
dowódca plutonu	ppor. Mikołaj Łapiński
2 szwadron
dowódca	rtm. Zygmunt Mackiewicz
dowódca plutonu	por. Zygmunt Romanowski
dowódca plutonu	pchor. Marszewski
dowódca plutonu	ppor. Cezary Haller de Hallenburg
3 szwadron
dowódca	por. Juliusz Ciosiński
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Sas-Biliński
dowódca plutonu	ppor. Karol Różycki
dowódca plutonu	ppor. Józef Lipkowski
4 szwadron
dowódca	por. Bolesław Janowski
dowódca plutonu	ppor. Marian Drzewiecki
dowódca plutonu	ppor. Sławomir Zdrojewski
dowódca plutonu	por. Niemczynowicz
szwadron ckm
dowódca	por. Borys Sztark
dowódca plutonu	por. Jerzy Kubin
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Jackiewicz
dowódca plutonu	ppor. Jerzy Jazdowski
pododdziały specjalne
dowódca plutonu ppanc.	por. Józef Ogoniek
dowódca kolarzy	por. Czesław Szurmiak
dowódca łączności	por. Henryk Rymaszewski
Pododdziały pozostające na obszarze krajowym, podporządkowane dowódcy OK nr III:
dowódca szwadronu marszowego (mob. Nowa Wilejka)	rtm. Wacław Ursyn-Szantyr (zm. 15 IX, Zboiska)
dowódca szwadronu marszowego	por. Konrad Szuman-Szumski
dowódca szwadronu zapasowego (mob. Grodno)	rtm. Bernard Romanowski

Odtworzenie pułku w Armii Krajowej

Pułk został odtworzony w AK przez por. Jarosława Gąsiewskiego w lutym 1944. Pułk walczył na Wileńszczyźnie oraz Nowogródczyźnie. Następnie w Puszczy Kampinoskiej. Jednostka została rozbita przez Niemców 27–29 września 1944.

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar dla pułku został ofiarowany przez mieszkańców ziemi grodzieńskiej. 13 sierpnia 1922 roku został poświęcony i wręczony w Wilnie na placu Łukiskim przez Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego.

Odznaka pamiątkowa

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 43 z 30 stycznia 1923 roku. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są przezroczystą emalią pomarańczowa z białą obwódką. W jego centrum biała tarcza w srebrnej obwódce z numerem 23. Między ramionami krzyża srebrne ażurowe orły. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie grawerowany numer, stopień i nazwisko. Wymiary: 38x38 mm. Projekt: Witold Łada-Zabłocki Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa.

Barwy

Proporczyk	Opis
	Proporczyk pomarańczowo-biały z paskiem biało-pomarańczowym pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok pomarańczowy
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy pomarańczowe, wypustka pomarańczowa
	„Łapka” (do 1921) – karmazynowa

Żurawiejki

W boju krepkij, w miru sławnyj

"Dwadcat trietij" – prawosławnyj.

Wodku pijut, samyj gławnyj

"Dwadcat trietyj" – prawosławnyj.

Kto przykładem w boju świeci?

To jest pułk dwudziesty trzeci!

Są naiwni jak te dzieci

Ułański dwudziesty trzeci!

Ułani grodzieńscy

Żołnierze 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich, 1933

Dowódcy pułku

• płk Franciszek Kaczkowski (X 1920 – VI 1921)
• ppłk Witold Łada-Zabłocki (1921-1922)
• płk Mariusz Zaruski (1922-1923)
• ppłk Stanisław Riess de Riesenhorst (III – VI 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK V)
• ppłk kaw. Aleksander Zelio (VI 1923 - 5 XI 1928 → rejonowy inspektor koni Lublin)
• ppłk kaw. Kazimierz Duchnowski (XI 1928 - 1931)
• ppłk dypl. Józef Świerczyński (1931-1938)
• ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski (1938-1939)
• por. AK Jarosław Gąsiewski „Jar” (1943-1944)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Henryk Grabowski (1923)
• mjr kaw. Aleksander Domaradzki (1924)
• mjr kaw. Walenty Mazurkiewicz (do IV 1928 → rejonowy inspektor koni Postawy)
• ppłk kaw. Stanisław Klepacz (IV 1928 – VI 1930 → zastępca dowódcy 2 pszwol.)
• ppłk kaw. Kazimierz Kosiarski (VI 1930 – III 1932 → dowódca 18 puł.)
• mjr / ppłk dypl. kaw. Antoni Gustaw Witkowski (III 1932 – 1938 → szef sztabu Kresowej BK)
• ppłk dypl. kaw. Jan Monwid-Olechnowicz (1939)
• mjr kaw. Edward Pisula (VIII – IX 1939)

II zastępcy dowodcy pułku - kwatermistrzowie

• mjr kaw. Stanisław Rusiecki (do IX 1939)

Żołnierze 23 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Bobiatyński Stanisław	podporucznik rezerwy		majątek Zacisze, pow. dziśnieński	Katyń
Jackowski Władysław	plut. pchor.	żołnierz zawodowy		Katyń
Ruciński Zdzisław	rotmistrz		Straż Graniczna w Jaśle	Charków
Szalewicz Kazimierz	porucznik	żołnierz zawodowy		ULK

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Franciszek Wiktor Karassek: Zarys historji wojennej 23-go pułku ułanów grodzieńskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Fenix editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• "Almanach oficerski": praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923
• "Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Bohdan Królikowski, Czas ułanów – wyd. Bellona, Warszawa 1993.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914–1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Jan Przemsza Zieliński, Wrześniowa Księga Chwały Kawalerii Polskiej – wyd. Bellona.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.